Friday, June 3, 2022

Paraashat Naso

By Yossi Lhungdim 

NASSO, 5782

Le’ilui Nishmat Avner Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

אִישׁ אִישׁ כִּי־תִשְׂטֶה אִשְׁתּוֹ וּמָעֲלָה בוֹ מָעַל

Ish ish ki tisteh ishto uma’alah vo ma’al…

(Pasal hi’a ajinu ahung chekhel’a, a’angsung a ahung kitahlou tieng…)

~ Bamidbar 5:12

Tuchung Shabbat a isim diu Parashat Nasso a hin numei kitahlou, ajipa’n aginmo jeh’a Kohen ho heng’a ahin pui’a sotah twi adonsah chungchang akisun e. Chuleh hiche parashat sotah hung kipatna pasuk pa (chung’a ipeh u pasuk) ivet leh “ish ish ki tisteh…” ti’n akisun e. Mefarshim tamtah in hilai pasuk a “Ish” thucheng nivei hung kisut hi ipi jeh ham ti’n dohna anei uvin ahi.

Hiche toh kisai hin Rashi Hakadosh in hitin asei e:  “Ish, Ish” ti’a nivei jen hung kisun hin avetsah chu jineisa numei ajipa angsung’a kitahlou a chu ajipa chung bep hilou’a chung’a um hingjing P-thien chung jieng’a kitahlou tina ahiye. (Rashi in aseina a “Ish” iti tieng pasal bep kiseina hilou’a P-thien kiseina jong ahi ti ahi. Hichu hoi’a kuon kimuthei em itileh Shemot 15:3 a chun “Ad-nai Ish milkhamah” akiti’n ahi.)  

Langkhat a Midrash Bamidbar Rabbah ivet leh Khazal ho’n hitin asei uve: “Ish ish ki tisteh” ti’a hung kisun hin eihil nuom uchu adang ahipo’n nangma insung toh kisai thil ahitieng vatran hi in ti ahi. (vatran iti tieng ama a ding sang’a mi dang’a ding khohsah jo; chuna ban a moh lunghan lou; mi lungnieng – hiche ho se kiseina ahi. Khazal ho’n hilai a asei chu adang ahipo’n nangma insung a thil aso tieng ase hihen apha hitaleh, nangma sang in na-insung mi – naji-nachate ho amasa’n koi in lang, nangma phatchomna  ding sang in amaho ding joh gelmasa’n ti ahiye. )

Ahileh Mefarshim ho’n hilai mun a Khazal ho thusei toh kisai hin hitin dohna asem uve: “Ish ish ki tisteh” – Numei ajipa ang’a chekhel a kitahlou toh chun “Vatran” hiding chun ipi kimatna anei a Khazal ho’n hiche pasuk pahi hita hilchetna ahung peh uva hintem? 

Hiche i-kushiya u hilchetna ipeh masang uvin thildang khat ve leuhen. Abul lang’a iseima bang uva tuchung Parasha a hi sotah thu kisun a ahi. Chuleh hiche Sotah toh kisai’a tuchung Parasha ivet leh hetthiem hahsa tamtah aum e. Hiche ho lah’a khat chu numei nu’n adon ding twi lah’a P-thien minthieng kisutna klaf kidii a, P-thien minthieng kisumang jong chu khat ahiye. Ipi atileh twi khel-khel a chu dii a P-thien min chu suhmang ngai a hintem? Mei’a jong go vaam a, chujou tieng avaam chu sotah twi lah’a chu lhah a numei nuchu dohsah mo a ham? 

Chukit leh hiche sotah twi pa chu lei’a kisem khon/beel a kithaldoh a, numei nuchu kidonsah a ahiye. Chuleh thildang a kisem, tichu thih, sana, sum-eng, dangka le adang-dang a kisem khon/beel kimang theilou a ahi. Ahileh ipi jeh a lei’a kisem khel khel ahingai a hintem? 

Gemara Masechet Gittin, Daf 50b mun a Khazal ho’n hitin asei uve: Le’olam al yatil adam eima yetirah betokh beito. Vekhol hamatil eima yetirah, ba leyado shalosh aveirot – gilui arayot, shfikhut damim vekhilul Shabbat. 

Hichu eiho hetthei ding’a eipao a sei ding hileh hiti ahi. Mipa kiti chu inn a aum tieng akichih thei ngai a ahiye. Itih lai phat hijieng jong leh aji-achate ho avum-avaal a akimoh gin/kichat sah lou ding ti ahi. Chuta chu abol tahlou a, aji-achate hochu ging tah leh kichatah a phatseh a aumsah jing tah’a ahileh hichun achaina tieng insung a thilphalou/chonsetna thum – jonthanghuoi, thisan kisona le Shabbat nikho palkehna/sohbohna ahin lhut ding a ahi. Insung mipa chu aji-achate ho’n agin uva aja ding u ahinai, hinlah avum-avaal a ginna le kichatna aum tieng hichun thilpha sang in thilse joh ahin lhut ji e ti ahi.  

