Friday, July 10, 2020

Parashat Pinkhas


By Yossi Lhungdim

Le'ilui Nishmat Avidan Chongloi ben Avraham Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim 

פִּינְחָס בֶּן־אֶלְעָזָר בֶּן־אַהֲרֹן הַכֹּהֵן
Pinkhas ben Elazar ben Aharon Hakohen…
(Aharon thiempupa chapa Elazar chapa Pinkhas…)
~ Bamidbar 25:11

Kumkhat sung'a Shabbat seh leh isim jiu Torah simmun hoptuhsa - Parashiyot 54 hohi ivet leh khenkhat ahapta a hung lhung ding thil toh kitoh a kisim aum jiye. Tichu khuche Kut lhun ma Shabbat a hiche Parasha pa kisim ji, ahilouleh hiche thilsoh lhunna hapta a hiche Parasha kisim ji ti aum ji'n ahi.

Tekahna a Parashat Bamidbar bang khu kumseh tobang'a Shavuot lhun masang Shabbat nukhah pen a akisim ji'n; Parashat Nitzavim ahileh Rosh Hashana lhun ma Shabbat nukhah pen pa alhangpi'n akisim kit ji'n ahiye. Chuleh hitichun hiche Parasha teni (tua iminphah teni u) bep hilou in Parasha dang dang jong ijat ham aum nalaiye. Hiche holah'a khat chu tuchung Shabbat a isim diu Parashat Pinkhas hi ahi. Veleu chun kumseh leh hiche Parasha kisimna Shabbat hi Bein Hameitzarim sung'a achukha tei tei ji'n ahi. Ipi jeh hintem? 

Mefarshim holeh Darshanim ho'n aseinauva Parashat Shavua a kisim ji Torah simmun sung'a kisun thilho toh chuche hapta a thilsoh ho'n kimatna aneitei jiuve. Hiche athilsei uhi, phatecha igel ji leh, ahapta a lhung Kut le nikho poimo ho bep hilou'a eima nitin hinkho'a thilsoh hotoh jong kimatna ananei dan u mudoh in aum thei ji nalai in ahi. Kidangtah ahiye. Chuti ahileh Parashat Pinkhas kisimna Shabbat pa Bein Hameitzarim sung'a achuh jing jong hi'n eihil nuom u umtei ding ahijeh in ipi ahi tamlou veuhite. 

Ihetsa ma bang uva Bein Hameitzarim iti tieng 17 Tammuz a kipat 9 Av chan a nikho ho kiseina ahiuve. Hiche phat sung hi akhang akhang a Am Yisrael pumpi a ding'a hesoh-genthei, kaana le maona chule lunghemna phat ahitoh kilhon a ahina thei chan'a  kipa-golnop ho'a kuon kikikaangse a, thil tamtah a kuon kijecheng a ahi. Chuleh hiche ho jouse hi thildang jeh hilou'a Jerusalem le Beith Hamikdash akisuhset a, kum 2000 nailang phat ache nung jieng'a jong Beith Hamikdash akitundoh kitlou lai pul kidou ah ahiye. 

Ahileh ipi jeh a Beith Hamikdash chu anakisuse ah ham? Gemara Masechet Yoma 9a mun a Khazal ho'n aseinauva Beith Hamikdash  Harishon chu thil chi 3 – Avodah Zara (milim hou), Gilui Arayot (jawn thanghuoi) le Sh'fikhut damim (thisan suo) ho jeh'a anakisuse a; Beith Hamikdash Hasheni ahileh Shin'at Khinam jeh a kisuse ah ahi. 

Khazal ho'n aseibe nauva hiche a kuon ipi kimudoh em iti leh Shin'at Khinam hi Avodah Zara, Gilui Arayot chule Sh'fikhut Damim ho thum se kigomkhom toh aphatlou/ahoilou dan akibang e ti ahi. Chubep hilou'a Mefarshim ho'n aseinauva Shin'at Khinam – ajehbei a kimudana pahi chonsetna 3 iminphah hou jouse sang'a chonsetna saangjo ahi. Ajehchu Beith Hamikdash harishon pa kisuhset nung kum 70 jou in Beith Hamikdash Hasheni pa tundoh ahikit in, hinlah Beith Hamikdash Hasheni akisuhset kaal kum 2000 anai tah vang in tuchan Beith Hamikdash Hashlishi pa tundoh ahinaipoi. 

Ahileh itih tieng Beith Hamikdash Hashlishi pa kitungdoh kit in tem? Ihetsa ma bang uva Am Israel te sung'a Shin'at Khinam pa abei a, Ahavat Khinam pa'n akoi jouse lung ahin luo tieng Beith Hamikdash athumna pa jong hung kitungdoh kit ding ah ahitai. 

Hilaiya isei u nekudah pa hin tuchung i-parasha u ahin tohkhah ah ahiye. Tichu ipi atileh Parashat Pinkhas kisemna Shabbat hi Bein Hameitzarim sung toh kitoh jing kei am tihi hiche Ahavat Khinam pa toh hin kimatna anei ah ahi. 

Pardes Yosef kiti lekhabu in aseina a Beith Hamikdash Hasheni anakisuhsetna jeh pentah chu Shin'at Khinam ahitoh kilhon a Beith Hamikdash Hashlishi hung kitundohna ding'a Ahavat Khinam pa aum ngai ah ahiye. Chuti ahileh tu phat sung, tichu Bein Hameitzarim sung'a hi thildang dang hilou'a hiche Ahavat Khinam pa Am Israel sung'a apunbe a, akoi jouse lungsung alodimna ding'a panlah poimo dehset ah ahi. Chutoh kilhon a hiche phat sung'a hi Parasha dang dang sang'a  Parashat Pinkhas pa sim ding'a lawm dehset ah ahiye ti ahi. Ajehchu hiche Parasha a hi'n P-thien in Pinkhas chu "Brith Shalom" – kitepna chamna pa apeh thu akisun e. 

Ahileh i-parsha uva Pinkhas thu kisun toh Chamna chuleh Ahavat Khinam in ipi kimatna anei em? 

I Parsha u kipatna ivet leh "Pinkhas ben Elazar ben Aharon Hakohen" ti'n akisun e. Hiche pasuk pa hilchetna apehna ah Rashi'n Gemara Masechet Sanhederin 82b a Khazal ho thusei pansan in hitin asun e: Pinkhas in Zimri atha chun miho'n pachat tah sang in aseise uvin, hiti'n asei uve,"apu Yitro in milim-semthu houna a thisan anaso jing jeh a atupa'n jong hiche thisansuo ding lungsielna pa  lungthim chu anei a Am Israel sung'a phung lamkai khat atha ah ahiye". Hiche mipi ho thusei pa adihlou dan photchetna ding'a Torah hung'a Pinkhas phunggui chu ahungsut a, Aharon Hakohen chan ahung sutllhung ah ahi. (Elazar jinu chu Yitro chanu hi ah ahi.)

