Friday, December 31, 2021

Parashat Vaera 5782

Yossi Lhungding 

VA’ERA, 5782

Le’ilui Nishmat Ya’akov Mate Ben Naomi, Avner Ben Avraham, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וַיֹּאמְרוּ הַחַרְטֻמִּם אֶל־פַּרְעֹה אֶצְבַּע אֱלֹהִים הִוא וַיֶּחֱזַק לֵב־פַּרְעֹה וְלֹא־שָׁמַע אֲלֵהֶם כַּאֲשֶׁר דִּבֶּר יְהֹוָה

Vayyomru hakhartumim el paro etzba El-kim hi, vayyekhezak lev paro velo shama alehem ka’asher dibber Hashem…

(Chuin doithem ho’n Paro jah ah hitin asei uve, “P-thien khutzung ahibou e”. Hinlah Paro in alungsung asutah in, P-thien in anasei bang in athusei’u angai peh tapoi…)  Shemoth 8:15


Gemara Masechet Sanhedrin 67b mun ivet leh Khazal ho’n hiche pasuk hilchetna apehna uva hitin asei uve: Hiche a kuon a hi ipi kimudoh em itileh thil kiti chu se’orah mu (se’orah hi chaang-chang jat khat; English a barley ti’a kiminvo) sang’a neojo ahileh thilha le doi ho jieng in jong asem-ji ahepouve. Chutoh kilhon a Egypt gam’a doithem ho’n jong hiit ahung laan a chu “P-thien khutzung ahi” ti’a asei uva ahi. 

Rashi Hakadosh in jong Khazal ho thusei pansan in hiche chung’a isut u pasuk hi hilchetna ape’n, hilai’a makat kinim (hiit mangcha’a P-thien in Egypt mite agotna) hi doithu thep man’a boldoh thei ahilou toh kilhon a, P-thien khutzung mong ahi ti’n doithem ho’n Paro jah ah asei uve ti ahi.

Ahileh lungdon umtah chu se’orah mu sang’a neo jo (tekahna a tuchung parasha toh kitoh a sei ding hileh hiit ) thil kiti chu iti dan a thilha ho le doithem ho’n asemdoh thei lou uva hintem? Hiche makat kinim masang’a chu thisan le uphoh mangcha’a P-thien in Egypt mite chu anagot ah ahi’n, chuleh hiche teni chu Egypt mi doithem ho jieng in jong athepnau mangcha’a anasemdoh thei uva ahiye. Hinlah makat kinim ahileh hiit kitichu se’orah mu sang’a neojo ahiphat’a Egypt mi doithem hochun asemdoh thei tapouve. Ipi jeh hintem? 

Mishna Masechet Ohalot, Perek 2, Mishna 3 ivet leh hitin akisun e: Itobang thil chun thildang khat chu maga u’masa a pat asuhbuoh thei em (tichu abuoh khat tohkhah a kuon abuohlou khat buoh thei, chujong leh  atahsa tah in tongkha tahih jong leh anapuh lele khah jeh a jong buoh kit thei ). Hiche donbutna chu ijat ham akisun in, chulah a khat chu ipi ham itileh se’orah mu ti’a len mithi gu (bone) jong ajao in ahi. Tidan chu se’orah mu ti’a len mithi-gu chu itahsa tah’a itohkhah leh kibuoh ding; chubep hilou’a itahsa tah in kitong kha tahih jong leh isakhao ham a ina poh lele khah tah jong leh kiboh thei ah ahikit e. 

Maharal Mi’Prague in alekhabu Gur Aryeh a asutna ah hiche Mishna pansan in hitin hilchetna ape e. Thilha ho le doi ho hin thil aboh kiti’a kuon tha/hatna akimu jiuva ahi. Chule Mishna Masechet Ohalot a kuon kimu chu mithi toh kisai’a bohna pahi aneopen’a seo’rah mu ti’a len chung bou’a umthei ah ahiye (se’orah mu sang’a aneo joh kalse bohna achung’a um thei talou tina ahitai).  CHutoh kilhon a thila ho le doi ho’n se’orah mu ti sang’a neo jong chung’a tha aneilou uva, se’orah mu sang’a neojo thil kiti chu asemdoh theilou uva ahita’n ahi. 

Chuta chu Egypt mite doithem ho’n hiit chu asemdoh theilou phat uva “P-thien khutzung ahibou e” ti’a asei uva, makat kinim chungchang’a chu Moshe le Aharon masang’a dingjou talou uva ahitai. Chuti chun Paro heng’a jong thil umdan asei uvin, hinlah Paro chun alung asutah in, Israel chate chu anasoldoh tapo’n ahi. Kidang tah chu Torah ivet leh hiche doithem ho thusei pa jeh’a Paro hin alungsung asuhtah toh akilou jojen e. Ajehchu chutilou hileh ipi ding’a Torah in hiche teni chu ahinsut mat ding ham; tidan chu a pasuk ivet leh “etzba el-kim hi” ti’a ahin sut chai-chai chun “vayyekhezak lev paro” ti’n akisun pai e. 

Chuti ahileh Egypt mite doithem ho’n “P-thien khutzung ahibou e” atiu chu ipi kiseina hi’a, chujeh a chu Paro in iti alungsung asuhtah a hintem? 

Chukit leh hilai pasuk hi phatecha ivet leh kushiya dohbe thei ijat ham aum e. Vetsahna a “velo shama lahem ka’asher dibber Hashem” – kah hi ivet leh hetthiem ahahsa mama jieng in ahi. Akisun bang’a imoh lah ding leh “Paro in athusei u angaipeh tapoi” kiti chu doithem ho thusei alahlou dan a che ah ahi. Hinlah chuti ding dan’a ilah ding leh aboi kit dan chu aban ivet leh “ka’asher dibber Hashem” (P-thien in anasei bang’a) ti’n akisun in  ahiye. Tichu “Paro in Egypt mite doithem ho thusei alahlou ding ahi” ti’a P-thien in Moshe anaseipeh toh akilou in ahi. Hinlah langkhat lang a P-thien in Moshe heng’a “Paro in alung asuhtah a Egypt mi doithem ho thusei jieng jong angai peh lou ding ah ahi” atilam aumkha poi. 

Chuti ahileh hilai a dohthei chu “velo shama lahem” kiti chu koi thusei angaipeh lou kiseina ham? 

