Friday, July 10, 2020

Parashat Shlakh Lekha

By Yossi Lhungdim
Le'ilui Nishmat Avidan Chongloi ben Avraham Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim 
 וְעָשׂוּ לָהֶם צִיצִת עַל־כַּנְפֵי בִגְדֵיהֶם
Ve'asu lahem tzitzit al kanfei bigdeihem…
(A songkhol mang houva tzitzit akibol ding u…)
                                                               ~ Bamidbar 15:30

Juda te'n Mitzvot inei hou lah'a aloupi loi, chuleh nitin ihinkho uva challang mama jieng khat chu Mitzvat Tzitzit hi ahi. Chuleh hiche thupeh luoupi tah pahi tuchung Shabbat a isim diu Parasha, Parashat Shlakh-lekha kichaina lang'a ihung kipe uve. 

Mitzvat Tzitzit toh kisai in Khazal ho'n Masechet Sotah 17a mun ah hitin asei uve: Color dang ho leh Tekhelet (Tzitzit khao holah'a a-color dum pa kiseina) hi ipi ham akikhetna? (tichu ipi atileh Mitzvat Tzitzit a hi tekhelet khel khel ngai ham). Ajehchu Tekhelet hi twipi toh kilou'a; Twipi chu vaan toh kilou a; chuleh vaan chu P-thien lal-touna "kisse hakavod" toh kilou ah ahiye. 

Khazal ho thusei pachu ipi kiseina ham ti achomlam in kisei leh, hiche Tzitzit, tichu pat-zang ho lah'a "tekhelet" pa imu tieng twipi kigeldoh a; Twipi a kuon a chu vaan kigeldoh son'a; Vaan a kuon a chu P-thien laltouna pa kigeldoh kit'a….Chutiya chu achaina le tuchung Parasha a kisun bang'a "ur'item oto, uzkhartem eth kol mitzvoth Ad-nai, va'asitem otam" – namu tieng uleh P-thien thupeh hochu nageldoh uva nabol ding uva ahiye tichu kisubulhit ji ah ahi. 

Langkhat a hilaiya lungdon umtah chu ipi atileh Khazal ho'n "tekhelet chu twipi toh kilou, twipi chu vaan toh kilou, vaan chu P-thien laltouna toh kilou…" ti'a baan neicha asei khel khel uva ahidem? "Tekhelet chu P-thien laltouna toh kilou…." Ahilou leh "twipi chu P-thien laltouna toh kilou…" Tijieng jong leu hun jieng a hilou ham? 

Rabbi Shlomo Efraim Luntschitz in alekhabu sut "Kli Yakar" a chun hiche ithudoh u toh kisai hilchetna ape'n; ama'n saothimtah asut toh kilhon in eiho'n ahilchetna peh chu achomlam tah in sei uhite. 

Ravpa'n aseina a Khazal ho'n twipi le vaan toh Tekhelet atekah uhi thildang jeh ahipo'n, P-thien kinbolna a mihem in achepi lampi ni – Avodat Hashem Mi'Yirah le Avodat Hashem Mi'Ahavah pa avetsah ahi ti ahiye. Twipi pahin Avodat Hashem mi'yirah – kichat-tijat man a P-thien kinbol chu avetsah a; Vaan hin ahikit leh Avodat Hashem mi'ahavah – ngailutna jaal'a P-thien kin kibol chu avetsah ah ahi.

Rabbi Shlomo Efraim in aseina a "Tzitzit" kiti hi "Metzitz" kiti thucheng a kuon hung kiladoh ah ahi. Chuleh "Metzitz" iti tieng ong-vang kah a kuon a thilkhat lunglut tah'a kive, tichu moh vet vet hilou a athilvet chu alung'a  jong agel det det tina ahiye. Mikhat chun Tzitzit pa avet tieng Tekhelet pa akuon'a chu twipi a ageldoh a; chuleh ageldoh bep hilou'a amasang tah'a twipi um bang'a chu agel ding chuleh chuche'a kuon a chu twipi toh kisai thil ho mitbonen abol ding ah ahi. Hiti'a chu twipi a kuon vaan, vaan a kuon Kisse Hakavod…aban aban a ageldoh a "hitbonenut" anei ding ti ahi.  