Langkhat a Mefarshim ho lungdonna khat chu ipi atileh Rashi'n hiche pasuk pahi Masechet Sanhedrin pansan a ahung hilchet ngai ham ti ahi. Ajehchu Am Israel te sung'a phunggui akisut tieng "lebeith avotam" akiti ma bang'a, mikhat phunggui chu anu lang hilou'a apa lang joh'a kisun ji ah ahi. Chukit leh ipi atileh  Aharon Hakohen tupa ahi akihet man'a chu Pinkhas in Zimri atha chu P-thien min suhthieng na ding'a atha ahi ti kihedoh thei a hintem?

Shiftei Khakhamim in ithudoh u amasapa ahilchetna a hitin asei e: Masechet Sanhedrin a Khazal ho thusei pa pansan a Rashi in hiche pasuk  ahung hilchetlou akhohna jeh chu "lebeith avotam" kitipa ahetlou jeh ahipoi. Hinlah Pinkhas  hina pa chu anu lang kuon'a apu - Yitro hina hilou a apa lang'a apu - Aharon Hakohen hina pa anei jeh ahidan aphotchet nuom jeh ahijoi. Parasha masapa, Parashat Balak chu ivet leh (Bamidbar 25:7 ve'n) "Pinkhas ben Elazar ben Aharon haKohen" ti'a Pinkhas phunggui chu Torah in asutsa ah ahitai. Chuti ahileh Torah in avel'a Pinkhas phunggui ahinsut kit hi avetsah um tina ahi'n, hichu imadang hilou'a Pinkhas hina chu apu Aharon toh thakhat ahi ti eihil nuom jeh'u ahiye. 

Ahileh Aharon Hakohen mihina chu ipi ham? Ihetsa sohkei ma bang uva Aharon Hakohen hina chu "Ohev Shalom, veRodef Shalom" – Chamna ngailu mi chuleh Chamna bouseh del'le jing mi hi ah ahi. Am Israel sung'a khat-le-khat akilungnopmo aum jong leh amatah kipan a, akah uva chamna sem a kisuboi jing jieng mi ah ahi. Hiti'a chu nupa kikah hihen lang gol-le-pai kikah hijieng jong leh Aharon Hakohen damlai a Am Israel sung'a alha-alha, akum-akum a kilungnopmo le kitohmo mi anaumpoi. Am Israel sung'a khat-le-khat kikah a kitomona ho le kibouna ho asuhcham ji'a, hita chu a kingailutna pa apunsah a, mipi lah'a chu chamna analeng ah ahiye. Hiche "Ish Shalom" – Chamna ngailu mi ahina jaal tah-tah a Aharon  le asuon-apah hochu Thiempu hina pa kipe uva ahiye.

Langkhat a Pinkhas ahileh  Aharon chapa Elazar chapa ahivang'a Kohen anahilou ah ahi. Ipu u Aharon le achate ho thiempu ding'a thao anakinu a chu ama anapeng man ta'a, hiche thao kinu lah'a chu anajao phalou ah ahitai. Khazal ho'n aseinauva Aharon le achate 4 ho'se Kohen ding'a lahlut ahiuva, thao akinu jou nung uva peng Aharon suon-le-pah hobou chu Kohen hina'n ahuop phah ah ahi. Hinlah chuche masang'a anapeng, Elazar chapa Pinkhas chu Kohen hina anachanglou ah ahitai. 

Hijieng jong leh tuchung Parasha a Zimri le Kozbi atha'a, P-thien lunghanna pa anasuhtaang jaal chun P-thien in kipaman thilpeh ni anape'in – khatchu Brith Shalom hiya, khat kit chu ama le asuon-apah ho ding'a Thiempu hina Brith Kehuna pa chu ahiye. Pinkhas chun athilbol jaal'a atumbeleh a Kohen hina chu P-thien a kuon akisaan ah ahi. 

Ahileh ipi ding'a Brith Shalom le Brith Kehuna chu Pinkhas changthei ah ahidem? Ijou lang'a isei u chu avel in sei kit leuhen, Aharon chu chamna ngailu mi – Ish Shalom ahina jaal'a Kohen hina chang a, chubep hilou'a hiche Chamna pa jaal'a ama le achate thao kinu ho chule chuche nung'a peng ho'se jong chu Kohen hina chang uva ahitai . Kohen hina ding'a chu Shalom pa poimo tina ahi. 

Langkhat a Pinkhas chun ipi abol em iti leh Am Israel te leh P-thien kikah a Shalom – chamna chu asem ah ahi. Pinkhas chun Zimri le Kozbi chu that tahih leh P-thien lunghanna pa chu daailha talou a, Am Israel pumpi chu suhmang a umlo thei uva anahiye. Hinlah Pinkhas in hiche P-thien a ding'a kin'ah – thangthipna aneipa mangcha chun Zimri le Kozbi chu athat in, P-thien lunghanna pa jong chu adaailha ta'n; hitichun Am Israel te sung bep hilou'a P-thien le Am Israel te kikah a chamna anasem in ahi. Hiche Shalom pa jaal'a chu ama le asuon-apah teho jong atumbeleh a Kohen hina chu hung kipe uva, chubep hilou'a KHazal ho'n aseinauva Kohen Gadol atamjo chu Pinkhas suon-le-pah ho ahiuvin ahi atiuve. 

Hinlah akhang-akhang a Leitzanei Hador – thuse hol anaum jing toh kilhon in, Pinkhas thilbol pachu aphalang a lah tah sang in apu Yitro thisan anei jeh a thisan aso'a, Israel sung'a phung lamkai khat hinkho alah ahi ti'a totnopna anei uva ahiye. Hiche holoi thusei dihlou daan le akam u hupna ding'a chu tuchung i-parasha uva hi Torah hung'a avel'a Pinkhas phunggui chu ahung sut kit ah ahi. Chubep hilou'a Pinkhas in Zimri athalona jeh pipen chu P-thien le Am Israel te kikah a Shalom umna ding deina'a abol ahidan photchetna ding'a apu Aharon Hakohen chan aphunggui ahin sut kit ah ahijoi. Ajehchu hiche'a kuon a chu Pinkhas hina pa chu apu Aharon bang'a Shalom ngailu mi ahidan kichehtah a mudoh thei a um ah ahitai.

