Friday, March 18, 2022

Parashat Tzav 5782

Yossi Lhungdim

TZAV, 5782

Le’ilui Nishmat Avner Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

אִם עַל־תּוֹדָה יַקְרִיבֶנּוּ

Im al todah yakrivennu…

(Khat in thangvahna thilto ahin to’a ahileh…)

~ Vayikra 7:12

 Beith Hamikdash din lai’a anakituh ji korbanot – pumgothilto hochu alhangpi’a jaat 4 – Olah, Khatat, Asham ve’Shelamim a hopkhen thei anahiuve. Hiche holah’a Korban Shelamim tilou adang ho’se hi chonset-thilto ahiuvin, hinlah Korban Shelamim ahileh vang chonset-thilto ahipoi; Mihem in kipana anei tieng hiche pumgo-thilto hi ahung to’a, akipana chung’a chu P-thien jong shutaf (partner) a ahung pansah ji’a ahi. Tekahna Kutpi 3 – Pesach, Shavuot le Succoth ho’a anakitoh ji korban khagigah jong chu Korban Shelamim lah’a khat ahi’n; Korban Pesach jong chu shelamim jaat khat ma ahi. 

Korban Shelamim hi Korbanot dang ho toh akibahlouna pipen chu amahi akoi jousen chanmun anei uva ahiye. Tidan chu pumgo-thilto hintoh pa – ba’al hakorban chan ding jong um; Korban toh’a pang Kohen pa chan ding jong um; Chuleh P-thien a ding’a mizbeakh chung’a kigouvaam jong umkit a ahi. Korbanot dang ho ahileh vang Kohen pa chan ding um’a chule P-thien chan ding maicham chung’a kigouvaam kit ji’a, chutachu Korban hinchoi pa chan ding umlou a ahitai. Chuti’a akoi jouse’n chanmun anei jaal’a  korban shelamim – pumgo-thilto abulhingpa ti’a jong kiminvo a ahi. 

Chuleh hiche Korban Shelamim lah’a khat chu tuchung Parasha a kisun Korban Toda hi ahiye. Hichu koi tobang in ahung to ngai ham itileh Rashi Hakadosh in Khazal ho pansan a aseina a “im al devar hoda’ah al nes shena’asah lo, kegon yordei hayam veholkhei midbariyot vakhavushei beit ha’asurim vekholeh she’nitrape…” (Rashi Vayikra 7:12 ve’n). Chutobang ma chun Gemara Masechet Berachot Daf 54b mun’a Khazal ho’n hitin asei uve,”arba’ah tzrikhin lehodot – yordei hayam, holkhei midbarot, umi shehaya kholeh venitrape, umi shehaya khavush bebeit ha’asurim”.

Hilai’a Rashi Hakadosh sei hihen Khazal ho sei hitaleh, Korban Toda kiti chu mikhat, achung’a thilkidang “nes” aso tah’a ahileh P-thien heng’a kipa vetsahna le phondohna a Korban Toda hi ahung to ding ti ahi. Chukit leh Gemara Masechet Berachot ma, mundang khat (Daf 6b ve’n) a Khazal ho’n hitin asei uve: Hamesameakh khatan vekallah, ke’ilu hikriv korban todah. Tichu koi hileh khatan le kallah kipapi/kipasah a chu korban toda tuh tobang ahi. 

Ahileh tu’n veleuhen… Tuchan a Korban Todah toh kisai’a isei houhi phatecha ivet’a ahileh kushiya dohlou theilou ijat ham aum e. Rashi hihen Khazal ho hitaleu ipi ding’a thil 4 – yordei hayam (twipi pal galkai ho), holkhei midbariyot (gamthip-gam/neldi-gam hin pal galkai ho), khavushei beith ha’asurim (suongkul taang’a, suongkul a kuon hungdoh ho) le kholeh she’nitrape (hapetah’a dammo’a, adammona a kuon hung damdoh) ho khel-khel hi aminphah uva hintem? Chuna ban’a khatan le kallah gakipapi a chu ipi atileh Khazal ho’n korban todah tuh toh thakhat tobang’a asei uva ham? Tichu ipi atileh Korbanot hijat lah’a korban todah khel-khel toh kitekah hintem?

