Friday, June 17, 2022

Parashat SHLAKH LEKHA, 5782

 SHLAKH LEKHA, 5782

Le’ilui Nishmat Avner Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

שְׁלַח־לְךָ אֲנָשִׁים וְיָתֻרוּ אֶת־אֶרֶץ כְּנַעַן

Shelakh lekha anashim vayaturu eth eretz kenaan

(Nang’a ding in miho sol in lang, Canaan gam gavelhi uhen…)  ~ Bamidbar 13:2

Pasuk hi ivet leh “shelakh anashim – miho sol in” tikhel chun Torah in “shelakh lekha anashim – nang’a ding in miho sol in” ti’n asun jo e. Ivet a ahileh hilai mun’a “lekha” kiti thucheng hi meyutar – tichu avum-avaal, apanna ding umlou toh kilou a ahi. Tidan chu “shelakh anashim” ti a akisut’a ahijong leh hun jieng a, Torah in ipi asei nom’a ham ti kicheh jieng’a ahitai. Chuti ahileh ipi ding’a lekha hi hung kibelap khel khel a hintem? Langkhat a hetding chu Torah sung’a hung kisun jouse hi avum-avaal, ahilouleh panna bei’a hung kimoh sut umlou a ahi. Alekhajem ho gei’a khu avetsah umsoh kei a ahiuve. Chuti ahijeh chun Khazal ho le Mefarshim tamtah in ipi ding’a Torah in “lekha” thucheng hi hilai mun’a ahung jaosah ham ti’n dohna asem uvin hilchetna jong tamtah apeuve. 

Hiche toh kisai hin Rashi Hakadosh in Midrash Tankhuma a Khazal ho thusei pansan in tirutz mefursam tah mai, ajakhalou te ium tahlou maithei u khat anape e.  P-thien in Moshe Rabbeinu jah’a “Shelakh lekha anashim – nang a ding in miho sol in…” ti’a asei hi adang ahipo’n hita aseina ahi: Kei’a kuon gamvelhi ding mi sol in ti thupeh ima aumpoi. Hinlah nang nanop’a ahileh nangma phatsahna dungjui’a nasol thei a ahi. 

Chubep hilou’a Rashi hilchetna le Midarsh Tankhuma ivet be leh pohnat umtah thil mudoh thei aum nalai e. Khazal ho’n aseinauva mipi ho Moshe Rabbeinu heng’a ahung uva, “agam chu gampha himong nam ti avelhi ding mi sol ute…” ti’a ngehna ahung nei uchu (Devarim 1:22 ve’n gamvelhi ding mi sol ding kiti chu mipi ho’n Moshe Rabbeinu heng’a ahung ngeh u ahidan kisun inte) P-thien lunglam toh anakitoh tapo’n, chulai mun’a chu P-thien in iti asei em “Gampha – khoiju le bongnoi luonna gam ahe ti’a kasei nung’a natahsanlou uva agam chu gampha himong nam ti’a nakhol be kigot nahlai u na? Veuvin, hiche gamvelhi ding mi nasol uva kuon’a hi nangho ding’a kipallhuhna hung kisemdoh ding, agam chu nangho tah in naluo lou ding uva ahitai”.

P-thien in thilkidang chujat Am Israel te ding’a abolpeh nung’a chuchan gei’a atahsannau alhahsam nahlai chu P-thien ding’a thet umtah hi’a, hiche dor hamidbar ho thilthum chu amaho ding’a kipallhuhna a hung pang a ahitai.

Langkhat a Rabbi Levi Yitzkhak Miberditzev in Kedushat Levi a “lekha” kiti thucheng hilchetna apehna a hitin asei e. “Lekha – nang’a ding” kiti hin avetsah chu ipi ham itileh P-thien in Moshe Rabbeinu jah’a chu “mi mai-mai sol hih in lang, nang tobang’a P-thien ging mi sol in” ti ahi. Chuna ban’a “shelakh lekha” kiti chu “naheng’a sol in” ti’a jong ledoh thei ahikit e (vetsahna a “shelakh li monit” iti le bang “Kaheng’a taxi hin sol in” tina bang’a). Chuti ahileh P-thien in Moshe Rabbeinu heng’a “shelakh lekha” atichu adang ahipo’n “naheng a sol in” tichu “lhagao lang’a nangma hina darga gei aphahna ding uvin sol in” tina jong ahi ti ahiye. 