Chuleh tu'n abul lang'a inasei u Parashat Pinkhas le Bein Hameitzarim kimatna chu ipi hintem ti velvet kit leuhen. Ipi ding'a Parashat Pinkhas hi Bein Hameitzarim sung'a kisim ji aham iti leh hiche 2nd Temple anakisuhsetlona jeh le tuchan a Galut Edom pa akichai thei louna jeh pipen chu adang ahipo'n Shin'at Khinam jeh ahi. Chuleh hiche Galut Edom akichaina theina ding le 3rd Temple ahung kitundoh kitna ding'a ipi ibol ngai uham itileh ipu u Aharon le Pinkhas hina – Shalom ngailutna pa chu akoi jousen inei thei uva, khat-le-khat kikah a Ahavat Khinam chu ahung um tieng achamlou'a Beith Hamikdash Hashlishi chu hung kitungdoh a Galut Edom jong hung kichai ding ah ahitai. 

      SHABBATH SHALOM LEKULAM 

Parashat Balak

By Yossi Lhungdim

Le'ilui Nishmat Avidan Chongloi ben Avraham Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim 

 וְעָשׂוּ לָהֶם צִיצִת עַל־כַּנְפֵי בִגְדֵיהֶם
Ve'asu lahem tzitzit al kanfei bigdeihem…
(A songkhol mang houva tzitzit akibol ding u…)
                                                               ~ Bamidbar 15:30
Parashat Balak a hin Mitzvot khatcha aumpoi. Chuleh Parasha hi ivet Parashiyot dang ho banglou tah in akipat a pat achaigei tithei phiel Balak le Bil'am teni umchan bou akisun e. Amahi hi, ihetsau ma bang'a Israel jong hilhon lou chuna ban a Am Israel te manthahna ding'a kisalel Rashaiyim Gemurim hikit lhon ah ahi. 

Chuti ahileh ipi ding'a Torah in Parasha khat chu hiche miphalou teni thilbol sutna ding'a akoidoh jieng ah hintem? Chubep hilou'a hiche ithudoh pau hi phatecha igelleh i-Kushiya pau suhdet cheh nathei thil tamtah seithei um ah ahi. 

Tekahna Torah iti tieng Mitzvot ho kisutna lekhabu thieng kiseina ahibou e. Chutoh kilhon a Khazal ho'n Torah hi Bereshit hilou'a Sefer Shemot a Mitzvat Rosh Khodesh pa'a khu kipan ding dol ah ahi atiuve. Hinlah isei jing sa ma bang uva ipi atileh Torah hi Sefer Bereshit a kipan a ham itileh Khazal ho'n Derekh Eretz Kadmah la'Torah atima bang uva ipu-ipa teu thusim ho'a kuon umchan pha ijildoh uva, i-midot pau ikisem phat thei na ding'u ti ahi. 

Langkhat a chuti'a umchan pha jildoh na thei ding itiuva ahijong leh ipu-ipa teu tichu Avraham Avinu, Yitzkhak Avinu le Yakov Avinu le 12 Sh'vatim ho thusim hoitah tah, tamtah jong Torah in asutlou Midrashim ho a kimu khula em; Khuti'a midot semtohna ding'a hiche thusim hohi poimo mama jieng ahileh hiche Rashayim ho thusim sang in Tzaddikim ho thusim joh sun leh phajo ah hilou ham??

Hiche ithudoh utoh kisai a hi Khazal ho thusei pansan a hilchetna ni tah pehthei aum e. Amasapen a P-thien in Am Israel te angailut dan pa tuchung Parasha a kuon jildoh thei ah ahi. Khazal ho'n Masechet Berachot a asei dan uva Parashat Balak hi Kiryat Sh'ma sung'a Parasha ho lah'a khu jao ding dol ah ahiye. Hinlah asao vaal jeh'a Toreakh Tzibbur um ding deilouna jaal a Khazal ho'n anapansah lou uva ahitai. 

Ahileh hiche Parashat Balak ahi ipi lom lom kisun a Khazal ho'n Kiryat Sh'ma jieng a jong jaosah ding anagot uva hintem? Achuom jep in kisei leh, ipi lom lom um a hiche Parasha hi niseh leh nivei beh sei ding'a Khazal ho'n anagot kigot uva hintem?

Hetding chu Balak gaal hung bol kigot dan hi nam dang, leng dang ho gaal hung bol daan toh kibang lou hiel ah ahi. Sikhon lengpa le Og lengpa jieng jong Israel te'n bailam cha khen'a ajou amu phat'a Balak hin Am Israel te thaneina pa chu akhuol a ahileh akam u – tichu Taona le Talmud Torah ahi amudoh a, chuphat a chu hiche tochun kitoh ding'a akam a thanei dang khat ma, tichu Bilam chu agapui ah ahi.

Ahileh hiche Balak thilbol chu leng dang ho thilbol toh akikhetna ipi um a hiche a kuon a chu P-thien in Am Israel te angailut dan namudoh thei ah hintem? Mefarshim ho'n aseinau va leng dang ho'n Am Israel te chung'a gaal ahung bol pau chu atahsa tah uva gaal ahung bol uva ahitoh kilhon a hitobang thil a kuon a chu kinginna le kigontohna phat nanei thei ah ahiye. Tichu gaal a ding'a manchah ho guon bep hilou'a gaaljona ding'a poimo pen, chung lang'a iseima bang uva Am Israel te ding'a athaneina pau taona le Talmud Torah hochu hiche ahun-aphat toh kitoh a suh hat be thei ah ahi.
Hinlah Balak le Bil'am thilgon chu ivet leh Am Israel te ding'a ahetna ji ima umlou ah ahitai. Thiemgao ho lah'a alenpen Moshe Rabbeinu toh kitekah Bil'am in Am Israel te agaosap kigot a chu  P-thien in Am Israel te angailut lou ah anahitaleh Bil'am chu lolhing a, Am Israel pumpi chu gaosap chang diuva ahitai. Hijieng jong leh, Khazal ho'n Masechet Sanhedrin a aseima bang uva P-thien in hiche phat sungse'a Bil'am thilgon lolhin lou na ding chun alunghanna phat jieng jong anatuh taang in ahi. Chuna chungchon a mi gaosap ding'a hung pa chu alei ah phattheina joh akhumpeh in, ama nop-le-da umlou in phatthei abohsah in ahiye.

Tu'a isei uchu khat hitaleh Torah in hiche miphalou teni thilguon le thilbol Parasha khat a saotah ahin sutlona jeh kit khat chu hiti ahiye. Miphalou ho'a kuon jieng a jong umchanpha jildoh thei, ahilou leh a klali in kisei leh, thil aphamo pen jieng jong eima'n thilpha a kiheidoh thei tipa ahiye. 