Kushiyot ho ihilchet masang uvin Korban Todah chungchang tamlou vemasa tadi leuhen. Iseima bang uchun korban todah hi korban shelamim lah’a khat ahi. Hinlah Korban Todah hi Korban Shelamim dang hotoh akibahlouna chu maicham a hung kitoh sa chule changlhah pheng 40 ho’sese chu akitoni mama’a nehchai kigot ding, ajing nikho khovah gei umsahlou ding ngai’a ahiye. Korban Shelamim dang ho ahileh vang (alhangpi’a sei ding’a) sun 2 le jaan khat sung’a nehchai ding ahiuvin ahi. Chuna ban’a Korban Todah a hung kitoh changlhah pheng 40 hojong hi ijat ham Matzot  hiuva, chuleh ijat ham Khametz jaona  changlhah hiuva ahi (tuchung Parasha a kisun bang’a).

Mefarshim ho’n aseinauva ipi ding’a Korban Toda hi nikhat sung’a nehchai (tichu sun khat le jaan khat) ngai tei-tei ngai’a ham itileh ajeh chu, adang ahipo’n Korban hintoh pa chun aloi-agol hotoh thanom tah’a aneh uva, achung’a thilkidang lhung pa chu thanom tah’a aseithei na ding ti ahiye (hetding chu Korban Toda hi Korban hin choi pa’n aloi-agol hotoh aneh uva, achung’a thilsoh hochu aheng uva asei ding ti ahi). Ajehchu mihem hina’a phat ache laise, ithanopna le ikipana jong chu dai deu-deu a ahin, kipana le thanopna asaan pettah a chu nehchai’a, thil umdan chu kipahtah le thanomtah a sei’a, P-thien vahchoi ding ti ahi. 

Langkhat a Khazal ho le Mefarshim ho chuleh Khokmei Mussar ho’n eihil uchu adang ahipo’n phatseh’a P-thien heng’a kipathu sei jing ding ti ahi. Or Hakhayim hakadosh in (Shemot 22:6 a hilchetna apehna a) hitin asei e: Ein lekha sha’ah ve’rega she’ein Hashem Yitbarakh ose pe’ulah  im ha’adam bein bibkhinat gufo bein bibkhinat tzarkhav. (Eipao a ledoh ding hileh “Hunseh le phatseh in P-thien in mihem chung’a, ,atahsa toh kisai hihen angaichat hotoh kisai hitaleh thilpha abol jing jieng e” tiding hinte). 

Ahileh tu’n veleuhen, chuti’a P-thien in ichung uva taanglou hiel’a thilpha abol jing’a  ahitah leh itidan a Khazal ho’n Korban Todah chu chuche mi 4 kiminphah ho khel-khel chun ahung toding atiuva hintem? 

Alshich Hakadosh in hiche kushiya pauhi adong in hitin ahilchetna ape e. Ama’n aseina ah ahiding dol tah’a chu thilpha ichung uva lhung jouse leh kipana inei jouseu chung’a Korban Toda hi ito ding dol uva ahi. Thina le hinna kikah’a gading a, damtah’a hung sohdoh ho bouseh in hiche korban pahi atodiu tina ima aumpoi. Hahsatna ima neilou heng’a, nomsatah a incheng pa/nu jieng in jong P-thien heng’a vahchoina pumgo-thilto aga to ding dol ahi. Hinlah mihem atamjo’n P-thien heng’a kipathu sei ding hi anakihepha ji tapo’n, donlou in akikoi jitai. Chuta chu mihem in ichung’a thilpha ho ihetphahlou a, P-thien heng’a vahchoina le kipathu sei ding ihin gelphah lou hiel tieng ikhahdohna ding’a P-thien in thina le hinna kikah’a eihin dinsah ji’a, chulai mun’a kuon a chu damtah’a ihung sodoh tieng leh bou” P-thien heng’a kipathu le vahchoina kasei angai tai” ti’a hung kigeldoh pan bep ji a ahiye. (Twipi pal galkai, gamthip-gam pal galkai, suongkul a kuon hungdoh le hapetah a dammo-veiset a kuon damdoh – hicheng 4 hohin adang hilou’a thina le hinna kikah a dingho avetsah a ahi’n, chutoh kilhon a Khazal ho’n atumbeleh a ahin minphah u tidan ahi. )

Alshich Hakadosh in aseina ah miching in ahileh vang nop asah nikho ho jieng in jong P-thien heng a kipathu asei jing in, chubep hilou in ahai-hu jouse chung jieng’a jong P-thien heng’a kipathu asei jing e. Chuti chun achung’a lhung thei ding thilse  chule hahsat-gentheina tamtah jong apeldoh thei in ahi.  