Rabbi Levi Yitzkhak in Kedushat Levi lekhabu a aseina a ipi ding’a Moshe Rabbeinu in gamvelhi ding’a chu P-thien gingmi asol ngai’a ham itileh ajehchu ihetsa ma bang uva Eretz Israel hi  P-thien in alhendoh gam, gam lah’a gamthieng pen ahi. Asung’a cheng ho chu anop-nop a achon uva, ahung boh vaal tieng uleh agam in aluhdoh jieng jiuva ahinalaiye. Chuti ahitoh kilhon a gamve ding’a chu P-thien gingmi, Torah le Mitzvot ngailu le kisaboi jing ho Moshe Rabbeinu in asol’a ahileh agam jieng in jong hitobang michonpha, Torah le Mitzvot ngailu ho hung chen ding chu adeisah’a,”Avraham, Yitzkhak le Yaakov suon-le-pah ho asung’a ahung cheng ding uchu” angaichat le alhangai tho jieng a ahi. 

Gamvelhi ho solding toh kisai’a pasuk chu ivet leh hitin akisun e: shelakh lekha anashim veyaturu eth eretz kenaan asher ani noten libnei Israel. 

Ahileh hilai mun a hi hetthiem hahsa kushiya dohthei ijat ham aum e. Torah in ipi ding’a “vayaturu” (latur a kuon kiladoh, English a sei ding hileh “to go on a tour” ) thucheng aman’a “leragel” (to scout/spy) amanlou a aham (gamvelhi ding ahiuleh leragel joh chu kilom jo a ahi)? Chuna ban’a ipi atileh hilai mun’a hi Torah in “eretz kenaan asher ani noten libnei Israel” ti’a ahin sei a hintem? Tidan chu gamvelhi ho chungchang a hi “Israel chate ding’a kapeh Canaan gam” ti phahpoh khel khel ngai a hintem? Gamvet-lhih ding toh P-thien in Israel chate apeh Canaan gam kitichu ipi akitmatna um a ham? 

Rabbi Levi Yitzkhak in aseina a vayaturu “ויתורו” kiti chu Torah “תורה” kiti thucheng’a kuon ahiye (tichu Hebrew a hi thucheng jouse’n ama-ama thucheng hung kipatna zung “shoresh” anei uva ahi’n, chuleh shoresh kibang thucheng hohi akimatna umsoh kei a ahi; Torah toh Latur teni jong thakhat hilhon a ahiye). Chuleh “latur” iti tieng tour a che’a, gam gavet’le kiseina ahinai. Hichu leiset tahsa nopsahna lang toh kisai hi’a ahi. Hinlah latur toh Torah thucheng teni a shoresh akibang in, hilai mun’a vayaturu hi Torah thucheng a kuon ahi itima bang uva Moshe Rabbeinu in agamvelhi ding’a asol hochu hiche leiset nopsahna thil toh kisai a gamvet pa hitalou a, Torah toh kisai – tichu lhagao lang thil toh kimat’a gamve ding’a Moshe Rabbeinu in asol uva ahibou e. 

Chuti ahitoh kilhon a Torah hung’a gamvelhi ho toh kisai’a hi “Eretz Kenaan asher ani noten libnei Israel” ti’a Canaan gam chu Israel chate P-thien in eipeh uva ahi ti’a ahung minphah a ahiye. Rabbi Levi Yitzkhak in aseina a gamvelhi ho chungchang’a hiche hung kisei hin avetsah chu Torah le Mitzvot ho jaal bou’a P-thien in Canaan gam chu eipeh uva ahi ti ahiye. Chuna ban’a Torah le Mitzvot ho ahiding bang’a ijui laise’u bou agam chu eiho gam hijing ding ti avetsah a ahiye. Hinlah gamvelhi a kisol hochu etza ra’ah – thumop phalou a chun analhalut kha tauvin, vayaturu kiti chu lhagao lang tichu Torah toh kisai ahi tipa asumil uvin, leiset nopsahna lang toh kisai a latur pa joh’a chun agam anavekha tauvin, agam chung’a thuse ahin lhutlo tauve. 

Chuti ahileh tuchan’a isei hou’a kuon mudoh thei chu agamvet ding kitichun lhagao lang toh kisai’a kimatna anei’a, chule gamvelhi ding’a kisol hochun ahiding bang in agam chu vetlhahna ganei taleu, amaho ding’a lhagao lang’a khantouna sangtah jong ahin lhut ding a ahi. CHuti ahitoh kilhon a “shelakh lekha” – nangma darga gei aphahna thei ding uvin sol in ti ahiye. 

Ahileh ihetsa ma bang uvin gamvelhi ho ahung kile uchun agam dehna thuphalou mipi ho heng’a ahin lhut tauvin. Hiche thuphalou ahin poh uchun chuche khangmite jouse chung’a vangsetna anapohlut peh ta’n ahi. 

Langkhat a tuchung Shabbat a isimdiu Haftara ivet leh Yehoshua in gamvelhi ding’a mi 2 asol thu akisun e. Hitichun gamvelhi a che teni chu Yehoshua in asol bang in avaikon doh lhon in; achomlam tah in sei leuhen, gam agavet jou lhon in damsel in ahung kile lhon tai. Moshe Rabbeinu in anasol ho banglou chun tuchung vang boina ima umlou hiel in thuchu akichai in, Am Israel te’n jong Yericho khopi chu anala tauve. CHutichun amachal jing uvin, Canaan gam pumpi chu Yehoshua lamkaina’n anatoupha soh tauvin ahi. 