Parashat Bereshit a kisun "vehineh tov meod" toh kisai a Khazal ho'n hilai mun a "Tov meod" hi Yetzer Hara kiseina ahi atiuve. Chukit leh Mekubalim ho'n akhang akhang a asei jing khat uchu thil jouse ahin Netzutzot Kedusha aumsoh kei ti ahi. Chuti'a  Yetzer Hara jieng jong chu Tov bep hilou'a Tov meod ahithei'a chuna ban'a thil aboh pen sung'a chu hiche Netzutzot Kedusha – P-thien vah kiselgu aum thei leh Tzaddikim ho thilbol/umchan a kuon bep hilou'a miphalou ho'a kuon jieng jong jildoh thei thil akiselgu um tina ahiye.

Tuchung Parasha a kisun Balak le Bil'am a kuon jieng jong jildoh thei tamtah aum in ahi (kineosah poimo dan, Torah sim aloupi dan le adang dang). Hiche ho lah'a khat chu hetna/chihna pa bep hilou'a ihetna pa manchah a, tahso ding pa poimo dan ahiye. 

Tanna Devei Eliyahu in aseina a Bil'am chu Moshe Rabbeinu sang'a ahetna/achihna sangjo ah ti ahi. Hinlah hitobang ahetna/achihna Moshe Rabbeinu sang'a asanjoh jieng vang chun amanna ding'a amanlou jeh in achaina in manthahna joh in anei in ahi. 

Ahileh iti dan a Bil'am chu Moshe Rabbeinu sang'a ahetna le achihna sangjo a kisei thei ah hintem? Mefarshim ho'n aseinauva Moshe Rabbeinu chun thienthouna lang'a Sha'ar 49 na chan aphah a, langkhat a Bil'am chun bohna lang'a Sha'ar 50 na – bohna lah'a asangpen chan chu gei ah ahiye. Hiche a darga pa lhon chu kiseina ahiye atiuve. Chuti hileh Bil'am chu thienthouna lang'a ankipe leh Moshe Rabbeinu sang'a sangjo ding tina ahi. 

Pirkei Avoth Perek Shlishi, Mishna 9 mun a Rabbi Khanina Ben Dosa in,"Koi hileh achihna sang'a atohdoh tam a chu achihna pa ading jing in; Hinlah koi hileh achihna sang'a atohdoh lhom jo a chu achihna jong asot dai ji poi" ti'a aseima bang'a Bil'am chu ahetna le achihna asaan lheh vang in atohdoh thilpha muthei aumlou toh kilhon in achaina'n achihna le ahetna toh, aboncha'n amangthah sohkei uve. 

     SHABBATH SHALOM LEKULAM 


Parashat Khukat


By Yossi Lhungdim


Le'ilui Nishmat Avidan Chongloi ben Avraham Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim 
 קַח אֶת־הַמַּטֶּה...ָ וְדִבַּרְתֶּם אֶל־הַסֶּלַע לְעֵינֵיהֶם
Kakh eth hamateh…vedibbartem el hasela le'eineihem…
( Tienggol chu la in…chuleh amitmu uva suongpi chu houpi in…)       ~ Bamidbar 20:8




Parashat Khukat sung'a hin Am Israel te Egypt a kuon a ahung potdoh uva lamkai-len cheh 3 ho lah'a 2 – Aharon Hakohen le Miriam Hanevi'ah thi thu akisun in ahi. Chuleh Miriam Hanevi'ah athi jou chun Be'er Miriam jong anakang ta'n, twi don ding aumtahlou toh kilhon in Am Israel te jong ahung uvin Moshe Rabbeinu le Aharon jah'a ahung kiphin tauve. 

Aban a thilsoh chu achien-achai in sei hih jong leuhen ihetsa sohkei uva ahita'n, chutoh kilhon chun achomlam in sei leuhen. Chuti'a twi aumlou phat chun Moshe Rabbeinu jong P-thien heng'ah atao in ahileh, ajah'a thupeh hung kipe chu "kakh eth ha'mateh…vedibbartem el hasela..." (Na tienggol kichoi in… suongpi gahoupi in…) ti ahi.

Hinlah ihetsau ma bang in Moshe Rabbeinu in tienggol chun suongpi chu nivei jen tah ajep ta'n; Am Israel te don ding twi chu suongpi a kuon hung puotdoh jieng tajong leh P-thien in "lo he'emantem bi lehakdisheni…" (neitahsan lhonpo'n kaminthieng nasuthieng lhon poi) ti'n Moshe Rabbeinu hihen Aharon Hakohen hitaleh Canaan gam lut talou ding in thu anatankhum tai. 

Hiche Moshe Rabbeinu le Aharon chung'a gotna toh kisai hin Mefarshim tamtah in dohna asem uvin,"Ipi lom lom ham abolkhel lhon chu ??" ti'n adong uve. Hilchetna tamtah ape uvin; Hiche ho jouse chu abon'a seijou ding hitahih jong leuhen alah'a khat Or Hakhayim Hakadosh in apeh chu veu hite. 

Or Hakhayim Hakadosh in aseina a "Vedibbartem el hasela" kiti chu imadang ahipo'n Moshe Rabbeinu in chuche pet'a abol ding chu Am Israel te jouse masang le suongpi mai'a chu Divrei Torah asei a, mipi jouse chu lhagao lang'a akhahdoh sah ding; chuti'a Am Israel te'n chulai mun'a chu lhagao lang'a halna lentah ahin nei tieng uleh suongpi a kuon a chu twi hung doh a, hiche ho jouse'a kuon a chu Torah tha nei dan amudoh sohkei diu, chuleh P-thien min chu amasang uva suhthieng a um ding ah ahiye.  

Langkhat a Am Israel te Egypt a kuon ahung potdoh uva jong chu hitobang dinmun anatuosa uva ahitai, tichu twi don ding anaumlou a hinlah chulai mun'a chu Moshe Rabbeinu in atienggol mangcha'a suong chu ajep'a ahileh mipi te don ding twi chu hung luong doh ah ahi. Chuti ahileh ipi ding'a tuchung i-parasha uva thilsoh a hi (amasapa toh kibanglou a) Moshe Rabbeinu in suongpi mai'a chu ding'a, Am Israel pumpi jah ding'a Divrei Torah asei ngai khel khel ah hintem? 

Or Hakhayim in aseina a ajehchu tuchung Parasha a kisun pa hi Bamidbar sung'a anavaaitham u kum 40 kipat kum, Am Israel te Canaan gam alutma uva thilsoh ah ahi. Am Israel techu Egypt gam'a ahung potdoh ding kuon uva kipat gamthip-gam a kum 40 avaaitham sungseu chu P-thien in nissim ngen mangcha'a anapuile uva ahiye. Hinlah langkhat a hiche nissim ho jouse chu atuonsot a ding ahipo'n, Canaan gam alut tieng uleh abon'a taang ding ah ahitai. Chuphat chu ahung lhun tieng mit'a muthei Nissim g'luyim ho bei jieng tajong leh Torah a akidii uva, Mitzvot ho phatecha asuhbulhit jing laiseu taanglou hiel'a P-thien in achung uva thilpha simsenlou abolpeh jing ding uva ahiye. 