Ahileh tu’n i-kushiya u anina pa veleuhen. Ipi atileh Khatan le Kallah kipasah a chu Korban Todah tuh dan’a kisei a hintem? Chubep hilou’a hilai’a lungdoh umtah chu ipi atileh akicheng thah teni nupa, Khatah toh Kallah teni chu kipasah ding poimo a ham? Mihem kiti chun ji ahin nei’a, koppi ahin nei tieng midang in kipapi hih hen lang kipasah ding go hih jong leu amachu akipahsa hitalou a ham? Ipi atileh Khazal ho’n KHatan toh Kallah kipasah ding hi ahiti poimosah uva hintem?

Sefer Or Khadash in aseina ah henge, Khatan toh Kallah chu akichen lhon’a, tahsa ni chu khat ahung so tieng akipana lhon asaan dan chu atepi thei ding ima aumpoi. Hijieng jong leh chuche akipana lhon suboi thei ding leh lhomsah thei ding thil tamtah um a ahi. Tekahna a masang hinkho ding gelna a lunggim; tuchan a chu nungah –gollhang hinkho anamanlhon a, akhrayut –mopohna jong chutilom a lenlou anahiye. Hinlah tu’a hi jinei ahi lhon ta’n, achang a hinglou ah ahilhon tai. Chuti ahileh numei le pasal, leiset chena a ivet leh alunggel kibanglou, hindan opposite ni hung chengkhom ding kiti chu tijatna thei tamtah um a ahita’n ahi. Shalom Baith aumna dem? Kakitoh lhon in chamdel in kacheng khom jing thei lhon nadem? Chuta chu Khatuna kichai-chai, ajing nikho hungvah a kuon lunggimna thei ding le tijatna thei ding tamtah um a ahi. 

CHutobang lunggimna thei ding le tijatna thei ding lunggel ho in alunghon asuhboi’a, akipana lhon asuhdai louna ding’a chu jinei thah le akicheng thah ahung um tieng kikipapi ji a ahi. Ni 7 sung kikipapi a, thangvahna ho kisei’a akichengthah teni mu ding’a kichen kiti hi P-thien a kuon phattheina ahidan kivetsah a ahiye. Chuleh hiche akicheng thah teni ikipapi tieng uleh amani heng’a ivetsah u apoimo pen chu alunggimna pau chu ima ahilou dan, chuleh chutah sang’a hiche chu kipana hung kipatna, tichu mekor hasimkha ahijoh dan pa ahi. 

Tidan chu Khatan toh Kallah ding’a lunggim um pen le tijat um pen chu numei le pasal hindan kibanglou le ki-opposite hung kisuhto chu Shalom Baith aumna dem tichu ahipen e. Hinlah langkhat a mipi ho’n akicheng thah teni agakipapi khu adang hilou’a amani – hina kibanglou ni hung kigopkhom tah-tah khu gaki-kipapi hi’ah ahin, chu’a kuon a chu P-thien in numei le pasal kiti chu chuti mong’a asem a, khat-le-khat kithokhom a, khat in khat lhahsamna asuhbulhit theina ding joh’a ahidan gakivetsah a ahiye. Akibahlhon louna laitah chu kipana hung kipatna ahijoi ti ahi.

Ahileh tuchan’a isei ho jouseu toh chun Korban Todah in ipi kimatna anei em? Sefer Or Khadash in aseina a kichenna iti tieng thil ahina kibanglou, aki-opposite ni kigomkhom a khat kiso’a ahi. Chuti ahitoh kilhon in hichun akicheng teni lungsung’a lunghimona le tijatna ahin lhut ji’n, akipana lhon asulhadai khathei e. Chuma bang’a Korban Todah jong hi ivet leh (abul lang’a isei ma bang uve) changlhah hung kitoh hochu khametz jaolouna Matzot, chujong leh khametz jaona changlhah jong ahiuve. Chuta ahina kikhedel, ki-opposite teni Korban Todah a hung kitokhom lhon chu igelleh mihem hina ilungdong maithei uva ahi. Hinlah hiche teni, akibanglou teni khel-khel chu thilkidang - nes lhun jaal’a P-thien heng’a thangvahna a hung kitoh pumgo-thilto a chu kitohkhom lhon a, chu’a kuon a chu P-thien heng’a kipathu kisei a ahi.