Hiche i-kushiya houhi Rabbi Yekhezkel Landau, Noda Biyhuda le Tzalakh lekhabu sunpa in adong in hilchetna hoitah ape e. Ravpa’n aseina a amasapen a hetding chu “velo shama lhem ka’asher kibber Hashem” – P-thein in anasei bang in (Paor in) athusei u angaipeh tapoi – kitichu Paro in Egypt mi doithem ho thusei, “etzba El-kim hi”(P-thien khutzung ahibou e) ti’a asei u chu angaipehlou tina ahipoi; Hinlah Moshe le Aharon thusei chu P-thien in anasei ma bang’a Paro in alungsung asuhtah’a angaipeh lou kiseina ahijoi ti ahi. 

Ravpa’n aseibena ah chuti ahileh doithem ho’n “etzba El-kim hi” ti’a asei’u chu Paro in angaipeh tina ahi’n; chuna ban’a hiche doithem ho thusei jeh’a chu alungsung asuhtah ah ahi ti ahikit e. Ahileh hichu iti thil hithei a ham? “P-thien khutzung ahe ti” apom leh itidan a Israel chate chu asoldoh lou a hintem?

Rabbi Yekhezkel Landau in aseina ah hetding chu El-kim iti tieng hichun P-thien hina midat hadin – thutanna toh kitoh’a avaihomna pa avetsah ah ahiye. Hiche midat hadin dungjui’a hi nes itiu thilkidang (miracle) hohi umlou’a, leiset a thil jouse chu natural law toh kitoh a chelha ji ah ahiuve. Langkhat a P-thien min Yud-Kei-Vav-Kei, ahina midat harakhamim pa dungjui’a P-thien in leiset chung’a vai ahin hom tieng thilkidang hochu hung umbep jiuva ahiye. CHuleh Shemot 5:2 ivet leh Paro in “lo yadati eth Hashem (yud-kei-vav-kei pa kiseina)” (Ken Hashem chu koi ahi kahe khapoi) ti’n asei e. Ajehchu Paro in P-thien hina midat hadin, natural law toh kitoh a vaihom “El-kim” bouchu anahetkhah ah ahi. 

Ravpa’n aseibena a doithem ho’n Paro heng’a asei u “etzba El-kim hi” atiu jong chu adang ahipo’n, tuchan a thilsoh jouse chu “El-kim khutzung” ahi ti’a asei uva ahi; tichu nature a thilsoh ahibou e ti ahiye. Doithem hochu hung uva Paro heng’a “hiche ho jouse hi doi ahitapoi, P-thien thilbol ahita’n, Israel chate chu Moshe sei bang in Egypt a kuon soldoh ta’n” ti’a ahung sei u hinai sailou ah anahidan ah ahi. Atiel’a chu thilkidang soh jouse doi apat soh dan’a anagel jing uva, hinlah hiit ahung laan’a, amaho’n jong semdoh ding agot u leh asemdoh theilou phat uva chu Paro jah’a “nature a thilsoh ahibou e” ti’a ahung seilep kit uva ahitai. Chuta Egypt mite doithem ho’n ahung sei jeh uchun Paro in jong alung asutah in, “P-thien in anasei bang in athusei u, tichu Moshe le Aharon thusei chu anangaipeh tapoi”. 

Rabbi Yekhezkel Landau in akhumkhana a aseina ah chuti’a Egypt mite doithem ho’n Paro jah’a thilsoh chu nature toh kitoh a soh mai-mai ahi atiuva, Paro in jong alungsung asuh tah toh kilhon a, makat kinim jou-jou a gotna hung lhung, makat arov – gamsahang ho mangcha’a gotna chung’a chu P-thien in hitahi ahinsei ah ahiye: “lema’an teda ki ani Hashem bekerev ha’aretz” (hiche’a kuon a hi leichung jieng’a jong keima hi Hashem chu kahi ti nahet ding ah ahi – Shemot 8:18 ve’n). Hichu ipi kiseina ham itileh “thilkidang soh hochu El-kim a kuon ahi’n, nature a thilsoh ahe natiu na; veuvin tua hi Yud-kei-vav-kei – midat rakhamim pa mangcha’a Egypt a kuon kamite puidohna ding’a thilkidang tamtah kahin lhunsah ding, nes ahimong nai ti’a ti namu uva, koi kahi kichehtah’a nahet ding uva ahitai” ti ahiye.  

SHABBATH SHALOM LEKULAM 

Friday, December 24, 2021

Parashat Shemot 5782

Yossi Lhungdim

SHEMOTH, 5782

Le’ilui Nishmat Ya’akov Mate Ben Naomi, Avner Ben Avraham, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וַיַּרְא כִּי אֵין אִישׁ וַיַּךְ אֶת־הַמִּצְרִי

Vayyar ki ein ish vayyakh eth ha’mitzri…

(Koima aumpoi ti amu phat chun Egypt mipa chu ajep tai…)

~ Shemoth 2:12

Moshe Rabbeinu chu Paro insung a chun ahung khanglen ta’n ahi. Nikhat agavah le’n ahileh asopiteho kigimbolna hochu amu’n, chubep hilou in Egypt pasal khat in Hebrew mi pasal khat adeen pettah agatoh khatai. Moshe in jong ajiet-avei avele’n, koima aumpoi ti amu phat chun Egypt mipa chu chulai mun a chun ajeplhu ta’n ahi. Chuti chun athilong chu neeldi lah’a chun avui mang tai. 

Ajing nikho’n Moshe agavahdoh kit in ahileh Hebrew mi pasal 2 anakinah pet lhon agatoh kha ta’n; ama’n jong athiemmo jo pa chu aphoh in ahileh khatpa chun Moshe jah ah “Egypt mipa natha bang’a chu keijong tha ding nei ti ham?” ti’n ahin dawng in; chutichun athilbol chu Paro heng’a lhut in aumta’n, tha ding’a aum phat in Moshe jong Egypt a kuon in anajamdoh in, Midian gam lang anajuon ta’n ahiye. 

Ahileh Torah ivet leh Egypt mipa atha ding’a chu Moshe in “ajiet-avei ave’n ahileh koima aumpoi” ti amuphat a atha ahi ti’n akisun in; hinlah aban ivet be kit leh la amitha chu midang in jong ahet ahidan muthei in aum kit e. Chuti ahileh Egypt mipa atha masang’a “koima aumpoi…” kiti ichu ipi kiseina hintem? Rashi Hakadosh in Khazal ho pansan a ahilchetna ah “koima aumpoi” – Hebrew a “ein ish” kiti chu adang ahipo’n chuche Egypt mipa’a kuon chun khonung tieng Giur bol, Tzaddik ahung pengdoh dem ti’a Ruakh Hakodesh a avet a, hinlah khat jieng jong aumpoi ti amuphat a atha ah ahi ti ahiye. 

