Friday, December 3, 2021

Parashat Miketz 5782

MIKETZ, 5782

Le’ilui Nishmat Ya’akov Mate Ben Naomi, Avner Ben Avraham, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וְעַתָּה יֵרֶא פַרְעֹה אִישׁ נָבוֹן וְחָכָם וִישִׁיתֵהוּ עַל־אֶרֶץ מִצְרָיִם

Ve’a-tah yere far’o ish navon vekhakham vishitinu al eretz mitzrayim…

( Chule tu’n Paro in jong miching le thuhethiem thei khat Egypt gam vaipo ding in koi hen…)

~ Bereshit 41:33 

Kum 12 suongkul sung’a khum ahinung in Yosef Hatzaddik chu lhadoh in anaum e; chuleh suongkul adalhah bep hilou in chuche nikho mama chun Egypt gam’a thaneipen, Paro lengpa banchet’a thaneipen ding leh vaihom ding in tundoh in aum nalai in ahi. Ihetsa ma bang hiche ho jouse chu Paro in mang anei’a, chuche amang chu Yosef in aledoh peh a, chuta chu Egypt gamsung pumpi a vaihom ding’a tundoh a um ah ahi.  Khazal ho’n Gemara masechet Rosh Hashana Daf 10b a aseinauva Yosef Hatzaddik suongkul a koun ahung doh nikho chu Rosh Hashana ni ahi atiuve.
Parashat Miketz kipatna pasuk ivet leh hitin akisun e: vayhi miketz shenatayim yamim ufar’oh kholem vehinneh omed al haye’or. Ohr Hakhayim Hakadosh in aseina ah Paro mang toh kisai’a Torah ivet leh “vayakhlom Paro”/”Paro khalam” (past tense) hilou in, “Par’o kholem” (present tense a kisun) ti’n asun e. Hichun ipi avetsah em itileh kum 2 sungse chu Paro in chuche amang hochu avel-avel a amu jing a, ahivang a ahung khahdoh tieng ahaimil ji ah anahiye. Chuleh hiche ho jouse chu adang hilou’a Yosef chu kum 2 suongkul sung’a anaumbe jeh ahi ti ahi. 
Yosef Hatzaddik chu ahiding dol tah’a Kum 10 jou’a chu anapotdoh ding ah ahita’n, hinlah ju-vaihompa jah’a “neigeldoh in” ti’a anasei jeh’a kum 2 suongkul a anaumbe ah ahiye. Langkhat a Yosef potdoh ding phat ahung lhun tah toh kilhon’a chuche jaan a amang pa chu ahaimil tahlou’a, chuna ban’a amang chun alunggel kicholdo lou hiel’a akoi ah ahitai. 
Chutichun Yosef in Paro mang chu ale’n, chuna ban ah tuchung Parasha ivet leh ajah ah hitin jong asei peh e: Chule tu’n Paro in jong miching le thuhethiem thei khat Egypt gam vaipo ding in koi hen… 
Mefarashim tamtah in hilai mun a hin hitin dohna anei uve: Paro in Yosef chu amang le ding’a akou ah ahibou in, Egypt gam kivaipohna toh kisai’a advice neihung pe in e ti’a akou ah ahipoi. Chuti ahileh iti dan a Yosef in Paro jah’a chu “chuti, khati” ti’a asei ah hintem? (Bereshit 41:33-37 ve’n Yosef in Paro heng’a ipi abol’a, iti abol a pha ding ham ti tamtah asei e.)
Ohr Hakhayim Hakadosh in aseina ah hilaiya hin chutilom a hetthiem hahsa ding aumpoi; Yosef in Paro heng’a asei jouse hi amang hilchetna jieng ahiuve ati. Chutobang mang Paro ahung kivetsahlona jeh pipen chu adang ahipo’n kiel ahung lhah sung’a phatecha akimanchah theina ding’u, chuleh hiche na ding’a chu miching, thu-hethiem thei khat vaipo’a apansan ding ti ahi. Ohr Hakhayim in aseina ah bongla thao 7 ho alhep lhit-lhet 7 ho’n avallhum uchu ipi ding’a Paro hung kivetsah ham itileh neh-le-chah nieng tah’a aum kum  7 pa jaal’a kum 7 kiel hung lhah tieng kihinsona kimuna ding ti ahi. Tidan chu bongla alhep lhit-lhet ho’n bongla thao 7 aval bang uva neh nieng jeng-jung kum 7 sung’a neh-le-chah phatecha kikhol bou’a chun kiel hung lhun tieng neh ding anei’a, kihinso ding ah ahi. Chuleh chuche kihinsona ding’a chu miching le thu-hethiem thei vaipo’a apan ngai tei-tei ah ahiye. 