Sefer Or Khadash in aseina a chuta akibanglou le aki-opposite del thil 2 hung kisoto a, chu’a kuon a chu mihem in P-thien athangvah thei leh hichu Korban Toda atuo toh thakhat ahi. Chuma bang’a numei le pasal, akibanglou le ahina kipumkheh del ni, hung kigomkhom jong chu iga kipapi a, P-thien a kuon ahi’n, P-thien janggop le khutsoh ahi ti’a ikipapi thei leh hichu Korban Todah toh kitekah a ahiye. 

SHABBATH SHALOM LEKULAM 


Friday, March 11, 2022

Parashat Vayikra 5782

VAYIKRA, 5782

Le’ilui Nishmat Avner Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וַיִּקְרָא אֶל־מֹשֶׁה

Vayyikra el Moshe…

(Moshe chu akou in…)  Vayikra 1:1

 

Khamisha Khumshei Torah lah’a athumna, Sefer Vayikra hi asung’a thu kisun ho alhangpi’a pumgo-thilto le Kohanim ho kimanchahna toh kisai daan-le-moul ho ahitoh kilhon in Torat Hakohanim ti’n jong akihei. Chuleh Sefer Vayikra kipatna pasuk masapen ivet leh hitin akisun e: Vayyikra el Moshe vaydaber H’ elaiv me’ohel moed lemor.  

Hiche pasuk toh kisai’a Rashi Hakadosh in hilchetna apehna ah hitin asei e: P-thien in Moshe ahoupi tieng “kriyah” (kouna) amasat sah jing kei in ahi. Ajehchu “kriyah” – kouna hin deisahna le ngailutna avetsah ah ahi. Chutoh kilhon chun akisun “vekara zeh el zeh ve’amar” (Isaiah 6:3 mun ve’n) kiti bang in “kriyah” hi vantil ho jieng in  jong kingailutna vetsahna ahijeh in amang uve. Hinlah namdang te thiemgao ho ahileh “vayikar” mangcha’n P-thien aheng uva agakilah ji e. Bilaam chung’a jong chuti ma chun “vayikar el bilaam” (Bamidbar 23:4 ve’n) ti’n akisun e (vayikar hi’n bohna jong avetsah in ahi). Tichu achomlam’a seiding’a Rashi Hakadosh a kuon kimudoh chu “vayikra” mangcha’a P-thien in  Moshe akou’a ahoupi ji hi adang ahipo’n kingailutna le kideisahna vetsah ahijeh ahi ti ahiye. 

Langkhat a (ihetsa u hijong leh) kidang tah khat mai chu tuchung Parasha kipatna pasuk a “vayyikra” thucheng ivet leh “ויקרא” a  “א” lekhajem hi adang hotoh kibanglou in achuom beleh in neocha’n akisun e. Hichu “alef ze’ira” (Alef neo) ti’n akiminvo’n, chuleh hiche toh kisai hin Khazal ho hihen Mefarshim ho hitaleu dohna asem uvin, ahilchetna jong tamtah ape uve. Hiche Alef Ze’ira toh kisai’a hilchetna “tirutz mefursam”, akoi jouse’n ijah jing uchu adang ahipo’n – ajehchu Moshe Rabbeinu akineosah jaal’a “vayyikra” khel’a chu “vayikar” ti’a asut kigot ah anahi’n (tichu “ויקרא” khel’a “ויקר”), hinlah P-thien in anoppeh po’n, alef chu aneo’a anasut ah ahitai ti ahiye. 

Moshe Rabbeinu chu mikineosah ahitoh kilhon a amachu atumbeleh a P-thien in deisahna le ngailutna chuom nei’a akou ding chu asutnomlou toh kilhon a “vayikar” ti’a asut kigot a ahi (vayyikra chun kingailutna le kideisahna neitah’a P-thien a kuon kouna avetsah ah ahi’n; langkhat a vayikar iti tieng P-thien chu thiemgao khat heng’a apoimo jeh man’a hung kilah’a hinlah kingailutna le kideisahna ima umlou a ahiye). 