Moshe in Egypt mipa atha masang’a ajiet-avei avet kiti chu lhagao lang thil kiseina joh hi’a, chuche pet’a chu midang, koimacha umlou tina hidehlou ah ahijoi. Mefarshim ho’n aseinauva ahichu chuche pet’a chu Egypt mi adang koima vang umlou’a hinlah Hebrew mi hochu tamtah um uva ahinai. Chutoh kilhon a Hebrew mi pasal 2 kina teni jong chun athilbol chu ahetthei lhon ah ahiye. 

Aipi hileh tuchan’a isei hou chu athumakai tobang ahi’n; tuhin ithupi uva lut taleu hen. Gemara Masechet Sanhedrin 58b mun ivet leh Khazal ho’n hitin asei uve: Goy khat in Yehudi khat chung’a khut alha tah’a ahileh chutobang Goy chu achung’a thina gei gotna peh ding ah ahi. Chuleh hiche hi hoi’a kuon kijildoh em itileh, “chuin ama’n jong ajiet-avei ave’n, mi koima aumpoi ti amuphat in Egypt mipa chu avo tai” a kuon ahiye. 

Chuti ahileh hiche Khazal ho thusei hi mundang hilou’a tuchung Parasha a Moshe in Egypt mipa atha’a kuon kijildoh tina ahi. Langkhat a Rambam, Hilkhot Melakhim, Perek 9, Halakha 8 mun ivet leh hitin akisun e: Af-al-pi shehu khayav mitah, eino neherag. Eipao in sei ding hileuhen,”thina chen gei gotna peh ding ti hijieng jong leh tha in aum ngeipoi” ti ahiye. Tidan chu Khazal ho’n tha ding ahi ati vang uva Yehudi khat chung’a khut lha Goy chu Halakha Lema’aseh a tha ding phallou tina ahikit e. 

CHuti ahileh Rambam in hilai mun’a Halakha asut hi ipi kiseina hitan tem? CHujong leh Khazal ho’n Gemara a aseipau hi ipi aseinau ham? 

Maran Yosef Karo ahung in, hilai mun’a Rambam thusei hi Kesef Mishneh ah hiti’n ahung hilchien e: khayav mitah – thina gei gotna peh ding ti’a akisei tieng jat ni aum e; khat chu mitah biydei shamayim (chunglang Beit Din a in thina gei gotna apeh ding) ahi’n, adang khat kit chu ahileh mitah biydei adam (noilang Beit Din in thina gei gotna apeh ding, ahilou leh midang khat in atha ding) ahiye. Hilkhot Rambam a kisun hi ahileh mitah biydei shamayim kiseina ahiye. Chuti ahitoh kilhon a chutobang Goy, Yehudi khat chung’a khutlha’a chu imu tah’a ahileh eima khuttah’a gatha jieng ding phal ahipoi. 

 Maran in Rambam thusei chu hilchetna apeh jieng vang in “iti dan a hiche Halakha hi Khazal ho’n Moshe Rabbeinu in Egypt mipa athana a pat ajildoh uva ham ti hetthiem ahahsa’e”  ti’n kushiya adong nalai e. Ajehchu Biydei Shamayim iti ding uva ahileh iti dan a Moshe Rabbeinu chun Egypt pachu akhuttah’a atha thei a ham? Moshe Rabbeinu in Egypt mipa atha’a kuon ijildoh ding uva ahileh Biydei Shamayim hilou’a Biydei Adam joh hiding dol ah hilou ham ti ahiye.  

Hiche kushiya pahi Mefarshim dang-dang tamtah in jong adong uvin, hilchetna jong tamtah ape uve. CHuche lah’a khat, Rabbeinu Yonatan Eibeshitz in apehpa chu veute. 

Rabbeinu Yonatan Eibeshitz in aseina ah Gemara Masechet Sanhedrin a Khazal ho’n khayav mitah ti’a asei u jong chu adang ahipo’n Rambam sei bang’a khayav mita biydei shamayim ahibou e. Chuleh hiche Halakha hi iti Moshe Rabbeinu in Egypt mipa atha’a kuon kijildoh thei em itileh thil umdan chu hiti ahi. 

Abul lang’a inasei’u, Moshe in Egypt mipa atha chungchang’a pasuk “vayyar ki ein ish…” kitipa, Rashi Hakadosh in Khazal ho pansan’a hilchetna apeh chu velvet kit leuhen. Moshe in ajiet-avei avet’le chu adang hilou’a chuche Egypt mipa’a kuon chun khonung tieng asuon-apah Giur bol’a, Tzaddik ahung umkha dem ti’a ruakh hakodesh mangcha’a akhuol ah ahibou e. Hinlah mikhat jieng jong aumpoi – Ein Ish – ti amuphat’a atha pan ah ahi. 

Rabbeinu Yonatan Eibeshitz in aseina ah chu’a kuon a chu ipi kimudoh thei em itileh Moshe Rabbeinu in chuche Egypt mipa’a kuon khonung tieng asuon-apah Giur hinbol’a, Tzaddik ding anaum e ti mu taleh anathalou hiel ding tina ahi. Chuti ahileh Yehudi khat chung’a Goy khat in akhut hin lha tahen lang, eiho khut’a tha ding ahi tita leu hen aboi ding dan chu, Moshe Rabbeinu bang’a ruakh hakodesh mangcha’a mikhat suon-le-pah Tzaddik aum dem ti mu’a, hethei la koima akium po’n. Langkhat a Goy khat chu aphatmo lheh vang’a khonung tieng asuon-apahho Giur hinbol’a, Tzaddik hiding um thei ding ahin. Khayav mitah biydei adam iti kalseu hitobang miho (khonung’a asuo-apah Giur hinbol’a Tzaddik hiho) chu itha khah tei ding uva ahitai. (Tekahna a Gemara le Midrashim ho ivet leh Rabbi Akiva jieng jong chu Sisera lengpa suon-le-pah lah’a khat hi’a; Haman suon-le-pah ho jieng jong Bnei Barak a Torah sim um nalai ah ahiye) 

Rabbeinu Yonatan Eibeshitz in aseibeina ah chuti ahileh Yehudi khat chung’a akhut lha Goy tha ding kiti chu adang hilou’a ruakh hakodesh nei’a, ahung lhung ding hethei – Moshe Rabbeinu ho tobang ding bou’a phal tina ahi. Chujong leh mitah biydei shamayim ahijeh bou’a Ruakh Hakodesh kimangcha a ahibou e. Ajechu mitah biydei adam ahitah’a, Beit Din in athu ahin tanlhah kalse khonung’a asuon-apah ho itobang hidiu ham ti Ruakh Hakodesh dohna kinei a, kikhuol chilset ti aum khapoi (Tamar chungchang thudol jieng’a jong chu khonung a Leng David le Mashiakh hung penna ding hijieng jong leh achungthu tan’a anapang Yehuda, Yaakov Avinu le Yitzkhak Avinu hochun asung’a kijiel naosen chu itobang hi’a, khonung tieng koi hung pengdoh ding ham ti akhuol pouve). Chuti ahileh Khazal ho’n Gemara a asei uchu adang hilou’a Rambam seima bang’a mitah biydei shamayaim hibou ah ahiye ti kicheh tah’a mudoh thei ah ahi.