Ahileh twipi a kuon chun ipi geldoh in tem?  Thiemgao Yirmiyahu lekhabu 5:22 a kisun bang'a twipi a kuon a chu P-thien kichat-le-gin ding pa ageldoh ding ah ahiye. Twipi kiti chu gimnei tah le lenpi tah, achaina gei mit'a jong muphah huoi ahilou vang chun P-thien in agi "boundary" asep peh leh, hiche P-thien in ateppeh pachu khokhel ngamlou in kichatah le thungai tah in achon jieng in ahi.  Hiche P-thien ginna pachu twipi a kuon geldoh ding ti ahi. 

Ravpa'n aseibena ah hiche P-thien gin a, ama ikichat le iginna a kuon a-thupeh ho suhbulhit  ding kitipa chu thilpha tah ahinai hinlah hiche chun P-thien kinbolna a "shlemuth" (bulhinna/chamkimna) pa ahin lhut lou ding ah ahi ati. 

Masechet Berachot 8a mun a Khazal ho'n eihil ma bang uva koi hileh ngailutna jaal'a thilkhat bol'a chun athilbol a kuon kipana akimu'n, hinlah kichat-tijat man a thilbol a chun thanopna ima aneilou toh kilhon in kipana jong ima akimupoi. Chutoh kilhon a twipi igeldoh bouseh a chu kichai lou'a, twipi igeldoh'a kuon a chu machal be'a , aban a chu vaan geldoh ding ti ahi. 

Ravpa'n aseina a Vaan kiti hi atitih a jong kikhel lou hiel, chubep hilou'a phatseh a kipahtah a P-thien avahchoi jing ah ahiye.  Juda khat in Tzitzit imu tieng twipi igeldoh a, chuban a vaan ihin geldoh kit a, chu'a kuon a chu phatecha "hitbonenut" inei leh hiche kipana le ngailutna pa chu vaan a kuon kijildoh thei ah ahiye. 

Ahileh ipi ding'a "vaan chu Kisse Hakavod toh kilou a ahi…" tiya Khazal hon asei kit uva ahidem? Ajehchu khattou in hiti'a hi agel khah maithei ahiye,"P-thien kin pachu kichat-tijat man a kabol hihen ngailut man a kabol hitaleh ipi khoh em, ahoi chu hileh apoimo pen P-thien kin pachu kabol a, Mitzvot hochu kasuhbulhit a hithou thou a hilou ham? ". 

Hitobang dinmun a chu Ravpa'n hitin asei e: Hetding chu ngailutna a kuon P-thien kin kibol pa loupi dan hiche Masechet Sotah a Khazal ho thusei a kuon mudoh thei ahiye. Khazal ho'n "vaan chu P-thien lal-touna toh kilou a ahiye…" atima bang uva, hiche vaan in avetsah "avodat Hashem Mi'Ahavah" pachu inei tieng leh bou mihem lhagao "Neshama" pa hung kipatna P-thien laltouna "Kisse Hakavod" pa toh chun kikimat thei pan bep ah ahi (Twipi chu Kisse Hakavod toh akilou e akitilou a Vaan joh chu Kisse Hakavod toh akilou e ti'a kuon a chu kijildoh ah ahi). Chuleh mihem in hiche "Avodat Hashem mi'Ahavah" akuon P-thien laltouna toh kimatna ahin nei thei ahi ti ageldoh jing tieng hiche leiset a akisel "nistar" hihen akoi jouse het ding'a lhangphong tah'a kiphong "galui" hitaleh – thil kibol jouse hetthiemna (tichu aloupi dan, amanlut dan ho) anei jing thei ding ah ahitai.  

Ravpa'n akhumkhana a aseina a hiche "Avodat Hashem Mi'Ahavah" pahi Tzitzit khao kikhe daan a kuon a jong mudoh thei ahi ati. Tallit ning khat  a kikhit Tzitzit khu ivet leh pat-zang 8 hi'a, chuleh hiche chu mun 5 tah'a kikan ah ahi. Hiche 8 le 5 hi igop le 13 hiya hichu "Ahavah" kiti thucheng Gematria a kigom toh kitoh chet ah ahiye. (אהבה  hi Gematria a 13 ahi)
         
SHABBATH SHALOM LEKULAM