Hiche Koakh Torah – Torah pa thanei daan chu tuchung Parasha a kisun Mei Merivah mun'a thilsoh a hi Moshe Rabbeinu in mipi hochu avetsah ding dol ah ahi. Hiche chu P-thien in Moshe Rabbeinu jah'a "vedibbartem el hasela" atilona jeh pipen jong chu ahiye. Hiche na ding'a chu suongpi masang'a Divrei Torah asei ding; hiche Divrei Torah jaal'a suongpi a kuon'a twi hung luon doh chu mipi'n amu tieng uleh "hichan geiya hi Torah in tha anei ah ahi" ti ajildoh sohkei uva P-thien min chu kisuthieng ding ah ahi. Hinlah Moshe Rabbeinu in Divrei Torah khel in atienggol mangcha'n suong chu anajep ta'n, Am Israel te masang'a P-thien minthieng chu ahiding bang in anasuthieng tapoi. 

Or Hakhaiyim Hakadosh in aseina ah Mei Merivah mun a Moshe Rabbeinu in suongpi anahoupi ding pa loupi/mantam dan chu chupet chun ahiding bang tah in P-thien min anasuthieng taleh chulai mun a chu apet pet a Khet Adam Harishon jieng jong Tikkun kichai ding ah ahitai. Chutieng chuleh ama hihen Aharon Hakohen hitaleh anilhon a, chuche khang mipi hotoh chun, Canaan gam lut uva Beith Hamikdash atundoh ding u, chuleh ihetsa ma bang uva Moshe Rabbeinu lamkaina a kitungdoh Beith Hamikdash chu atuonsot a selou ding ah ahita'n ahi.

Langkhat a hetding chu Khet Adam Harishon pachu tikkun kichai hen, kichai tahih jong leh Moshe Rabbeinu in Beith Hamikdash asahdoh pou pou a ahileh ijou'a isei ma bang uva atuonsot a selou a ding jing ding ah ahikit e. Hinlah aboina chu hiche Adam Harishon chonsetna pa tikkun akichai lou kalse lhagao lang'a chamkimna/bulhinna pa aumlou lai ahitoh kilhon a khonung tieng Am Israel te chu hung chonse taleu, chutobang nikho ahung lhun tieng P-thien in ama chenna inn -  Beith Hamikdash pa asuhset khel'a amite, Am Israel te joh chu asuhmang lo ding ah ahitai. 

Or Hakhayim Hakadosh in aseina a hiche ahung lhung ding thil amusat jeh'a P-thien in Moshe Rabbeinu chu Canaan gam'a analutsah lou ah ahita'n ahi. Ajehchu Adam Harishon chonsetna pa tikkun chu Mei Merivah mun'a anakichai hitaleh, Am Israel techu chonsetna a avel'a nung lhahlut kit talou ding u. Hitobang dinmun a chu Moshe Rabbeinu in Beith Hamikdash sadoh jong leh aboina ima umlou ah ahitai. Hinlah Tikkun pa anakichai tahlou toh kilhon a Moshe Rabbeinu chu agam lut in tin, Beith Hamikdash tungdoh taleh; hiche a Beith Hamikdash sahdoh chu atuonsot a se lou ding ahitah toh kilhon a achaina leh, phatna sang'a Am Israel te ding'a manthahna joh ahin lhut ding ah ahitai. 

(Tuchung parashat shavua hi ka Rosh Kollel pau Harav Efraim K'doshim in Shiur apehna a kuon kahin lahdoh ah ahiye. P-thien in Ravpa hihen, hiche alon sim eiho jouse hileu hen damtheina le kipana in ei phungvuh tauhen.) 

SHABBATH SHALOM LEKULAM 

Parashat Korakh

By Yossi Lhungdim


Le'ilui Nishmat Avidan Chongloi ben Avraham Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim 
וַיִּקַּח קֹרַח בֶּן־יִצְהָר בֶּן־קְהָת בֶּן־לֵוִי
Vayikakh korakh ben yitzhar ben Kehath ben Levi
(Levi chapa Kehath chapa Yitzhar chapa Korakh chun ama ding in akilah in…) ~ Bamidbar 16:1


Tuchung Shabbat a isim diu Parashat Shavua sung'a hin "Makhloket bein Korakh ve'adato" – Korakh le anungjui ho kikah a makhloket pa akisun e. Chuleh hiche toh kisai hi Khazal ho'n Gemara Masechet Sanhedrin le Masechet Nedarim sung'a saotah asei uvin ahi.

Parasha kipatna pasuk ivet leh hitin akisun e,"vayikakh Korakh" – Korakh in ama ding in akilah e. Mefarshim ho'n hilai mun'a adoh u chu "Ipi lom lom ham Korakh in akilah chu? " ti ahi. Hiche thudoh toh kisai hi'n donbutna le hilchetna tamtah um jieng tajong leh  Gemara Masechet Sanhedrin 109b mun ah Reish Lekish in drasha apeh pa veu hite.

Reish Lekish in hitin asei e ,"she'lakakh mekakh raa le'atzmo". Eipao a ledoh ding hitaleh Korakh chun ipi lom lom alah ham iti leh "aphatchuomna ding umlou thilphalou kijoh khat akichoh a ahi" ti ahiye.

Ahileh ipi ham hiche thilphalou kijoh akichoh a chu? Reish Lekish in aseibena ah hiche chu i-pasuk uva kuon mudoh thei ahi.  "Vayikakh" – ama'n ala in – tijou a min kisun ho toh kitoh a thilphalou akichoh a ah ahiye.  Amin "Korakh" kiti thucheng chun "Korkha" (English a Void) avetsah a; "yitzhar" chun "tzahoraiyim" (sunkim) avetsah a; "kehath" chun "hikh'ha" (suhmol – blunted) avetsah a, chuleh achaina a "Levi" chun "levaya" (escort – mi kilhon pi lele iti diu ham) avetsah ah ahi.

Hichu ipi kiseina ham itileh Korakh in hiche thilphalou ahin kilah'a kuon Israel chate sung'a kitomona/kigamlhatna (void) pa ahin puhlut a, sunkim laiya nisa sat bang'a miho lungsatna deo jeju achung'a ahin lhutna baan'a, japi masang'a anu-apa hatu asuhmol – tichu anu-apa ding'a jumna ahin lhut'a, achaina a Gehinnom mun a "escort" – mi pui lele a gapanlo ah ahitai.

Hiche "makhloket korakh ve'aduto" toh kisai hi thusim tamtah seibe thei ding aum na'n hijong leh tuni'a ding in hiche toh kisai thu kidang tah Gemara a kimu khat veu hite.

