Thursday, December 19, 2019

Parashat Vayislakh

Yossi Lhungdim

ויותר יעקב לבדו ויאבק איש עמו עד עלות השחר
Vayivater Yakov levado, vayeavek ish imo ad aloth ha'shakhar
Yakov chu achang in aum in. Chuin pasal khat ahung in jing-phalvah gei in ahung kibutpi in ahi…)~ Bereshit 32:25

Yakov Avinu in aji-achate ho se chu vadung gal lang'a athah doh in. Chujou in nei-le-gou ahin kipoh ho jouse jong vadung gal lang ma'a chun aban thahdoh kit e. Ahileh aji-acha teho le anei-agou ho athah doh jou chun vadung gal lang khat'a chun agakile kit in, chuti'a ama chang'a aum pet chun pasal khat ahung in ahung kibutpi tai. Khazal ho'n aseinauva hiche pasalpa chu koima dang ahipo'n Esav vantil ahiye atiuve. 
Hitichun jing-phalvah gei akibun lhon in. Hiche akibutna lhon a vantil chun Yakov Avinu chu ajolel phat in amalpigui tah ahe peh in, amajong akibai loi. Chubep hilou in tuni nikho gei in hiche malpigui umna "Gid Ha'nase" pachu Israel chate'n akine tapoi. 
Mefarshim ho lah'a khat Khizkuni in aseina ah Yakov Avinu chu achang hilou hileh Vantil chun ahung kibutpi lou ding ahi ti'n asei e. Chetobang ngaidan hi Oznayim La'Torah in jong asei in. Chujong leh Khazal ho'n Masechet Khulin ah aseinauva hilai'a kuon jildoh ding chu ipi ham iti leh jaan nung tieng leh mikhat chu achang'a vadoh/potdoh ding ahoipoi, thilha-sangah – Ivrit a Nezikin kiti ho jeh in vangsetna atoh nuom e ti ahi. Hiche hi milham mai mai hilou'a Talmid Khakham ho jieng jong ahuop a ahi atiuve. 
Chuti ahileh Yakov Avinu chu vadung gal langkhat a chu ga kinung le kit ah hintem? Jaan nung tieng leh chang'a vadoh/potdoh lou ding; ipotdoh leh akivangse nuom e tichu ahetlou a ham? Hilaiya Yakov Avinu thilbol hetthiem ahahsat chehna chu ipi jeh in em itileh Aji-achate chule anei-agou ho vadung gal lang'a athahdoh soh kei'a ahitan,chuti ahileh ipi bol ding poimo umnalai a gakinungle kit mong mong ah hintem??
Masechet Khulin a Khazal ho thusei pansan in Rashi in hitin asei e: Yakov Avinu chun aji-achate le anei-agou apoimo ho jouse chu abon a athahdoh sohkei a ahitai. Hijieng jong leh ipi ding'a ganung che kit ham itileh twipai neocha cha adalhah um'a, hiche ho la ding'a chu ganung che kit ah ahi. 
Rashi'n hichan bou chu eisei peh uvin. Langkhat a Gemara Masechet Khulin 91a isim be'a ahileh Khazal ho'n hiti'n aban aseibe nalai uve: Hilaiya Yakov Avinu akuon jildoh thei chu ipi ham itileh Tzaddikim ho'n amaho tahsa tah sang in anei-agou hou a-iit jouve ti ahi. Chule ipi ding'a Tzaddikim ho'n anei-agou hou achuti iit uva hintem? Ajehchu guhchat chule jou-le-naal thil kiti taphot a chun Tzaddikim ho'n akhut u asunaat ji pouve.
Rashi hilchetna le Gemara a Khazal ho thusei pa hi ivet a ahileh hetthiem ahahsa lheh in ahi. Geltoh det det lou'a imoh sim jieng a ahileh Yakov Avinu hihen, Tzaddikim dang ho hitaleu, leiset thil chule nei-le-gou ho poimo sah mama jieng chule mi kipapse tah hileh kilom jojen uva ahi e. HInlah Khazal ho'n kidang tah in hiche ho jouse hi thildang jeh hilou'a Tzaddikim hochu guhchat ( Ivrit a Gezel ) toh kisai thil ho'a kuon akikangse jeh u ahi atikit uve. 
Chuti ahileh ipi ham "atahsa sang uva anei-agou a-iit u" le "Guhchat akuon kikangse" akimatna? Ipi mong mong ham Gemara in hilai'a eihil nuom u?
Ha'Ben Ish Khai in a lekhabu sut Ben Yehoyada a chun hitin ahilchien e: Yakov Avinu in hiche twipai neocha cha ho aganung lahna jeh pentah chu ipi jeh ham iti leh achate ho le a-innsung mite hochu guhchat chule jou-le-naal panna thil kiti taphot a kuon kikangse ding apoimo dan ahilnuom jeh ahi. 