Langkhat a Rabbi Yisrael Moshe Hakohen (amahi Shut Binyan Shlomo sunpa Rabbi Shlomo Kohen Mi’Vilna pa ahi) in hiche i-kushiya utoh kisai hin hilchetna hoitah khat ape in, chuleh hiche hilchetna apeh pa hetthiem theina ding chun kushiya dang khat hitin adong e: Paro mang chu ipi atileh Egypt gam’a miching-mithiem holeh doithiem ho’n neh-le-chah toh kisai ahilam ahetdoh theilou uva ham? Paro mang chu ivet ahileh neh-le-chah toh kisai ahi ti kihe jieng thei ah ahi’n (Paro in amang’a amu changphal, bong hochu abailam pen a hetjieng thei chu neh-le-chah kiseina ahiye ), chuti ahileh iti dan a Yosef tilou adang hochun Paro in chanu 7, chapa 7 tiho pou a aledoh uva hintem?
Ravpa’n hitin asei e: Masechet Rosh Hashana, Perek Rishon, Mishna Bet ivet leh hitin akisun e,”Be’arbaah perakim ha’olam niddon – Bepesach al hatevuot, ba’atzereth al perot ha’ilan, beRosh Hashana kol ba’ei haolam ovrin lefanaiv kivnei maron… “ (Eipao a sei ding hileh chunglang Beit Din in kumkhat sung in thutanna phat 4 anei e. Pesach tieng lhosohga ho chung’a thu kitan’a; Shavuot tieng theiga ho chung’a thunna um a; Rosh Hashanna tieng mihem ho panna a ahingthei jouse chung thutanna um a; Succoth tieng go-le-twi chung’a thutanna um kit ah ahi). Hiche hi Egypt gam’a miching-mithiem le doithiem ho’n jong anahet uva, chutoh kilhon a Paro mang chu neh-le-chah toh kisai hilou’a Paro in “chanu, chapa anei a…” ti’a anale uva ahiye. Ajehchu Khazal ho’n aseima bang uva Yosef songkuol a kuon ahung potdoh ni chu Rosh Hashana nikho toh kitoh ahileh Paro mang nei ni jong chu Rosh Hashana jaan tina ahi.
Ahileh chuti’a chu isei uva “Egypt gam’a miching-mithiem ho’n Masechet Rosh Hashana a kisunpa bang’a chu aledoh uva ahi” iti ding uva ahileh Yosef jong chun hiche KHazal ho thusei pachu ahettei ding tina ahi’n, iti dan a ama’n neh-le-chah lang’a aledoh kit ah hintem? Pesach phat lai la ahipo’n, Yosef jong chun adang ho ledoh bang’a Paro mang jong chu aledoh ding dol hilou ham?
Ravpa’n aseina ah Yosef Hatzaddik chun thilsoh jouse chu ipi ding’a soh’a, Paro in ipi atileh chutobang mang chu anei ham ti ahet ah ahi. Yosef in ahet chu ipi ham itileh thilsoh jouse chu adang ahipo’n, masang’a mang ananei ho hung guilhunna ding leh ama leng’a ahung kitundohna ding’a P-thien in ahin gon ah ahi ti ahi. Paro mang chu thilkidang ahinai, hinlah hichu athupi, tichu a “yikar” pa ahipoi; hinlah P-thien in ama hung laldohna ding’a manchah a anei mai-mai ah ahi ti Yosef in ahet ah ahiye. KHazal ho sei bang’a Rosh Hashana a chu mihem ho chungthu kitan ji ahitoh kilhon a chuche Rosh Hashana a jong chu ama chung’a loupina, lalna le leng hina ho jong chu hung guilhung ding ah ahitai ti thutanna um ah ahi ahet’a, chutoh kilhon a Paro mang chu (iseima bang uva hetbailam pen) neh-le-chah toh kisai a ale ah ahiye. Ahoichu hitaleh Yosef Hatzaddik in jong Rosh Hashana tieng mihem chungthu akitan ji e tipa toh kitoh a ale hithou-thou ah ahi.
Ahileh tu’n i-kushiya masapa uva chun nunglut kit leuhen, abul lang’a inadoh bang uva Yosef chu Paro in amang le ding bou’a akou’a ahitah leh iti dan’a advice jong apeh pai pai ah hintem? Rabbi Yisrael Moshe Hakohen in achaina a aseina ah ajehchu iseima bang uva Paro mang chu adang hilou’a Yosef Hatzaddik hung lalna ding’a P-thien in ahin gon ahibou in ahi. Chutoh kilhon a Yosef in jong Paro mang ale’a chu “chutobang mang akimusahna jeh pipen” jong chu ajaosah pai-pai a, Paro heng’a “ Chule tu’n Paro in jong miching le thuhethiem thei khat Egypt gam vaipo ding in koi hen…” ti’a thumopna jong anei ah ahiye. Chuti chun Paro in jong Yosef thumop chu dih asa’n, koima dang hilou in Yosef amatah ngei chu thil jouse vetup ding leh athusah bang’a bol ding in atungdoh tai.
SHABBATH SHALOM LEKULAM