Aipi hileh Gemara a Khazal ho thusei hihen Hilkhot Rambam a kisun hitaleh, ihilchet tobang uva ahita’n, hijieng jong leh kushiya khat aum thou-thou nalai e. Hichu ipi ham itileh ipi ding’a Moshe in Egypt mipa chu atha khel-khel a ham? Egypt mite chu ihetsa ma bang uva Bnei Noakh daan-le-moul ho’n ahuop uva ahi’n chuleh ihetsa ma bang uva Bnei Noakh hochun Mitzvot juiding 7 bou anei uva ahiye. Chuleh hiche lah’a chu “Yehudi khat chung’a khut nalha a ahileh thina gei gotna namu ding” ti  seina thei ima aumpo’n ahi. Ahileh ipi ding’a Moshe in Egypt pachu atha ah ham?

Harav Zalman Sorotzkin in alekhabu sut, Oznayim La’Torah ah hiche ithudoh uhi Arizal min in hiti’n hilchetna ape e: Midrashim ho’a Khazal ho’n aseinauva thil chi 4 jaal’a Am Israel techu Egypt gam’a kuon lhatdoh’a anaum uva ahi. Chuleh chuche holah’a khat chu ipi ham itileh ajite hou (a numei hou) hefker a anakoilou jaal’u ahi ti ahi ( Tidan chu pasal ho’n ajiteu numei hochu phatecha aven uva, Egypt mite ho soh chun pang jieng jong leu anumei hou chung’a asoset uva, jon-thaanghuoi lang’a achung uva akichep ding uchu anaphal mong-mong lou uva ahi). 

Ahileh chuche nikho’a chu itobang thilsoh um a, chuleh Egypt mipa chun Hebrew mipa chu ipi jeh’a achuti adeen ham itileh Hebrew mipa jinu chu asuhset peh’a, chujou a chu miho heng’a ima aseilouna ding’a achuti deen ah ahiye. 

Harav Zalman Sorotzkin in aseina ah Moshe Rabbeinu in hiche thilsoh ho jouse chu ahet jeh’a Egypt mipa chu atha ah ahitai. Ajehchu hing-hoi tahen lang hileh aloi-aguol ho heng’a Hebrew mipa jinu asuhset chu kithang-at tah’a asei le ding, chutieng leh chun Egypt miho’n Hebrew numei hochu kichepna’a nei’a suhset ding ahi ti lunggel le thanopna ahin nei diu; chuta chu numei hochu hefker – anom tin in adei-dei alo’a kichepna a anei thei thil soh ding, Am Israel techu Egypt gam’a sohchanna a kuon pondoh lou’a um den ding uva ahitai. Hiche numei ho hefker a aumlouna ding uva Egypt mipa chu Moshe Rabbeinu in atha ah ahiye.

SHABBATH SHALOM LEKULAM 

Friday, December 17, 2021

Parashat Vayekhi 5782

Yossi Lhungdim 

VAYEKHI, 5782

Le’ilui Nishmat Ya’akov Mate Ben Naomi, Avner Ben Avraham, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וישתחו ישראל על־ראש המטה

ayishatakhu Israel al-rosh ha'mittah

(Chuin Israel jong lupna-lhun chung ah abohkhup e…)

~ Bereshit 48:31


Yakov Avinu dam-kumkho kichai ding kuon ahitah toh kilhon in ama'n jong achapa Yosef chu akou in, athinung tieng aluongdamsa chu Egypt gam'a avuilou tei na ding in akihahsel sah in ahi. Chujou chun Yakov Avinu jong alu-lhun lang nga'n abohkhup e ti'n Torah ah akisun e. 

Ahileh Yakov Avinu chun ipi ding'a lupna-lhun lang chu angat khel khel a bohkhup a hintem? Hoilang nga hen lang bohkhup le ipi ti em? Hiche I thudoh u donbutna hi Rashi Ha'Kadosh in ni jen tah ape'n ahi.

Amasapen in, Rashi sei dungjui'a Yakov Avinu chu P-thien Shechina le Yosef masang'a chu bohkhup ah ahiye ti ahi. Chule Rashi in Masechet Shabbat a Khazal ho thusei pansan a aseibena ah hilaiya a Yakov Avinu thilbol a kuon mudoh thei chu ipi ham iti leh adammo khat lupna lu-lhun lang'a P-thien Shechina aum e ti ahi. Hitoh kilhon a Yakov Avinu jong chun alu-lhun lang chu angat khel khel a bohkhup ah ahi. 

(Mefarshim ijat ham in aseinauva hilaiya Yosef masang'a Yakov Avinu abohkhup hi imadang ahipo'n Yosef in amang'a nisa le lha chule ahshi 11 ho amasang'a abohkhup u amu a, nisa amasang'a abohkhup pa guilhunna ahi atiuve. )

Chuna chungchuon a chun Rashi'n hiche Pasuk toh kisai hin hilchetna khat apeh be'n, hiti'n asei e: Ahilchetna dang kit khat chu ipi ham iti leh ajaalkhun in nuolna ima aneilou (Ivrit a isei ding leh shlemut ha'mittah) – tichu achapateho jouse aboncha uva Tzaddikim ngen hiuva, khat jieng jong Rasha ahilou jaal uva kipa vetsahna a bohkhup ah ahi. Yosef jieng jong leng ahibep hilou'a namtin-jattin lah'a soh a anaum vang in achondihna anamansah dehpoi. 

Hiche Rashi hilchetna toh kisai'a hetthiem hahsa khat chu, ipi atileh Yakov Avinu chu kum khujat sung'a achate jouse chondihna pa jaal'a P-thien masang'a bohkhup khalou hiel'a um a, (tuchung I Parasha uva kisun bang'a) athi ding anai phat a chu "kachapate ho jouse abon uva Tzaddikim ahisoh kei jeh uvin P-thien heng'a kipa vetsahna'n bohkhup ing kate..." ati pan ahidem?