Lavan akuon ahung jamdoh a, Canaan gam ahin nung jot a Yakov Avinu haosat dan chu igel a ahileh hiche twipai neocha cha hochu ama ding'a  ima a simkham jong hilou ah ahitai. Chubang'a haosa khat chun chuche twipai hochu don in jong nei tahih leh kilawm tah ahiye. Hijieng jong leh Yakov Avinu chu achang in aga nungche sing seng in, jaan lai hijieng jong leh hiche twipai hochu aganung lah kigot in ahi.  
Yakov Avinu in hiche aumchan, athilbol pa a kuon'a a-innsung mite ho jouse chu thilpoimo tah khat ahilnuom ah ahiye. Hichu ipi ham itileh thil kiti chu mi'n ima'a asimlou pen jieng jong aneipa ding'a manlutah hithei ah ahi'n, chule eima'n hiche a kuon a chu midang thil kiti taphot jabol ding dan jildoh ding ti ahi. Ajehchu thil kiti chu amanlut dan ihet tieng aguh ding jong kitija ji a; neocha hihen lang, ima a simkham hita hih jong leh eima'n eima ding'a manlutah dan a igel jaal'a chu guhchatna lungthim kiti him him ilung'a penglou ding ah ahitai. 
Mihem hina dol'a mi atamjo'n thil mantam chule manlu jep chu akijabol in, aneite hetlou a lah ding jong akitijai. Langkhat a thil neocha, ima lou theh a isim khat chu aneite hetlou a ilah jong leh guhchat in aki kisim nuom poi. Hitobang umchan chu Dor Ha'mabul ho'n jong anachepi uva, achaina a P-thien in Noah le a-innsung mi ho tilou adang se chu twi-sanglet a anasuhmang lo kei a ahi. ( Dor Ha'mabul hochun ipi anabol uvem itileh nehthei joh khat bang chu aum leh athil joh chu atep kisa uva athem-them a aneh chai jiuva ahiye. Amaho chula gucha dan a kigellou u, hijong leh mitamtah in chuti'a chu abol tieng uleh thiljohpa chu mang-gep kei ji ah ahitai.)
Ha'Ben Ish Khai in aseina ah Tzaddikim ho'n anei-agou hou atahsa sang uvin a-iit jouve kiti chu thildang ahipo'n, hiche anei-agou hou a-iit uva, aneo pen jieng jong manlutah a agel thei uva kuon a chu thil kiti phot – alen hihen aneo, amantam hihen amanlhom hitaleh amanlutdan kibang a agel thei uva, hiche a kuon a chu Gezel a kuon kivengdoh thei uva ahi ti ahi.
Ahileh Yakov Avinu vadung gal lang'a agakinung le kit jeh chu ihe tauvin. Ahileh jaan a achang'a aum chu ipi jeh hitan tem? Jaan nung'a achangseh a vahdoh/potdoh a chun thilha-sangah ho'a kon vangsetna atoh nuom e kiti chu ahetlou a hintem? 
Ha'Ben Ish Khai in aseina ah hilai a hin aboi ima aumpoi ati e. Khazal ho jieng in jong jaan nung'a ichang a vadoh ding chu aphapoi ti ahet uva ahileh hiche chu Yakov Avinu in jong ahetma ma jieng ah ahi e. Chuti ahileh henasa-sa a ipi ding'a jaan nuoi'a chu vadung gal lang'a achangseh a gaum ah hin tem?
Ha'Ben Ish Khai in Masechet Berachot pansan in hiti'n ahilchen e: Masechet Berachot 43b ah hitin akisun e,"Mikhat chu jaan nung tieng achang'a avadoh ding phal ahipoi. Ajehchu Nezikin ho jeh in achung'a vangsetna le tosetna alhung nuom e. Hijieng jong leh lha phatecha avah jaan ahileh vang hiche hi aboina im aumpoi. Lha chu mi 2 bang'a kisim a, chutoh kilhon a chu lhavah jaan a potdoh a chu achang hijieng jong leh mi 3 a kisim a ahi." Yakov Avinu le a-innsung mite ahung kile uva, Yabbok vadung apal jaan uchu Nissan 15 jaan, tichu lhalih jaan ahi'n, chule lha chu lumpiel jieng'a, avah jong chu hoima ma jieng ah ahi. (Ha'Ben Ish Khai in hiche hi Pesach Haggadah a kuon mudoh thei ahi ati e ). Chuti ahileh Yakov Avinu ding'a achangseh a vadung gal lang'a aum chu aboina ima aumpoi. Hinlah chuche pet a chu ipi soh tam itileh thakhat lou phut in mei ahung jiing jieng in, lhavah jong chu athim mang del tai. Chuphat a chu Esav vantil chu hung'a ahung kibutpi a ahita'n ahi. r
SHABBAT SHALOM LEKULAM
 SUHDIHNA : Parasha masapa, Parashat Vayetze a Esav chapa Elisaf ti'a kahin sut chu Elifaz ti ding joh ahiye. Chukit le Parashat Khayei Sarah a Sangan kati chu Sangong-sang ti ding joh ahi.  