Gemara Masechet Nedarim 39b mun ah Khazal ho'n hitin asei uve: Korakh le anungjui ho ahung uva Moshe Rabbeinu le Aharon Hakohen chung'a boina ahung sem uchun P-thien masang'a Nisa le Lha ahung lhon in hiti hi'n ajah'ah ahung sei lhon e,"Ribbono shel olam, hiche Korakh le anungjui ho Moshe chung'a akhansetnau hi avaal vaal ta'n, achung uva thu ahiding bang tah'a natanlou a ahileh tu'a kipat nidang-phatdang a kavah-emsilsel ngei lhon bang'a kavah lhonlou ding ah ahitai. ".

Hichun P-thien in ajah lhon ah hitin aledonbut e, "huntin-phattin a milim hou ho na masang lhon'a bohkhup jing jieng uva hinlah taanglou hiel in muntin nasalvah jing jieng lhon in. Ahileh tu'a ipi ham nahung sei lhon? Keima tah jaana neilou tah'a eikibol lai jieng a bon kamcheng khat jieng jong keh ding golhon lou'a tu'a mihem phe-le-vou nei khat jeh'a hiti'a thu nahun seilhon!!!!". Hitichun P-thien in aphosal lhon bep hilou in athalpi le atiengcha asatdoh in, nisa le lha chu akap in ahileh avah ngei lhon bang in avah jom jing lhon tai.

Hilaiya Gemara sung'a Khazal ho'n thusim ihung sei peh uhi a literal tah'a lah ding tina vang ahidehpoi. Khazal ho'n Gemara sung'a thusim le Mashal asei hou hi eiho kihilna ding le eiho ichihbe na ding uva ahin sei jiuva ahi. Chuti ahileh hilaiya nisa le lha toh P-thien kihoulimna a kuon a hi Khazal ho'n ipi eihil nuom uva ahitadem?

Khokmei Mussar ho'n aseinauva hiche Nisa le Lha toh P-thien kihoulimna thusim Khazal ho'n asei pau hi mohseh a hung kisei ah ahipoi atiuve. Chubep hilou'a hiche thusim le Korakh le anungjui ho toh Moshe kidintena hung kikaimat hi'n thilpoimo tah khat ihung hil nuom uva ahijoi ti ahi.
Khokmei Mussar ho'n aseinauva mihem atamjo hi hiche ithusim uva Nisa le Lha tobang ihiuva ahi. Eima lhahsamna le lhinlelna sang in midang lhahsamna le lhinlelna pa joh chu akimu thei in; chutoh kilhon chun eima-le-eima umchan kivelou in, eima phatmona ho semphat ding golou in midang joh hilding, phoding le semphat ding agakigo ji nalai in ahiye.

  Nisa le lha teni chu veleuhen, huntin-phattin in milim hou ho amasang lhon ah abohkhup uvin, Amani chu pathien dan in mihem tamtah in ahou uvin ahi. Hichu ichan a vannoi-leiset le asung'a um jouse sem, hatchung-nung P-thien ding'a iti doumah um tantem?!! Hinlah hiche milimhou ho thilbol jeh chun khatvei jieng jong P-thien ang'a ahung lhon in, complain ahung bol kha lhon poi. Hinlah langkhat a Korakh le anungjui ho'n Moshe Rabbeinu chung'a doumah abol uchu vejou lou in "hiche miphalou ho chung'a thu ahiding bang'a akitan lou leh tu'a kipat kavah lhon lou ding ah ahitai…"
tigei P-thien heng'a thu ahung lhut lhon in ahi. P-thien in ajahlhon a ahilna chu imadang ahipo'n midang thu naseilhon masang in nangni itobang nahi lhon ham kikholchil masa lhon in ti ahi.

Tuchung Parasha a Korakh jong chu tuchan a isei u tobang chet ahiye. Khazal ho'n aseinauva Korakh chu milham mai-mai hilou, Aron hakodesh po'a pang ahina ban'a Talmid Khakham chuleh masang'a ahung lhung ding thil gaomuna thei jieng jong kipe ah ahiye. Hitobang a ching le Tzaddik dan'a akigel jeh a chu ipi bol jong leh bolkhel lou hiel ding'a anakigel khel kha'a, Moshe Rabbeinu le Aharon hakohen chu ahindeh a ahi.

Khokhmei Mussar ho'n aseinauva thil kiti chun eima eihin toh khah tieng mihem atamjo'n "negi'ah" anakinei kha pai pai lei in. Hichun imit acho-sah a, eima phatlouna ho eimu-mosah ji ah ahitai atiuve. Hitobang dinmun a chu mikhat ahung din tieng amachu achungnung pen le a Tzaddik pen a hung kikoi a, ima bolkhel nei talou ding'a ahung kigellhah tieng manthahna le thilphalou pa – mekakh raa pachu ahin kichoh khah ji ah ahitai. Hinlah P-thien in ipi asei em " nisa le lha taanglou a avah jing bang in huntin-phattin in nangma le nangma kikhuolchil jing in lang hi'n" ti ahi. a

SHABBATH SHALOM LEKULAM

Parashat Shlakh Lekha

By Yossi Lhungdim
Le'ilui Nishmat Avidan Chongloi ben Avraham Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim 
 וְעָשׂוּ לָהֶם צִיצִת עַל־כַּנְפֵי בִגְדֵיהֶם
Ve'asu lahem tzitzit al kanfei bigdeihem…
(A songkhol mang houva tzitzit akibol ding u…)
                                                               ~ Bamidbar 15:30

Juda te'n Mitzvot inei hou lah'a aloupi loi, chuleh nitin ihinkho uva challang mama jieng khat chu Mitzvat Tzitzit hi ahi. Chuleh hiche thupeh luoupi tah pahi tuchung Shabbat a isim diu Parasha, Parashat Shlakh-lekha kichaina lang'a ihung kipe uve. 

Mitzvat Tzitzit toh kisai in Khazal ho'n Masechet Sotah 17a mun ah hitin asei uve: Color dang ho leh Tekhelet (Tzitzit khao holah'a a-color dum pa kiseina) hi ipi ham akikhetna? (tichu ipi atileh Mitzvat Tzitzit a hi tekhelet khel khel ngai ham). Ajehchu Tekhelet hi twipi toh kilou'a; Twipi chu vaan toh kilou a; chuleh vaan chu P-thien lal-touna "kisse hakavod" toh kilou ah ahiye. 

Khazal ho thusei pachu ipi kiseina ham ti achomlam in kisei leh, hiche Tzitzit, tichu pat-zang ho lah'a "tekhelet" pa imu tieng twipi kigeldoh a; Twipi a kuon a chu vaan kigeldoh son'a; Vaan a kuon a chu P-thien laltouna pa kigeldoh kit'a….Chutiya chu achaina le tuchung Parasha a kisun bang'a "ur'item oto, uzkhartem eth kol mitzvoth Ad-nai, va'asitem otam" – namu tieng uleh P-thien thupeh hochu nageldoh uva nabol ding uva ahiye tichu kisubulhit ji ah ahi. 