Ahileh hilai’a hin Mefarshim ho’n hitin dohna asem uve. Moshe Rabbeinu, Am Israel pumpi ding’a ojapu in gamvelhi ding mi anasol chun anam pumpi chung’a vangsetna ahin lhut in. Langkhat’a Moshe Rabbe ding’a a talmid, Yehoshua in gamvelhi ding mi asol’a ahileh lolhinna amukit uvin ahi. Chuti ahileh Moshe Rabbeinu in gamvelhi ding mi asol toh Yehoshua in asol chu ipi akikhetna um a ham? 

Moshe Rabbeinu in Thusom-peh kisutna Lukhot Habrith masapa aseset jou nung chun P-thien in ajah’a amasapa tobang songpheng asui ding in thu ape’n. Chuleh hiche songpheng toh chun Sinai muol a hung kaltou ding in ahetsah e. Lukhot Habrith nina pa la ding’a Moshe Sinai muol’a akaltou ding’a chu Torah ivet leh hitin akisun e: Ve’ish lo ya’ale imakh – koima hung kaltou theilou ding (Shemot 34:3 ve’n). 

Rashi Hakadosh in Midrash Tankhuma a Khazal ho thusei pansan a hiche pasuk toh kisai a hilchetna apehna a hitin asei e: Lukhot Habrith anina pachu amasapa bang in P-thien in anapetapoi. Amasapa chu poh hen-hun, ging de-du, chuleh thupitah le loupitah in japi jouse hetding in anape e. Chuti ahijeh chun achung’a Aiyn Hara anachu ta’n, se’set in aumlo in ahi. Hinlah anina pa ahileh tzanua tah’a hung kipe ahitoh kilhon in anase tapoi. Hiche’a kuon a hi Aiyn Hara in ichan a tha anei em ti mudoh thei ahi. 

Khazal ho’n Masechet Ta’anit Daf 8b mun a “phattheina kiti chu mit’a kuon kiselgu thil (tzanua tah a kibol kiseina) chung bou’a alhung nom in ahi” atima bang uva lukhot habrith teni a kuon a jong thil tzanua tah’a kibol kiti chun ichan a tha anei em ti mudoh thei in aum e. Thil kiti chu poh hen-hun, ging de-du, tichu japi hetthei ding’a lhangphong tah’a ahung kibol tieng achung’a aiyn hara chunuom ji’a, achaina tieng lolhinna sang’a losapna joh in anung ajui ji’a ahi. 

Harav Zalman Sortozkin in tuchan’a iseihou pansan chun alekhabusut Oznayim La’Torah a ijou lang’a Kushiya idoh pauchu hilchetna ape in ahi. Ama’n aseina a Moshe Rabbeinu in gamvelhi ding’a asol hochu ipi ding’a lolhing lou uva, hinlah Yehoshua in asolho chu lolhing uva ham itileh ajeh chu khat chu Tzanua tah’a kibol hi’a, khat ahileh japi hetding’a lhangphong tah’a kibol ahijeh ahi ati. 

Moshe Rabbeinu in gamvelhi ding’a mi asol a chu Am Israel pumpi in ahet uva, gamvelhi ding ho jieng jong chu mipi ho phatsah bang’a kilheng uva ahinalai uve. Torah jieng a jong aminhou phatecha’n akisun nalai in ahi. Chujong leh ahung kinung le jieng ujong chun mipi jouse hetding in thil umdan jouse asei kit nalai uvin ahiye. Thil kibol jouse lhangphong tah’a kibol a, akiselgu ima aumpoi. Langkhat a Yehoshua in gamvelhi ding’a mi asol hochu guhthimcha asol’a, ahung kinungle lhon a jong chu guhthimcha hung kinungle lhon a, thil umdan ho jong Yehoshua bouseh heng’a alhut lhon a ahi. Chuna ban’a tzanua tah’a kibol ahidan chu amilhon jieng jong akisun tapo’n ahi.

  Oznayim La’Torah in aseina a lhangphong tah’a japi hetding’a thil kibol chu Aiyn Hara achung’a achuh ji toh kilhon a Moshe Rabbeinu in gamvelhi ding’a mi asol a jong chu Aiyn Hara achung uva chu’a, chuchan gei’a losapna le vangsetna chu ahin lhut a ahitai. Langkhat a Yehoshua in gamvelhi ding’a mi asol ho chu abul’a pat achaina gei tzanua tah’a kibol ahi toh kilhon in phattheina le lolhinna in anung ajui in ahi. 

SHABBATH SHALOM LEKULAM