Parashat Vayetze

Yossi Lhungdim

ויגש יעקב ויגל את־האבן מעל פי הבאר
Vayigash Yaakov vayegel eth-ha'even meal pi ha'be-er
(Chuin Yakov in anai in, twikhuh kam chung'a um songpi chu alihdoh e…)~ Bereshit 25:1929:10

Hiche pasuk toh kisai hin Rashi in Midrash Rabbah pansan in hitin asei e: Bakbuk (Bottle) sin baicha khencha a kihondoh bang khun Yakov in twikhuh sin a kimangcha suongpi chu alihdoh in ahi. Hichun Yakov ichan a thahat ham ti aphotchet a ahi.
Kum 14 ving veng Shem le Eber Yeshiva mun a Torah ahin jil jou nung chun Yakov Avinu jong Kharan lang juon in ahung kalsuong tai. Chuleh ihetsau ma bang in Kharan agalhun chun Twikhuh mun khat a agakinga pa masapen in; Chulai mun chu Rachel toh akimu masatna pen lhon jong ahi e.Midrash in aseina ah hiche twikhuh chu songpi lentah khat mangcha'a akam kising ah ahin; mitamtah akithokhom lou ngal leh mi khat in ama changseh a ahon thei thil hilou ah ahi e. Hinlah Yakov Avinu in hiche suongpi chu achangseh chule bailam tah in alihdoh jieng in. Chubep hilou a ama ding'a abai dan chu eiho'n Bottle sin ihon tobang uva khu bailam ah ahinalai e.
Hiche Pasuk le Midrash a kuon ijildoh uchu ipi ham iti leh Yakov Avinu chu mi thahat tah, mi mai-mai hilou, midang ho toh kibanglou a, kiseivaal jep tadileh, Comics le semthu thusim holah a mihat ho – Superhero atihou bang jieng dan ahi e.
Hinlah langkhat a Torah iti tieng P-thien thuhing kisutna, thumal khat le thucheng khat jieng jong avaal umlou beh a kisun a ahi. Chuti ahileh hitobang P-thien thuhing kisutna a chu ipi vetsahna a Yakov Avinu thahat daan hung kijaosah a hintem? Yakov Avinu thahat dan chu ihet uva eiho ding'a ipi phatchuom pi thei leh ipi jildoh thei um beh mong em?? Phatecha igelleh Torah in hiche thu ahin sut hi lungdon umtah ahi.
Hiche I Kushiya pauhi akichejep lou lai leh ihetthiem theina ding uvin hitin sei uhite. Vannoi leiset a hin mihem thahat le thagum nei tamtah aum in ahi. Semtil a kipat tuni nikho gei hin hitobang mi haat hohi akivaat khapo'n, khat le ni bep hilou in agam le alhang tin a mihat aumsoh kei nalai e. Hijieng jong leh Yehudi minu/mipa khat chu achate ding'a atao tieng achapa chu "khuche mi thahaat pa bang khun atha hung haat hen lang, miho gin hung hihen… " ti'n koima atao khapoi. Hinlah minu/mipa ho taona chu ahile achapa'n P-thien ginna anei a, Torah le Mitzvot ho phatecha asim le ajui jing a, Talmid Khakham ahung hiding tiho ahibou e. Juda te hinkho a chu tahsa a hatna pa thupi a kikoi lou'a lhagao lang pa joh chu kidomsang a kilutsah joh a ahi.
Chuti ahileh hitobang dinmun a hi ipi atileh Torah hung'a tuchung Parasha a hi Yakov Avinu tha haat dan ahung phahpoh khel khel a hintem? Hiche hi ihet a ahileh lhagao lam toh kisai a ipi jildoh thei ding le kihilna thei ding um a hinan tem?
Harav Barukh Mordechai Ezrachi in a lekhabu sut Birkat Mordechai Al Ha'Torah a chun hiche ithudoh uhi adong in hitin adonbut e: Torah sung'a kisun thucheng le thumal jousen vetsah aneisoh kei a, eiho ding'a kihilna thei ding aumsoh kei bang'a Torah in Yakov Avinu tha hatdan ahin sei jong hin ijah uva hilnuom anei a ahi e. Hichu ipi ham itileh Yakov Avinu mihina pa ihetcheh be na ding u ti ahi'n ahi.