Langkhat a hilaiya lungdon umtah chu ipi atileh Khazal ho'n "tekhelet chu twipi toh kilou, twipi chu vaan toh kilou, vaan chu P-thien laltouna toh kilou…" ti'a baan neicha asei khel khel uva ahidem? "Tekhelet chu P-thien laltouna toh kilou…." Ahilou leh "twipi chu P-thien laltouna toh kilou…" Tijieng jong leu hun jieng a hilou ham? 

Rabbi Shlomo Efraim Luntschitz in alekhabu sut "Kli Yakar" a chun hiche ithudoh u toh kisai hilchetna ape'n; ama'n saothimtah asut toh kilhon in eiho'n ahilchetna peh chu achomlam tah in sei uhite. 

Ravpa'n aseina a Khazal ho'n twipi le vaan toh Tekhelet atekah uhi thildang jeh ahipo'n, P-thien kinbolna a mihem in achepi lampi ni – Avodat Hashem Mi'Yirah le Avodat Hashem Mi'Ahavah pa avetsah ahi ti ahiye. Twipi pahin Avodat Hashem mi'yirah – kichat-tijat man a P-thien kinbol chu avetsah a; Vaan hin ahikit leh Avodat Hashem mi'ahavah – ngailutna jaal'a P-thien kin kibol chu avetsah ah ahi.

Rabbi Shlomo Efraim in aseina a "Tzitzit" kiti hi "Metzitz" kiti thucheng a kuon hung kiladoh ah ahi. Chuleh "Metzitz" iti tieng ong-vang kah a kuon a thilkhat lunglut tah'a kive, tichu moh vet vet hilou a athilvet chu alung'a  jong agel det det tina ahiye. Mikhat chun Tzitzit pa avet tieng Tekhelet pa akuon'a chu twipi a ageldoh a; chuleh ageldoh bep hilou'a amasang tah'a twipi um bang'a chu agel ding chuleh chuche'a kuon a chu twipi toh kisai thil ho mitbonen abol ding ah ahi. Hiti'a chu twipi a kuon vaan, vaan a kuon Kisse Hakavod…aban aban a ageldoh a "hitbonenut" anei ding ti ahi.  

Ahileh twipi a kuon chun ipi geldoh in tem?  Thiemgao Yirmiyahu lekhabu 5:22 a kisun bang'a twipi a kuon a chu P-thien kichat-le-gin ding pa ageldoh ding ah ahiye. Twipi kiti chu gimnei tah le lenpi tah, achaina gei mit'a jong muphah huoi ahilou vang chun P-thien in agi "boundary" asep peh leh, hiche P-thien in ateppeh pachu khokhel ngamlou in kichatah le thungai tah in achon jieng in ahi.  Hiche P-thien ginna pachu twipi a kuon geldoh ding ti ahi. 

Ravpa'n aseibena ah hiche P-thien gin a, ama ikichat le iginna a kuon a-thupeh ho suhbulhit  ding kitipa chu thilpha tah ahinai hinlah hiche chun P-thien kinbolna a "shlemuth" (bulhinna/chamkimna) pa ahin lhut lou ding ah ahi ati. 

Masechet Berachot 8a mun a Khazal ho'n eihil ma bang uva koi hileh ngailutna jaal'a thilkhat bol'a chun athilbol a kuon kipana akimu'n, hinlah kichat-tijat man a thilbol a chun thanopna ima aneilou toh kilhon in kipana jong ima akimupoi. Chutoh kilhon a twipi igeldoh bouseh a chu kichai lou'a, twipi igeldoh'a kuon a chu machal be'a , aban a chu vaan geldoh ding ti ahi. 

Ravpa'n aseina a Vaan kiti hi atitih a jong kikhel lou hiel, chubep hilou'a phatseh a kipahtah a P-thien avahchoi jing ah ahiye.  Juda khat in Tzitzit imu tieng twipi igeldoh a, chuban a vaan ihin geldoh kit a, chu'a kuon a chu phatecha "hitbonenut" inei leh hiche kipana le ngailutna pa chu vaan a kuon kijildoh thei ah ahiye. 

Ahileh ipi ding'a "vaan chu Kisse Hakavod toh kilou a ahi…" tiya Khazal hon asei kit uva ahidem? Ajehchu khattou in hiti'a hi agel khah maithei ahiye,"P-thien kin pachu kichat-tijat man a kabol hihen ngailut man a kabol hitaleh ipi khoh em, ahoi chu hileh apoimo pen P-thien kin pachu kabol a, Mitzvot hochu kasuhbulhit a hithou thou a hilou ham? ". 

Hitobang dinmun a chu Ravpa'n hitin asei e: Hetding chu ngailutna a kuon P-thien kin kibol pa loupi dan hiche Masechet Sotah a Khazal ho thusei a kuon mudoh thei ahiye. Khazal ho'n "vaan chu P-thien lal-touna toh kilou a ahiye…" atima bang uva, hiche vaan in avetsah "avodat Hashem Mi'Ahavah" pachu inei tieng leh bou mihem lhagao "Neshama" pa hung kipatna P-thien laltouna "Kisse Hakavod" pa toh chun kikimat thei pan bep ah ahi (Twipi chu Kisse Hakavod toh akilou e akitilou a Vaan joh chu Kisse Hakavod toh akilou e ti'a kuon a chu kijildoh ah ahi). Chuleh mihem in hiche "Avodat Hashem mi'Ahavah" akuon P-thien laltouna toh kimatna ahin nei thei ahi ti ageldoh jing tieng hiche leiset a akisel "nistar" hihen akoi jouse het ding'a lhangphong tah'a kiphong "galui" hitaleh – thil kibol jouse hetthiemna (tichu aloupi dan, amanlut dan ho) anei jing thei ding ah ahitai.  

Ravpa'n akhumkhana a aseina a hiche "Avodat Hashem Mi'Ahavah" pahi Tzitzit khao kikhe daan a kuon a jong mudoh thei ahi ati. Tallit ning khat  a kikhit Tzitzit khu ivet leh pat-zang 8 hi'a, chuleh hiche chu mun 5 tah'a kikan ah ahi. Hiche 8 le 5 hi igop le 13 hiya hichu "Ahavah" kiti thucheng Gematria a kigom toh kitoh chet ah ahiye. (אהבה  hi Gematria a 13 ahi)
         
SHABBATH SHALOM LEKULAM 


Parashat Beha'alotkha

By Yossi Lhungdim

Le'ilui Nishmat Avidan Chongloi ben Avraham Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim 

לָמָּה נִגָּרַע לְבִלְתִּי הַקְרִב אֶת־קָרְבַּן
Lamah nigra lebilti hakriv eth korban…
(Ipi atileh pumgo-thilto toh theilou a kaum diu ham…)~ Bamidbar 9:7


Parashat Beha'alothkha a hin Am Israel te'n gamthip-gam a Pesach aman thu u akisun e. Chuleh hiche hi Egypt a kuon ahung potdoh u kum ni kipat kum a thilsoh ahi. 