Hinlah hiche tirutz mefursam – hilchetna ijah jing pauhi phatecha igel leh Alef Ze’ira pa ahung hilchet vang in kushiya tamcheh apendoh lo’n ahi. Hiche hilchetna a kuon a Mefarshim ho’n Kushiyot adoh son lah uva khat chu chuti’a “vayyikra” kiti thucheng chun kingailutna le kideisahna avetsah jeh’a Moshe Rabbeinu in alef lekhajem chu aneo’a asut ahitah leh ipi ding’a Sefar Vayyikra kipatna a “vayyikra” pa khel-khel a hi alef chu aneo’a kisun ah hintem? Hetding chu tuchung Parasha masang’a Parashiyot ho mun ijat ham’a P-thien in Moshe Rabbeinu ahin houpi di tieng “vayyikra” ti’a kisun ah ahitai. 

Chuna ban a Torah iti tieng abul’a pat achai gei’a abon’a P-thien thuhing hi ah ahi. Lahdoh phallou, belap phallou – lekhajem khat jieng jong akivat leh avaal ding phallou hinalai a ahiye. Chutoh kilhon a Sefer Torah  jieng jong lekhajem khat akivaat leh pasul ahitai. Chuti ahileh ipi ding’a Moshe Rabbeinu chun ama macham’a thil abol kigot’a “vayyikra” khel’a “vayyikar” ti’a asot kigot hintem? 

Gemara Masechet Shabbat 87a mun ivet leh Khazal ho’n hitin asei uve: Moshe Rabbeinu in ama macham in thil 3 abol in P-thien in anoppeh e. Sinai muol’a Torah akisaan diuva akisuhthiengna ding u leh akigotna ding nikho hou chu ni khat abelap (ni 2 ding hi’a ni 3 ding’a mipi aseipeh), ajinu a kuon akikangse, chuleh Suongpheng masapa ase set. 

Hinlah hetding chu hilai’a thil 3 hohi ama-macham a abol dan a akisei vang’a Gemara ivet leh Khazal ho’n ahilchetna uva Moshe Rabbeinu in P-thien thupeh a kuon pansahna thei le jildohna thei mun anei toh kilhon a hitachu abol’a ahi’n, chutoh kilhon a P-thien in jong apompeh a ahibou e. Hinlah tua alef ze’ira pahi Moshe Rabbeinu in amalung lamtah a “vayikar” ti’a asut kigot ti jieng ding chu igel toh sel leh thil hahsa mama ahiye. 

Chuti ahijeh chun Harav Ze’ev Wolf Frank in alekhabu sut Toldot Ze’ev kiti a chun hitin asei e: Vayyika lekhabu kipatna pasuk a “vayyikra” thucheng’a Alef aneo a akisut hi P-thien in Moshe Rabbeinu thu apeh toh kilhon a Moshe Rabbeinu in jong asut a ahibou e. Chubep hilou’a hilai mun khel-khel a Alef aneo hi P-thien in vetsahna nei tah’a Moshe asutsah a ahibou in ahi. 

Ahileh Ba’al Toldot Ze’ev in ipi pansan’a hitachu aseithei hintem? Gemara Masechet Sotah 5b mun ivet leh Rabbi Yehoshua Ben Levi in hitin asei e: Veuvin kineosahna kiti hi P-thien ang’a iti dei’a deium a hitam. Beith Hamikdash anadin lai’a mikhat chun Korban Olah ahung-to a ahileh chuche Mitzvah asuhbulhit jaal’a loman akisaan ding ahi. Chuma bang’a chu Korban Minkha ahung-to leh chuche Mitzvah toh kisai ma loman amu ding ahiye. Hinlah mikhat chu akineosah tah’a ahileh hitobang michun Korbanot jouse ato toh thakhat tobang’a kisem peh a, aloman jong aboncha akisaan ding ahi. Chuleh hiche hi “zivkhei Elokim ruakh nishberah” (Tehillim 51:19 - Pumgo-thilto dihtah kiti chu alungsungkeh a chu ahi tiding hinte; Chuleh lungsung keh kiti hin kineosah jong avetsah ahi).