Ahatlou, tha neilou le anop deh duh khat chu mi thahat tah khat in thading-matding in delkhum jieng tahen lang, ahatlou pa chun mihatpa chu kidel pi leh ajou ding toh kilomtah khun "ima kalo nuomlou ahibou e" ti'n athuhjou nungsang iin seile leh miho'n anuisat bep diu ahi e. Hinlah iham ti'n mihat tah khat, achangseh'a jong mi tamtah baicha khencha a jou khat chu ahatlou khat in thading-matding go ta hen lang, hitobang dinmun a chun mihatpa'n khatpa chu ima lo lou hiel in damsel in lesol kit taleh, hiche mihatpa chu akoi jousen apachat a, amitmu uva ama chu kidomsang jieng ding a ahi.
Yakov Avinu hinkho thusim jong ivet leh hiche mihatpa isei u tobang dinmun chu muntamtah a atuokhah ah ahi. Kharan ahin jot a chu Esav in achapa Elisaf ahinsol a, apaneo Yakov tha ding'a anung ahindel ah ahi. Hitobang dinmun a chu Yakov Avinu in anop leh Elisaf chu bailam cha atha thei ah ahi e. Hinlah Khazal ho'n asei u"michaga-mineilel chu athi toh thakhat ahi" kitibang'a nei-le-gou apoh hochun ape'n, analesol tai. Yakov in Elisaf chu ajolel ding jeh a nei-le-gou apoh hochu apeh a, ahinkoh huhna ding'a analheplhah ah ahipoi.
Chuma bang'a chu Lavan in jou le naal a tamtah vei alhep a jong chu atha ajit a, Lavan chu agih a, thu pa chu adihchet a atansah thei hikit ah ahi. Hijieng jong leh chuche dinmun jieng jong chun Yakov Avinu in atha asuong in, athahatna pachu pansahna nei in ama ding'a phachuom thil abol e ti akisei khapoi.
Kharan apat ahung kinung le a, asopipa Esav toh akimuto lhon ding jong chun gaalbol tahsang in a-upa lunglhaina ding hol in akisaboi chel jieng in. Esav chu mi 400 toh ama lamtuo ding in ahung uve ti ahet nung jieng in jong tha pat'a gaalbol ding ti lunggel anei hih laiye.
Ahileh khubang a thahat a hi Yakov Avinu chun ipi ding'a tua iminphah hou dinmun a chu atha-hatna pa suong'a ima abollou hintem? Elisaf ahi'n, Lavan ahi'n, chule Esav ahi'n – kipan ing kati'n achung uva amaho lunggel bang in lethuh ing kate ti'n Yakov Avinu chun lunggel nei taleh abon uva chu baicha khen a ajo ding ngensen hiuva ahi. Ahileh ipi ding'a hiche ho jouse chu athuh sohkei a ham?
A donbutna chu hiti ahi : Tahsa lam a hatna le loupina kiti hohi mihem in phattin'a amanchah a, hiche leiset a nopsahna ho muna ding'a ajah ding ti ahipoi. Hiche ho jouse hi ipi ding'a ihung kipe uham iti leh eiho ding'a Lhagao lam a patepna hisoh kei uva ahijoi. Mihem chun hiche ahatna hochu amanchah da'a P-thien a akingap a ahileh hiche chun lhagao lam a adopsang joh ah ahi.
Yakov Avinu chu tahsa lam a sei ding'a mi thahat tah ahinai. Hinlah ama'n hiche ahatna hochu hiche leiset thil a phatchuomna ding in amangpo'n ahi. Hinlah aman hiche ahatna hochu manchah tah sang in asel/atuh-taang in; adinmun chu hahsa lheh hen lang, tha pat'a boina jouse suhlhap jieng thei ding hijong leh leiset thil toh kisai ahitah jeh chun a yetzer pachu atuh taang jo'n ahi. Hitichun lhagao lam'a ama le ama kidopsangna ding joh in amangchan ahi.
Hiche hochun Yakov Avinu loupina dihtah pa – Lhagao lam'a adinmun asaan dan pa joh chu atahlah joh ah ahi.
Torah hung'a tuchung Parasha a Yakov Avinu tha hatdan ihung hil uchun ima dang ahipo'n, Lhagao lam'a hatna pa joh apoimo dan leh aloupi dan ihung hil nuom jeh u ahiye. Khazal ho'n Pirkei Avot Perek Dalet, Mishna Alef a asei ma bang uva Koiham ahat a chu? Koi hileh a Yetzer pa tuh taang jou a chu ahi.
Maharal Mi'Prague in hiche Mishna pahi hiti'n ahilchien e: Tahsa tha-hatna pa kiti hi gancha ho hina ahibou in; Hinlah Mihem hatna dihtah pa chu ipi a kingam ham itileh aumchan-akhanchan ho a ahiuvin; Hiche ho pansan a chu mihem in achihna pa amanchah a, atah le alhem, apha le ase toh kitoh a atahsa chu apui-le a ahi. r
SHABBATH SHALOM LEKULAM