Parasha a kisun ma bang in Am Israel te lah'a pasal ijat ham aboh ana um uvin; Korban Pesach chu aboh khat in ato theilou ah ahitoh kilhon in chuche kum Kalchuh Kut a Korban Pesach pachu anatoh thei tapouve. Chuti ahijeh chun amaho jong ahung uvin, Moshe Rabbeinu jah'a thil umdan chu kholchilna ahung nei uve.
Langkhat a Parasha ivet leh hiche aboh ho toh kisai chu "Vaiyhi anashim asher hayu teme'im…" ahilouleh "Vayomru ha'anashim hahema…" ti'n akisun in ahi. Chuleh Khazal ho'n eihil uchu hoilai mun hileh Torah a "anashim" ahung kiti tieng "milham mai mai hilou'a, Tzaddikim le Talmidei Khakhamim…" hiuva; Torah in thucheng aman pa'a kuon miho chu amihinau hetdoh thei ah ahi ti ahiye. 
Chuti ahileh hilaiya Moshe Rabbeinu heng'a hung'a, Korban Pesach atuo theilou ding jeh uva kholchilna hung nei ho hi Tzaddikim ngensen le Talmidei Khakhamim ngen tina ahiuve. Ahileh ipi ding'a hitobang dohna chu Moshe Rabbeinu ahung nei uva ahidem?
Hetding chu Halakha kinei a koi hileh "anus" – ama nop le daa umlou'a peltheilou boina in alapkhum a chu Mitzvah a kuon "Patur" hi ah ahiye. Chukit leh  Halakha kit khat chu "Ha'osek be'mitzvah poter mi'mitzvah" – tichu koi hileh Mitzvah khat'a kisaboi a chu Mitzvah dang khat'a kuon Patur ah ahi. Masechet Succah a Khazal ho'n ngaidan khat apehnauva hiche aboh jeh uva Korban Pesach toh theilou hochu ipu u Yosef gu-le-chang kikoina aron poho ahiuve; Chuleh ipu u Yosef gu-le-chang poh-le chu Mitzvah ahitoh kilhon a amaho chu Korban Pesach a kuon patur hiuva ahi. 
Chuti ahileh hiche teni a kuon mudoh thei chu Moshe Rabbeinu heng'a hung ho chun Korban chu ato'u ngai him him lou tina ahi. Chuti ahitah leh ipi ding'a tuo ding asom tei tei uva, Moshe Rabbeinu heng'a Korban Pesach atuothei na ding u lampi ahung hol u ahidem?
Harav Moshe Feinstein in hiche ithudoh houhi adong in hilchetna hoitah khat apei. Chuleh ama'n hiche ithudoh pau hilchetna chu ihetthiem theina ding uvin Brith Milah tieng naosen-pasal Brakha kipe ji toh kisai in hitin dohna asem e: Brith Milah tieng naosen-pasal chu hitin phatthei akiboh jiye,"keshem she'niknas labrith kakh yikanes latorah velamitzvot velakhupa ulema'asim tovim…". Langkhat a hiche brakha pahi ivet leh "ma'asim tovim" pa ahung jao khu hetthiem ahahsai. AJehchu "latorah velamitzvot" iti a ahileh "ma'asim tovim" jong chu ahuop a ahitai. CHuti ahileh ipi ding'a "ma'asim tovim" jong hi atum beleh'a kipansah ah hintem?
Rav pa'n aseina a Torah iti tieng Talmud Torah – Torah a kidii jing ding chu avetsah a, Mitzvot iti tieng asim/ajil bep hilou'a Mitzvot hojong asuhbulhit ding ti ahi. Hiche teni hi poimo ah ahiye ajehchu Khazal ho'n aseima bang uva mikhat chun Torah asim jing'a ahivang'a a "action" a ima apohdohlou leh a Torah sim man aumpoi. 
Hinlah "Ma'asim tovim" pahi ahileh Torah le Mitzvot ho ngailutna anei thei a, thanomtah a Torah asim a, Mitzvot ho asuhbulhit jing theina ding'a Brakha kipe ah ahi. Mi khenkhat in Torah sim le Mitzvot ho suhbulhit hi ama ding'a "Duty" bouseh a alah uva abol uva ahi'n; KHenkhat in ahikit leh Torah asim hihen, Mitzvot abol hitaleh ama minphatna ding le mi'n ajabolna ding jaal bou'a abol kit uva ahi. HIche ho  jouse'a chu Torah Lishma pa ima umlou ah ahiye.
Hijieng jong leh langkhat a, mikhat chun Torah le Mitzvot hochu ngailutna ahin neithei tieng abol jouse thanomtah in abol ji'n. Hiti'a chu athil bol jouse jong "Torah lishma" hiji ah ahitai.  Naosen Brith kibol ni'a Brakha a "ma'asim tovim" hung jao chun hiche Torah ngailutna le thanopna pa chu avetsah ah ahi.
Ahileh tuchung I Parasha uva Korban Pesach tuh theilou ho jong chu ipi ding'a Moshe Rabbeinu heng'a hung uva complain ahung bol uva ahidem? Halakha ahetlou jeh u ham tiding'a la Tzaddikim le Talmidei Khakhamim ngen ahiuve iti kit uvin? Ipi jeh pentah ahidem? AJehchu imadang ahipo'n Torah le Mitzvot pa angailut vaal jeh u ahiye. Iseima bang uva amaho chu Korban Pesach a kuon Patur hiuva ahinai. Hijieng tajong leh hitobang Mitzvah loupi tah khat achaan ding u chu agel uleh apotnat uva, chuche Mitzvah pa chu iti kasubulhit tei tei thei diuvem ti'a Moshe Rabbeinu ahung doh uva ahijoi. 
Ahileh amaho chun ipi loman akisaan uvem? Harav Yekhezkel Levinstein in aseina ah hiche a Mitzvah ngailutna pau le Mitzvah suhbulhit tei ding thanopna aneipa jaal uchun Kut dang ho'a um khalou hiel, Pesach bou in anei, Pesach Sheni chu P-thien in Am Israel te jouse a ding in ahin pe in ahi.   
Chuti'a chu gou lah'a manlu pen Mitzvot pa chu P-thien in khat ei peh be uvin ahiye. r
 SHABBATH SHALOM LEKULAM