Harav Ze’ev Wolf Frank in aseina ah Alef kiti hin mihem – Adam avetsah a ahi. Chuleh Alef Ze’ira hin adang hilou’a mi kineosah avetsah a ahiye. Sefer Vayikra a hi Korbanot toh kisai daan-le-moul ho ihin sim pan uva, ihin jil ding uva ahitah toh kilhon a chuche masang’a chu adang-dang hilou’a Torah in kineosahna apoimo dan ihung hil masat kigot uva ahi. Ajehchu Gemara a iseima bang uva P-thien heng’a pumgo-thilto hinto ding poimo lheh jieng jong leh chusang’a poimo jo le P-thien in adei johchu kineosahna pachu ahiye. Kineosahna kiti chu pumgo-thilto jouse toh thakhat a kisim ahi’n; pumgo-thilto toh kisai daan-le-moul ho simna ding le jilna ding’a poimo pen jong kineosahna ma ahi. Chuti ahijeh a Sefer Vayika kipatna thucheng “vayyikra” pa khel-khel a Alef lekhajem hi P-thien in Moshe Rabbeinu heng’a aneo’a nasut ding ahi ti’a ahil a ahiye ti’n Ravpa’n asei e. 

Langkhat a Harav Ze’ev Wolf Frank hilchetna peh chungchang’a chun asopipa Harav Tzvi Pesach Frank (Har Tzvi kiti lekhabu minthang tah sunpa, chuleh Jerusalem khopi a Chief Rabbi jong anahi) in hitin kushiya adong e: Chuti a isei ding’a ahileh Vayyikra thucheng a Alef khel chun pasuk ban (Vayikra 1:2 ve’n) pa’a “adam ki yakriv mikhem korban” a “Adam” thucheng’a Alef joh chu aneo in kisun le kilom jo lou a ham? Ajehchu hiche pasuk a hi Korban toh kisai daan-le-moul hochu hung kipan uva ahita’n, chuna ban’a mi kineosah avetsah ahi ti jong kicheh jolou ding ham??

Harav Ze’ev Wolf Frank in asopipa kushiya doh chu hitin ahilchien e: Henge, “Adam” kiti thucheng’a Alef pa chu aneo’a sutthei ahinai. Hinlah Rashi Hakadosh in aseima bang in vayyikra kiti thucheng hi vantil ho’n jong khat-le-khat kikouna a aman uva, chuleh hiche hi adang jeh hilou’a kingailutna le kideisahna avetsah jaal ahi. Chuti ahileh “vayyikra” thucheng a alef khel-khel aneo a akisut’a, “Adam” thucheng a alef pa ahilou chun thildang khat jong eivetsah nuom jeh u ahijoi. Hichu adang ahipo’n kineosahna kiti chu Korbanot sang’a P-thien in adeijoi tichu ahiye. “Adam” a Alef pa chu neo tahen lang hihen Korban hintoh hochu akineosah ngai uve tibou kijildoh ding, hinlah P-thien in kineosahna chu Korban sang in adeijoi ti kijildoh thei lou ding ah ahi. Langkhat a “vayyikra” a alef aneo’a hung kisun chun kineosahna le kideisahna chuleh kingailutna ho jouse ahung huop ah ahita’n ahi.  

SHABBATH SHALOM LEKULAM 

Friday, March 4, 2022

Parashat Pekudei 5872

PEKUDEY, 5782

Le’ilui Nishmat Ya’akov Mate Ben Naomi, Avner Ben Avraham, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וַיְהִי בַּחֹדֶשׁ הָרִאשׁוֹן בַּשָּׁנָה הַשֵּׁנִית בְּאֶחָד לַחֹדֶשׁ הוּקַם הַמִּשְׁכָּן

Vayhi bakhodesh harishon bashanah hashenit be’ekhad lakhodesh hukam hamishkan…

(Kum nina, lha masapen chuche lha nikhat ni’n Mishkan chu tundoh in anaum e…)

~ Shemoth 40:17

Parasha masapa ho’a kisun bang chun Mishkan le asung’a um ding thil hotoh kisai natoh chu Am Israel te’n anapan tauve. Chuleh tuchung Parasha, Parashat Pekudey kichaina lang ivet leh Mishkan toh kisai natoh ho jouse kijo thieng toh Mishkan hung kitundoh thu akisun in ahi. Khazal ho’n aseinauva natoh chu Tishrei lha’a anakipan a Kislev lha’a anakichai a ahiye (Midrashei Khazal ho ivet leh Makhloket aum in, aipi chu hileh ngaidan akipom pachu tu’a isei pauhi ahi). 