Rabbi Zalman Sorotzkin in alekhabu sut Oznayim La'Torah kiti a chun hiche ithudoh u toh kisai hin hilchetna ape'n, hiche ahilchetna chu achomkim lam tah in seileu hen hiti  ahi: Yakov Avinu geldan a Yosef chu Egypt gam'a thunei-vaihom, Paro ban chet'a ahitoh kilhon a Israel gam ngainatna pachu neita pon te ti ahi. Ajehchu mihem hina'a mi atamjo hina chu itobang ham itileh apenna gam hilou mundang'a agachen a; chulai gam'a chu Lamkai len le japi het khat ahung hi leh, midang dang sang'a gam ngailu jo toh kiloutah khun atoh-atham nalam jouse ah agam angailut dan apodoh nuom tei ji'n ahi. Ama mihina le apanmun toh kitoh a miho'n atahsanlel khah diu kicha'n agam'a peng ho sang in aki Patriot sah jo nalai ji'n; a-innsung mi akinaipi abei aumkhah jong leh aluongdamsa u chu gam ngailutna vetsahna ti'n achenna gam'a chun vui tei ding ago ji nalai e. Hinlah Yosef vang chutobang chu ahipo'n. Apa'n Egypt gam'a avuilouna ding'a akihahsel sah jong chun ama panmun le  midang ho lunggel ding hochu thupi a gellou in "keima'n nasei bang in bol ing kate.." ti'n apa chu adonbut in. Yakov Avinu luongdamsa Egypt a vui le vuilou ding chu ama chung'a kingam hilou a, Paro thu-thu hijieng jong leh apa in asei chu subulhit tei ding in akitiem in ahi. Hiche a kuon achu kum chujat nung jieng'a jong Yosef chu kikhel lou beh a Tzaddik ahi dan kicheh tah'a Yakov Avinu chun amudoh a, chuphat a chu kachate jouse abon uvin lhagao lang'a nuolna nei aum pouve ti'a P-thien masang'a kipa vetsahna a bohkhup a ahiye.   

Langkhat a Rashi hilchetna chu ivet a phatecha igel leh hetthiem hahsa tah khat mudoh be thei aum kit e. Hichu ipi ham iti leh - Ipi atileh Rashi chun " Yosef jieng jong leng ahibep hilou'a namtin-jattin lah'a soh a anaum vang in achondihna anamansah dehpoi" ti'a aseina a hi Yosef chu leng ahe ati masat a aban'a "namtin-jattin lah'a soh a anaum vang in achondihna anamansah dehpoi.." ati ahidem? Athusim che dol tah'a chu ivet a ahileh Yosef chu soh'a kijohmang a, chujou a chu leng hung hibep ah ahi. Chuti ahileh Rashi jieng jong chun Yosef soh anahina pa joh chu asei masat ding, chujou bep le leng ahun hi pa chu asei ding dol hilou ham? 

Hiche ithudoh uhi Rabbi Naftali Katz in adong in hitin hilchetna apei: Hilaiya Yosef leng hina hung kisei masat hi thildang jeh ahipo'n, Reuven in bolkhel aneipoi ti photchetna joh ahiye. Chuleh hiche Reuven chung'a thilsoh pahi Yosef soh a kijohdoh masang'a thilsoh a anahita'n. Chutoh  kilhon a chu Rashi in Reuven toh kisai pa chu ahin sut masat'a, aban a Yosef kijohmang thu chun ahin minphah ahi. 

Rabbi Naftali Katz in Mefarshim dang dang hole Khazal ho thusei pansan a aseibe na ah hitin ati : Mi tamtah in agel chu Reuven in apa Yakov Avinu lupna chu anakhel in, chonsetna lentah anabol doh e ti ahi. Hinlah Reuven achonsepoi kiti chu hoi'a kichehtah a kimudoh thei em itileh Yosef leng ahung hi'a kuon ahiye.  

Asopi te'n Yosef tha ding atiuva chu ipi atileh Reuven in anahuhdoh kigot ham iti leh ajanmang neiho jaal'a ahiye. Yosef in amang'a changphal 11 ho le ahshi 11 ho amasang'a ahung bohkhup u amu thu asei a chu Reuven in "chuti ahileh Yakov a kuon hung pengdoh ding Am Israel te phung 12 lah'a chun kei jong kajao nalai in. Kabolkhel ho P-thien in ei ngaidam tai…" ti'a amudoh ah ahi. Ajehchu ngaidam changlou hitaleh Am Israel a kuon a chu paidoh a um a, Yosef mang jieng a jong chu changphal 11 ho le ahshi 11 ho khel a 10 le 10 cheh bou amu ding a ahitai. 

Langkhat a chuti hijieng jong leh chulai pet'a chu aphotchetna ima umlou lai ah ahiye. Ajehchu Yosef mang jong aguilhung nai po'n, Reuven in abolkhel le asuhkhel ho chung'a chun kisihna nei jieng ta jong leh P-thien in angaidam mong e ti ima kichehlou a ahi. Hinlah khonung a Yosef leng ahung hi'a, amang ho ahung guilhun tah phat a Reuven kisihna chu kisihna dihtah ahinai ti kimudoh thei a, chujong le achonsetna ho jong P-thien in angaidam tai ti photchet a um a ahita'n ahi.

Chuti ahileh Yakov Avinu ding'a chu achapa holah'a "Rosh Mittah" – tichu achapa teho lah'a aluboh (pendol a ti ding hinte…Reuven chu Leah cha masa hi a, Yosef chu Rachel cha masa hi ah ahi..) - Reuven le Yosef teni chu Tzaddikim ahilhon mong nai ti ahetchen phat'a "kajaalkhun nuolna ima aumpoi" ti'a P-thien Shechina masang'a chu kipa vetsahna a bohkhup a ahi. r SHABBATH SHALOM LEKULAM      


Friday, December 10, 2021

Parashat Vayigash 5782

Yossi Lhungdim

VAYYIGASH, 5782

Le’ilui Nishmat Ya’akov Mate Ben Naomi, Avner Ben Avraham, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וַיֹּאמֶר יִשְׂרָאֵל אֶל־יוֹסֵף אָמוּתָה הַפָּעַם אַחֲרֵי רְאוֹתִי אֶת־פָּנֶיךָ כִּי עוֹדְךָ חָי

Vayyomer Yisrael el Yosef amutah hapa’am akharei re’oti eth paneikha ki odekha khai…

(Chuin Yisrael in Yosef jah ah hitin asei, “nahing nalai e ti’a namai kamutah toh kilhon in tunvang kathi thei tai”…)

~ Bereshit 46:30 

 
Yosef Hatzaddik in asopi ho masang’a kiphondohna ahin nei ta’n, chubep hilou in ajah uva thu ape’n, gangchel’a akile uva apa heng’a thu umdan agasei ding uvin ahil e. Midrashim ho’a Khazal ho’n aseima bang uvin Yaakov Avinu heng’a Yosef adam nalai e ti’a gasei ding chu akisemo tauvin, achaina’a Asher chanu Serach chun apu jah ding in laa ah asa’n, thu umdan chu Yaakov Avinu heng’a seidoh in aumbep e. 