Hatorat Maharitz in aseina a Gemara Masechet Gittin a Khazal ho thusei pahi ahiye Khazal ho’n “Ish, ish” ati pauchu ti’n asei e.”Ish” iti tieng “mipa/pasal” kiseina ahi’n; chuleh tuchung parasha a kisei “ish, ish” kiti hi adang hilou’a mipa chu ahung kipasal sah’a, chubep hilou’a apasal hina chu aji-achate in hetei uhenlang, “insung’a koichu athanei pen le athuche pen ham” ti’a avum avaal’a apasal hina ahin pohdoh tieng Shalom Baith ahin tohkhah ji’a, chubep hilou’a khas veshalom “tisteh ishto” – ajinu hung chekhel ji a ahitai. Chuti ahitoh kilhon a KHazal ho hung uva Midrash Bamidbar Rabbah mun’a chu nangma insung toh kisai thil ahitieng vatran hi’n, chutileh insung’a chamna umtan te ti’a ihung hil uva ahi.

Sefer Afikei Eliyahu in Torat Maharitz thusei pansan chun ijou lang’a i-kushiya doh hou jong chu hitin hilchetna ape e. “Ish, Ish” ti’a Ish thucheng nivei hung kisutna jeh chu Hatorat Maharitz sei tobang chu ahitai. Langkhat a hiche a kuon a jong i-kushiya doh u “ipi ding’a sotah twi donna ding khon/beel chu lei’a kisem ahikhel khel ngai a ham” tichu ajeh mudoh thei a ahi. Hichu ipi ham itileh nupa kikah a Shalom Baith umna ding’a ichan a kineosah “anavah” pa poimo em tichu ahi. Hilai’a Vatran hiding kiti hi mipa bep hilou’a minu ding’a jong poimo mama a ahiye. Chuleh hiche vatran hina ding’a chu anavah pa poimo a ahikit in ahi. Ajehchu kineosahna neilou a chu, tichu mikiletsah a chu ama midang chungchon a kikoi jing’a, midang sang’a ama poimo jo’a akigel toh kilhon a  itih lai hijong leh vatran hitheilou hiel ding’a ahi.  Nupa kiti chun hiche hina hi aneilou kalseu Shalom Baith chu akikah lhon a moh umlou  ding a ahitai. 

Langkhat a sotah ahileh Khazal ho’n aseima bang uva nupa kikah a Shalom Baith umlou jeh’a hung pendoh hi a ahi. CHuleh hiche chu nupa kikah a khat-le-khat achungnung ding kichu le kineosahna umlou jeh anahiji a ahiye. Chuti ahitoh kilhon a pasal in ajinu ahin ginmo tieng hiche patepna twi adonna chu adang hilou’a lei’a kisem khon/beel chu kimang a ahi. Ajehchu um-le-beel lah’a amanlhom pen chu lei a kisem ho ahiuvin, hiche lei beel/khon hin kineosahna chu avetsah a ahi. 

Ahileh tu’n kushiya khatpa chu veleuhen. Ipi ding’a P-thien minthieng kisutna klaf chu twi a kidii a, P-thien minthieng chu kisumang khel khel a hintem? Hiche jong hi adang ahipo’n, tuchan a kushiya ho hilchetna  a iseima bang uva kineosahna vetsahna jeh ahipen e. Sotah chungchang a kuon eiho ding’a jildoh ding apoimo pen chu adang ahipo’n, KHazal ho’n aseima bang uva Shalom Baith pa ichan a poimo a, Shalom Baith umna ding’a ichan a sacrifice bol ngai em ti ahi. KHazal ho’n Masechet Khulin Daf 141a mun a asei ma bang uva Shalom Baith chu ichan a loupi em itileh nupa kikah a kitona ding ahipou leh P-thien in ama minthieng jieng jong nuoimang ding khoh asapoi. 

Ahileh tu’n veleuhen twi toh tuchan a isei u kineosahna – anavah hin ipi kimatna anei em? Khazal ho’n mun tamtah’a Twi iti tieng Torah kiseina joQng ahi atiuve. Chuleh ipi ding’a twi khel-khel chu Torah toh kitekah ham itileh, ihetsa ma bang uva twi kiti chu munsang’a ikoi leh munniem lang ajot’a luongsuh jieng ji a ahi. Hichun kineosahna avetsah a ahiye. Chuleh koi hileh kineosahna nei’a bou chu Torah dihtah chu chang ding’a ahi ti ahi. 

Chukit leh Torah chu twi toh kitekah ahina ban’a Khazal ho’n Torah pumpi chu abul’a pat achaina gei abon’a P-thien minthieng ahi atiuve (Zohar Parashat Shemini ve’n; Rabbi Yitzkhak in hitin asei e “veoraitah kulla khad shema kadisha eihi Dkadosh Barukh Hu”). CHuti ahileh Torah toh kitekah twi pa bouseh’a chu Shalom Baith umna ding’a P-thien in aminthieng chu noimang ding aphal a ahi.

CHuti ahileh hilai mun’a Sotah twi donna ding’a P-thien minthieng kisuhmangna a twi khel-khel kimang jong chun adang hilou’a thilpoimo tah mai ni ihung hil uva ahi. Hichu ipi ham itileh nupa kikah’a kitona Shalom Baith umna ding a chu amasapen a kineosahna le Torah, ani’a aum khom tei-tei ngai a ahiye. Hinlah iham ti’a khas veshalom, Anava le Torah insung’a aumlou tieng P-thien sh’china jong aum ji tapo’n, Shalom Baith in insung chu adalha jita’n ahi. 


SHABBATH SHALOM VEKHAG SAMEAKH LEKULAM