Midrashei Khazal ho lah’a khat Psikta Rabbati ivet leh Mishkan le asung’a um jouse toh kisai natoh hochu Kislev tarik 25 ni’a anakichai dan in akisei. Hijieng jong leh Mishkan chu tundoh le thenso anahi pai po’n, tuchung Parasha a kisun bang in, Egypt a kuon apotdoh u akum 2 kipatna, lha masapen – Nissan lha, tarik 1 chun thenso in aum pan bep in ahi. Tidan chu thil jouse ajo thiengselna ding uva lha 3 lang analut’a, chuleh lha 3 tobang ma hitachu Mishkan chu tundohlou’a anaum a ahiye. 

Ahileh hilai mun’a Mefarshim tamtah in adoh u chu – Kislev tarik 25 a Mishkan toh kisai natoh jouse chu akichai thieng’a ahitah leh iti dan a kithenso pailou’a, lha chujat pichu kingah a, Nissan lha’a chu thenso a um pan bep a ham? Hiche thudoh hi Khazal ho’n jong adong uvin, adonbutna hitin anape’uve: Nissan lha a Mishkan thenso’a aumlona jeh pipen chu adang ahipo’n Yitzkhak avinu penna lha ahijeh ahi (Psikta Rabbati le Midrash Tankhuma Parashat Pekudey ve’n).

Mishkan toh kisai tohding jouse akijo thieng jou’a lha chujat tundoh le thenso lou’a aumchu Am Israel te analunghimo kei uvin, tundoh le thenso’a aum ding kal ngahla’n phatseh tobang in Moshe Rabbeinu chu anadong jing uve. Chubep hilou in alah uva leitzanei hador hochun hiti hin totnopna’n ananei uvin, “ahilou ngap leh ilamkai houhin P-thien thumop le deidan chu ahetthiem thei hih uva Mishkan hi tundohlou a hiti pi’a hi um a ahidem”. Khazal ho’n aseinauva P-thien in ahileh vang Yitzkhak Avinu penna lha a chu Mishkan tundoh le thenso’a aum ding adei’a, Am Israel te ding’a chuche lha chu kipana in alodim ding adei toh kilhon’a lha chujat chu anakhongai sah uva ahiye ti ahi.

Ahileh Mishkan kithensona ding chu ipi ding’a P-thien in Yitzkhak Avinu penna Nissan lha khel-khel a chu adei ah hintem? Mefarshim ho’n aseinauva ajehchu P-thien a ding’a atahsa-pumpi phal ngam’a, pumgo-thilto a todoh ding jieng jong ana-iit lou’a chu Yitzkhak Avinu (akeidat Yitzkhak a chu) ahiye. Chuleh Mishkan a natoh (avodah) pipen chu adang hilou’a pumgo-thilto kitoh jing (niseh leh Korban Ha’Tamid chu nivei anakitoh jing jieng ah anahiye) chu ahi. Chutoh kilhon a midda-kenegged-midda a P-thien in Yitzkhak Avinu penna lha khel-khel a chu Mishkan thenso ding’a thu anapeh’a ahi. 

Langkhat a khokmei mussar ho’n hilai’a kuon hin mussar heskel – eiho ding’a kihilna hoitah khat jildoh thei aum e atiuve. Hiche chu  savlanut – lungnieng ahilouleh lungkhi-hat toh kisai ahi. Mishkan le asung’a um thilho toh kisai natoh chu lha 3 sung in chai in anaum tai. CHuleh iseisa ma bang uvin tundoh in anaum paipo’n, lha ijat ham hitichun akijam in, Nisaan lha in tundoh le thenso in anaum pan e. Midrashim ho’a kisei ma bang in Am Israel te chun Mishkan kitundoh ding le kithenso ding chu anangah lel lheh jieng uvin. Phatseh tobang in Moshe Rabbeinu chu adong jing uvin, hinlah P-thien thupeh chu ahileh Nissan lha a tundoh le thenso ding ti ahi.