Hijieng jong leh Yaakov avinu in athujah chu atahsan lel nalai in; Yosef in juhdoh a aum masang’a apa toh Torah anajil nukhahna pen lhon a asimlhon “eglah arufa” toh kisai Halakha ho aseipeh phat uchun “tunvang kachapa Yosef adam mong nalai e, Egypt a kumsuh ing kati’n, amel beh gamu ing kate” ti’n athujah chu ahin tahsan bep in ahi. Chutichun Yaakov Avinu le a-insung mite jouse Egypt gam juon in anakitolsuh tauve. 

Goshen mun’a apa Yaakov ahung lhung tai ti thu ajah phat in Yosef jong apa toh kimu ding in ache’n, apa amu-mu chun angongkoi in akaptai. Tuchung Parasha ivet leh chulai mun a chun Yaakov Avinu in Yosef jah ah hitin asei e,” nahing nalai e ti’a namai kamutah toh kilhon in tunvang kathi thei tai …”. 

Mefarshim tamtah in hilaiya hin hitin dohna asem uve: Yaakov Avinu in “amutah hapa’am” (tunvang kathi thei tai..) ati hi ipi kiseina ham? Tidan chu Yosef mel chu anamulou hitaleh Yaakov avinu chu thilou hiel ding a, hinlah tu’a Yosef mel amu phat’a chu thithei pan bep ding dan a ham? Hichu hinte iti kit ding la hiche leiset a mihem kiti chu ahung pen kalse koima atonsot a hing jing ding umlou ah ahikit in, chuti ahileh hilai’a Yaakov avinu thusei hi ipi kiseina mong mong hintem?

Rashi Hakadosh in Midrash Tankhuma a Khazal ho thusei pansan in hitin hilchetna ape e: Yaakov Avinu in anageldan a Yosef chu thi tahbah ahileh ipu’u Yaakov chu hiche leiset a jong thi ding, chuna ban a Olam Haba jieng a jong chanmun aneilou ding ah ahi. Chutachu hiche leiset a jong athi’a chuleh olam haba a jong athi kalse – ni vei thi ding tina ahiye. Hinlah Yosef mel amu phat’a ajah a “tu’a vang damsel’a naum a, namel kamu tah toh kilhon a hiche leiset a bou kathi ding ah ahitai…” ti’a asei ah ahi. 

Midrash Tankhuma a Khazal ho’n asei uleh Rashi aseipa hi adang ahipo’n Yaakov Avinu in agel chu ipi ham itileh chapa 12 anei ding chuleh amaho’a kuon a hi Am Israel hung kitungdoh ding ti ahi. Hinlah amaho lah’a khattou chu ahung bei khah tah kalse ama chung’a lhinlelna aum jeh hitei ding, chuti ahileh chuche suhkhel aneipa jeh’a chu  olam haba hilou’a Gehinnom chu luttei ding tina ahitai. Chuti ahileh chutobang dinmun a chu Yaakov avinu in hiche leiset a tahsa a thina pa bep hilou’a ahung lhung ding leiset a jong lhagao lang’a thina pa akimaito pe kit ding, nivei jen tah thiding ah ahita’n ahi. Hinlah Yosef adam nahlai bep hilou’a, amel jong atahsa tah’a amutah toh kilhon a achate jouse adam sohkei uvin, Gehinnom lutna thei ding lhinlelna chu aumtapoi ti ahet phat’a Yosef jah’a chun “amutah hapa’am” – tunvang kathi thei tai ti’a aseina’a “tunvang” atichu hiche leiset bouseh a hi kathi ding ah ahi ti ahiye. 

Langkhat a Parashat Vayyeshev inung vet leh Yosef kijohdohna jeh chu Yaakov avinu in lungmongsel’a khochen-inchen kisem a, hesoh-getheina ho bei’a Torah sim ding agot jeh ahi ti ahi’n. Chuna ban’a achapa Yosef toh akikhen sung, kum 22 sungse chu ruach hakodesh jieng in jong anadalhah a, chujeh a jong chu Yaakov avinu in Gehinnom kajot tei ding ah ahi ti’a anagel ah ahi ti ahiye. Chukit jong leh Khazal ho’n asei dan uva P-thien in Yaakov avinu heng’a kitepna ananei a, adam lai’a achapa teho jouse khat jieng jong thilou hiel’a aum a ahileh Olam Haba chanmun anei tei ding, achutilou leh Gehinnom ajotpa ding ti ahi. 

Ahileh langkhat a lungmongsel’a, hahsat-gentheina ho umlou hiel’a Torah asim kigot jeh’a achung’a gotna lhung ahe itiu jong leh hetthiem ahahsapoi. Ajehchu Khazal ho’n aseima bang uva “Tzadikkim ho’n Olam Haba a loman akisan diu pa asit khattou uva hiche leiset a jong lungnopna ding akihol uva ham” ti’a P-thien in achung uva gotna ahin lhunsah ah ahi’n. Hinlah chuti ahitah jong leh iti dan a chuchan a hahsat-gentheina, tichu Gehinnom jotpa na chan gei’a lunghimona thei gotna chu P-thien in Yaakov avinu chung’a ahin lhunsah ah hintem?

Gemara Masechet Berachot Daf 5a ivet leh Khazal ho’n hitin asei uve: Thilmantam 3 P-thien in Am Israel te ape’n, chuleh hiche thil 3 hohi hahsat-gentheina a kuon bou in akimu thei e. Hiche hochu – Torah, Eretz Yisrael le Olam Haba. 