Ahileh ipi ding’a lha chujat chu Mishkan tundoh lou le thenso lou’a anaum ah ahidem? Khokmei Mussar ho’n aseinauva ajehchu adang ahipo’n, P-thien in Am Israel techu savlanut poimo dan ahilnuom jeh ahi atiuve. Mefarashim tamtah in aseinauva khet ha’egel chu anaumlou hileh Mishkan ngailou ding ah ahi. 

Tuchung Parasha’a Mishkan chu “mishkan ha’eduth”- hettohsah ponbuh ti’n akiminvo in; chuti ahileh Mishkan chu ipi hettohsah a hung pang’a ham?  Rashi Hakadosh le Mefarshim dang-dang ho’n aseinauva “khet ha’egel a Am Israel te chonsetna pa thoidamna ding le P-thien sh’china amite lah’a ahung chen kitna ding pa hettohsah kiseina ahi” ti’n asei uve (Rashi Shemot 38:21 ve’n). 

Sinai muol’a Torah anakisaan uva Am Israel te lhagao lang dinmun’a anasan dan uchu Mishkan umlou hiel’a jong alah uva P-thien shchina chengthei ah anahitai. Hinlah bongnou-lim ahou uva, ahung chonset phat uchun chuche darga pachu anamansah tauvin; alah uva P-thien Sh’china ahung chenkit theina ding’a lampi umsun chu Mishkan asah uva leh ti ahitai.

Ahileh chuchan a lhagao lang’a sang techu ipi atileh khet ha’egel achu kipallhu thei uva ham? Ajeh seithei tamtah um nante. Hinlah ajeh pipen khat chu savlanut ananeilou jeh u ahi ti’n Khokmei Mussar hon asei uve. Moshe Rabbeinu in mipi hochu “ni 40 le jaan 40 jou tieng hung kile kit ding kahi” ti’n anavailhah e. Hinlah mipi hochun phat pachu anakihisap khel uvin, Moshe Rabbeinu hung kilekitna ding pungkah 6 vaat nalai jieng jong leh ngahjou talou in, analunglinglau uvin, hichan chu analhun lo tauve. 

Khokmei Mussar ho’n aseinauva amoh lunglinglau sang uchun alung’u anakikhi-hat u hen lang, lungnieng tah in pungkah ijat ham chu anangabe taleu Moshe Rabbeinu damsel’a ahung kile chu kipahtah’a analamto diu, chonsetna a chu lhalut mahlou diuva ahi. Hinlah savlanut aneilou jeh uchun ima jouse geltoh det-det lou hiel in kino the-thu in thil anabol uvin, tamtah asuhsetlo tauve. Chutichun avel’a P-thien Sh’china pa alah uva ahung chenna ding thei in Mishkan chu sah ahung ngaita’n ahi. 

Mishkan chu ahin sa tauvin. Tishrei lha chun pat ahi’n; Kislev 25 ni’n ima jouse jo thieng ahitai. Am Israel te kinepna chu jo thieng’a aum um leh tundoh a umlei ding, chuleh thienso hipai ding,chuta chu alah uva P-thien Sh’china chu hung nung chen kit ding ti anahiye. Hinlah hiche Mishkan hung kisahlona jeh pipen chu savlanut aneilou jeh uleh midot lang’a lhahsamna ananei jeh u ahitoh kilhon in P-thien in Mishkan kitundoh ding le kithenso ding chu lha ijat ham in anavochon tai. 

Khokmei Mussar ho’n hitin asei uve “Shas pumpi somvei-javei chai sang in Midot ra’ot – umchan hoilou khat jieng jong semphat ahahsa joi”. Mishkan kitundoh ding le kithenso ding hung kivochon jong chu adang ahipo’n, Am Israel te’n savlanut pa poimo dan ajildoh uva chuleh ipi jeh’a chuchan gei uva, anakipallhu uva ham ti athahbeleh’a khahdohna ahin nei uva, chu’a kuon kisemphatna ahin neitheina ding’u ahi’in ahi.         

 

SHABBATH SHALOM LEKULAM