Hagaon Rabbi Moshe Yehuda Leib  Mi’Kotna, Shut Zait Ra’anan kiti lekhabu sunpa’n i-kushiya doh uchu Gemara Masechet Berachot a Khazal ho thusei pansan chun hitin hilchetna ape e. Ama’n aseina a ipu u Yaakov avinu chung’a chuchan gei’a hahsat-gentheina, tichu Gehinnom ajotpa ding gei’a kigelna thei khop “mekhirat Yosef” analhun chu adang jeh ahipo’n, Olam Haba tieng leh kipaman abulhingsel’a akisaan theina ding ahibou e. P-thien in Yaakov Avinu chu Olam Haba tieng akivaat ima umlou hiel’a kipaman jouse apehnom toh kilhon a Gehinnom jotpa thiena ding’a lunggel neina thei hesoh-gentheina pa hiche leiset a hi achung’a alhunsah ah ahi. Olam Haba lutna ding’a hahsat-genthei thoh ngai tei-tei ahina ban’a, chuche hahsat-gentheina mikhat in ato pa toh kitoh a Olam Haba a achanmun le aloman jong kikhe ah ahiye ti ahi. 

Ravpa’n aseina khatvei-vei tieng Tzadikkim ho’n ahung ding leiset a kipaman amu diu hou agel tieng uleh hichun lhamonna ape ji’n hiche leiset a hahsat-gentheina kiti jouse amaho ding in aum ji tapoi. Hinlah chutobang dimun alhun uva, amaho ding’a hahsat-gentheina kiti him-him aumlou tieng khas vekhalila, Olam Haba pa achaan kit thei uva ahi. Ajehchu Olam Haba muna ding’a yisurim ngai kit tei-tei ji ah ahiye (Gemara a kisei ma bang’a). Chutieng leh chun Tadikkim ho’n Olam Haba a chanmun anei teina ding uva P-thien in midang in ato hesoh-gentheina ho sang’a nasajo leh thoh hahsa jo achung uva ahin lhunsah ji ah ahitai. 

Ravpa’n aseibena ah Yaakov Avinu jong chu lhagao lang’a adinmun asaan vaal tah toh kilhon a ama ding’a hesoh-gentheina umlou tobang ah ahita’n, itobang thilsoh um taleh ama chu lungmongsel’a um jieng ah ahita’n ahi. Hinlah hitobang dinmun a chu Tzaddik khat in hiche leiset a lungmonna ahin kimu tieng Olam Haba a kipaman akisaan ding chu bulhing jou jilou ah ahitai. Chuta Yaakov Avinu tobang a Tzaddik khat in hiche leiset’a hesoh-genthei ahin thoh thei’a, chu’a kuon a Olam haba tieng kipaman abulhingsel a akisaan nathei ding’a chu P-thien in aheng’a anakitepna pa toh kitohlou a achapa Yosef chu ama het ding’a athi dan’a ahin umsah a, chuchan a hesoh-gentheina chu ahin lhunsah ah ahi. 

Rabbi Moshe Yehuda Leib  Mi’Kotna in akhumkhana a aseina ah Yaakov Avinu in Yosef ahing nalai e ti amittah a ahin mu phat chun P-thien in achung’a chutobang’a hesoh-gentheina ahin lhutsah ho jouse chu Olam Haba a kipaman bulhingsel’a akisaanna ding jaal ahi ti ahin heta’n, chuleh Gehinnom jonpa tei ding’a tijatna anei pa jong atahlou ahilou dan ahin mu phat a “amutah hapa’am” – tunvang kathi thei tai, tichu “ hiche leiset bou’a” kathi ding ah ahi ti’a asei ah ahiye.   

SHABBATH SHALOM LEKULAM 

Friday, December 3, 2021

Parashat Miketz 5782

MIKETZ, 5782

Le’ilui Nishmat Ya’akov Mate Ben Naomi, Avner Ben Avraham, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וְעַתָּה יֵרֶא פַרְעֹה אִישׁ נָבוֹן וְחָכָם וִישִׁיתֵהוּ עַל־אֶרֶץ מִצְרָיִם

Ve’a-tah yere far’o ish navon vekhakham vishitinu al eretz mitzrayim…

( Chule tu’n Paro in jong miching le thuhethiem thei khat Egypt gam vaipo ding in koi hen…)

~ Bereshit 41:33 

Kum 12 suongkul sung’a khum ahinung in Yosef Hatzaddik chu lhadoh in anaum e; chuleh suongkul adalhah bep hilou in chuche nikho mama chun Egypt gam’a thaneipen, Paro lengpa banchet’a thaneipen ding leh vaihom ding in tundoh in aum nalai in ahi. Ihetsa ma bang hiche ho jouse chu Paro in mang anei’a, chuche amang chu Yosef in aledoh peh a, chuta chu Egypt gamsung pumpi a vaihom ding’a tundoh a um ah ahi.  Khazal ho’n Gemara masechet Rosh Hashana Daf 10b a aseinauva Yosef Hatzaddik suongkul a koun ahung doh nikho chu Rosh Hashana ni ahi atiuve.
Parashat Miketz kipatna pasuk ivet leh hitin akisun e: vayhi miketz shenatayim yamim ufar’oh kholem vehinneh omed al haye’or. Ohr Hakhayim Hakadosh in aseina ah Paro mang toh kisai’a Torah ivet leh “vayakhlom Paro”/”Paro khalam” (past tense) hilou in, “Par’o kholem” (present tense a kisun) ti’n asun e. Hichun ipi avetsah em itileh kum 2 sungse chu Paro in chuche amang hochu avel-avel a amu jing a, ahivang a ahung khahdoh tieng ahaimil ji ah anahiye. Chuleh hiche ho jouse chu adang hilou’a Yosef chu kum 2 suongkul sung’a anaumbe jeh ahi ti ahi. 
Yosef Hatzaddik chu ahiding dol tah’a Kum 10 jou’a chu anapotdoh ding ah ahita’n, hinlah ju-vaihompa jah’a “neigeldoh in” ti’a anasei jeh’a kum 2 suongkul a anaumbe ah ahiye. Langkhat a Yosef potdoh ding phat ahung lhun tah toh kilhon’a chuche jaan a amang pa chu ahaimil tahlou’a, chuna ban’a amang chun alunggel kicholdo lou hiel’a akoi ah ahitai. 
Chutichun Yosef in Paro mang chu ale’n, chuna ban ah tuchung Parasha ivet leh ajah ah hitin jong asei peh e: Chule tu’n Paro in jong miching le thuhethiem thei khat Egypt gam vaipo ding in koi hen… 
Mefarashim tamtah in hilai mun a hin hitin dohna anei uve: Paro in Yosef chu amang le ding’a akou ah ahibou in, Egypt gam kivaipohna toh kisai’a advice neihung pe in e ti’a akou ah ahipoi. Chuti ahileh iti dan a Yosef in Paro jah’a chu “chuti, khati” ti’a asei ah hintem? (Bereshit 41:33-37 ve’n Yosef in Paro heng’a ipi abol’a, iti abol a pha ding ham ti tamtah asei e.)
Ohr Hakhayim Hakadosh in aseina ah hilaiya hin chutilom a hetthiem hahsa ding aumpoi; Yosef in Paro heng’a asei jouse hi amang hilchetna jieng ahiuve ati. Chutobang mang Paro ahung kivetsahlona jeh pipen chu adang ahipo’n kiel ahung lhah sung’a phatecha akimanchah theina ding’u, chuleh hiche na ding’a chu miching, thu-hethiem thei khat vaipo’a apansan ding ti ahi. Ohr Hakhayim in aseina ah bongla thao 7 ho alhep lhit-lhet 7 ho’n avallhum uchu ipi ding’a Paro hung kivetsah ham itileh neh-le-chah nieng tah’a aum kum  7 pa jaal’a kum 7 kiel hung lhah tieng kihinsona kimuna ding ti ahi. Tidan chu bongla alhep lhit-lhet ho’n bongla thao 7 aval bang uva neh nieng jeng-jung kum 7 sung’a neh-le-chah phatecha kikhol bou’a chun kiel hung lhun tieng neh ding anei’a, kihinso ding ah ahi. Chuleh chuche kihinsona ding’a chu miching le thu-hethiem thei vaipo’a apan ngai tei-tei ah ahiye. 
Langkhat a Rabbi Yisrael Moshe Hakohen (amahi Shut Binyan Shlomo sunpa Rabbi Shlomo Kohen Mi’Vilna pa ahi) in hiche i-kushiya utoh kisai hin hilchetna hoitah khat ape in, chuleh hiche hilchetna apeh pa hetthiem theina ding chun kushiya dang khat hitin adong e: Paro mang chu ipi atileh Egypt gam’a miching-mithiem holeh doithiem ho’n neh-le-chah toh kisai ahilam ahetdoh theilou uva ham? Paro mang chu ivet ahileh neh-le-chah toh kisai ahi ti kihe jieng thei ah ahi’n (Paro in amang’a amu changphal, bong hochu abailam pen a hetjieng thei chu neh-le-chah kiseina ahiye ), chuti ahileh iti dan a Yosef tilou adang hochun Paro in chanu 7, chapa 7 tiho pou a aledoh uva hintem?
Ravpa’n hitin asei e: Masechet Rosh Hashana, Perek Rishon, Mishna Bet ivet leh hitin akisun e,”Be’arbaah perakim ha’olam niddon – Bepesach al hatevuot, ba’atzereth al perot ha’ilan, beRosh Hashana kol ba’ei haolam ovrin lefanaiv kivnei maron… “ (Eipao a sei ding hileh chunglang Beit Din in kumkhat sung in thutanna phat 4 anei e. Pesach tieng lhosohga ho chung’a thu kitan’a; Shavuot tieng theiga ho chung’a thunna um a; Rosh Hashanna tieng mihem ho panna a ahingthei jouse chung thutanna um a; Succoth tieng go-le-twi chung’a thutanna um kit ah ahi). Hiche hi Egypt gam’a miching-mithiem le doithiem ho’n jong anahet uva, chutoh kilhon a Paro mang chu neh-le-chah toh kisai hilou’a Paro in “chanu, chapa anei a…” ti’a anale uva ahiye. Ajehchu Khazal ho’n aseima bang uva Yosef songkuol a kuon ahung potdoh ni chu Rosh Hashana nikho toh kitoh ahileh Paro mang nei ni jong chu Rosh Hashana jaan tina ahi.
Ahileh chuti’a chu isei uva “Egypt gam’a miching-mithiem ho’n Masechet Rosh Hashana a kisunpa bang’a chu aledoh uva ahi” iti ding uva ahileh Yosef jong chun hiche KHazal ho thusei pachu ahettei ding tina ahi’n, iti dan a ama’n neh-le-chah lang’a aledoh kit ah hintem? Pesach phat lai la ahipo’n, Yosef jong chun adang ho ledoh bang’a Paro mang jong chu aledoh ding dol hilou ham?
Ravpa’n aseina ah Yosef Hatzaddik chun thilsoh jouse chu ipi ding’a soh’a, Paro in ipi atileh chutobang mang chu anei ham ti ahet ah ahi. Yosef in ahet chu ipi ham itileh thilsoh jouse chu adang ahipo’n, masang’a mang ananei ho hung guilhunna ding leh ama leng’a ahung kitundohna ding’a P-thien in ahin gon ah ahi ti ahi. Paro mang chu thilkidang ahinai, hinlah hichu athupi, tichu a “yikar” pa ahipoi; hinlah P-thien in ama hung laldohna ding’a manchah a anei mai-mai ah ahi ti Yosef in ahet ah ahiye. KHazal ho sei bang’a Rosh Hashana a chu mihem ho chungthu kitan ji ahitoh kilhon a chuche Rosh Hashana a jong chu ama chung’a loupina, lalna le leng hina ho jong chu hung guilhung ding ah ahitai ti thutanna um ah ahi ahet’a, chutoh kilhon a Paro mang chu (iseima bang uva hetbailam pen) neh-le-chah toh kisai a ale ah ahiye. Ahoichu hitaleh Yosef Hatzaddik in jong Rosh Hashana tieng mihem chungthu akitan ji e tipa toh kitoh a ale hithou-thou ah ahi.
Ahileh tu’n i-kushiya masapa uva chun nunglut kit leuhen, abul lang’a inadoh bang uva Yosef chu Paro in amang le ding bou’a akou’a ahitah leh iti dan’a advice jong apeh pai pai ah hintem? Rabbi Yisrael Moshe Hakohen in achaina a aseina ah ajehchu iseima bang uva Paro mang chu adang hilou’a Yosef Hatzaddik hung lalna ding’a P-thien in ahin gon ahibou in ahi. Chutoh kilhon a Yosef in jong Paro mang ale’a chu “chutobang mang akimusahna jeh pipen” jong chu ajaosah pai-pai a, Paro heng’a “ Chule tu’n Paro in jong miching le thuhethiem thei khat Egypt gam vaipo ding in koi hen…” ti’a thumopna jong anei ah ahiye. Chuti chun Paro in jong Yosef thumop chu dih asa’n, koima dang hilou in Yosef amatah ngei chu thil jouse vetup ding leh athusah bang’a bol ding in atungdoh tai.
SHABBATH SHALOM LEKULAM