Friday, May 27, 2022

Parashat Bamidbar 5782

Yossi Lhungdim

BAMIDBAR, 5782

Le’ilui Nishmat Avner Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

אִישׁ עַל־דִּגְלוֹ בְאֹתֹת לְבֵית אֲבֹתָם יַחֲנוּ בְּנֵי יִשְׂרָאֵל מִנֶּגֶד סָבִיב לְאֹהֶל־מוֹעֵד יַחֲנוּ׃

Ish al diglo be’otot leveith avotam yakhanu benei Israel minegged saviv le’ohel moed yakhanu…

(Israel chate chu ama-ama pupa insung le melchihna ponlap dungjui’a ngahmun asem diu; kitepna-ponbuh kimvel a chu ngahmun asem diu ahi …) Bamidbar 2:2

Egypt gam’a sohchanna a kuon ahung potdoh u, kum 2 kipatna, lha nina, ni masapen nichun P-thien in kitepna ponbuh sung’a chun Moshe Rabbeinu ahung houpi’n, aheng’a thupeh ijat ham ahung seipeh e. Hiche thupeh holah’a khat chu Am Israel te ngahmun sem ding toh kisai daan ahi. Ngahmun akisem tieng Mishkan umna kitepna-ponbuh chu alai a um ding, akimvel a chu Israel chate ho’n ngahmun asem ding’u; chuna ban’a koiphung chun koiphung toh kinai a ngahmun asem’a chuleh hoilang nga’a asem a chuleh ngahmun dalhah ahung ngai tah’a, mun dang jot ding ahi tieng iti kitol lele diu ham titoh kisai daan ho ahiuve.
Kitepna-ponpuh kimvel’a Israel chate ngahmun sem ding dan chu tuchung Parasha ivet a leh hiti ahi. Kitepna-ponbuh toh kinaicha a chu Levi te’n ngahmun asem diu, kitepna-ponbuh chu avelkuol diu a ahi. Chujou tieng leh phung 12 (Efraim toh Menashe pum’a) ho’sese chu hut (group) 4 a kikhen uva; Mizrach, Darom, Ma’arav le Tzafon (East, South, West, North) ho se’se a chu phung thum thum (direction khat a chu phung 3 in ngahmun asemkhom u) a kihom uva ngahmun asem diu ti ahi.
Mizrach (east) lang’a ngahmun sem ding hochu Yehuda, Yissachar le Zevulun phungho ahiuvin. Darom (South) lang’a ngahmun sem ding ho ahiuleh Reuven, Shimon le Gad phungho ahiuve. Ma’arav (west) lang’a ahileh Efraim, Menashe le Binyamin phungho’n ngahmun asem diu ti ahi’n; chuleh Tzafon (north) lang a chu Dan, Asher le Naftali phung ho’n ngahmun asem diu ti ahi. (Am Israel te ngahmun sem toh kisai’a akiguol dan hou avetsah aum in, akhuolbe nuom ho’n Ramban, Rabbeinu Bachaye le Kli Yakar chuleh lekhabu dang-dang ivet thei uva ahi)
Langkhat a Rashi Hakadosh in Midrashei Khazal ho pansan a aseina a, hiche Am Israel te’n ngahmun asem uva akiguol dan pauhi Yaakov Avinu athi’a, achate ho’n athiluong apoh dan u toh kitoh a ahi ti’n asei e. Bereshit 50:12 ivet leh hitin akisun e: Vayyasu lo banaiv ka’asher tzivam (Thu anapeh bang chun achapate ho’n jong achung a abol uve). Rashi Hakadosh in Midrash Tankhuma pansan a hiche pasuk pa ahilchetna a “ Thu anapeh bang chun achapate ho’n jong achung a abol uve “ kiti chu adang ahipo’n athilong apoh ding dan u anasei peh a ahiye. Tichu Yaakov Avinu in athi masang’a achate anakoukhom a chu athinung tieng athilong apoh ding dan u anasei peh a, chutobang chet a chu achapate ho’n jong athilong chu anapoh uva ahiye. Chuma bang’a chu khonung’a gamthip gam’a ngahmun ahin sem u jong chun Mishkan kimvel’a chun a kigol uvin ahi. 
Ahileh lungdong umtah chu ipi atileh Yaakov Avinu thilong apohdan u toh kitoh a chu ngahmun asem uva, kigol uva hintem? Yaakov Avinu thilong apoh u toh chun gamthip-gam a ngahmun asem uchun ipi kimatna anei a ham?
Hiche ithudoh u hilchetna inei masang uvin Am Israel te’n gamthip-gam a ngahmun asem u toh kisai thilkhat vetbe leuhen. Tuchung parasha a kisun “ Ish al diglo be’otot “ kiti bang’a phung 12 hochun aphung-aphung uva ponlap anei sohkei diu; phung khat ponlap chu phungdang khat ponlap toh kibang lou ding; ponlap a chu thil lim/jem melchihna “otot” a um ding ti ahiye. 
Midrashei Khazal ho ivet a ahileh P-thien in Am Israel te Torah apeh kigot’a, Sinai muol a ahung kumsuh chun vantil ho asang-aja in anung ahin jui uvin ahi. Chuleh hiche vantil hochu abon uva kibanglou, ajat-jat um ahiutoh kilhon in ama-ama ponlap cheh anei uvin, aponlap cheh uchu ahin kikhai uvin, ahung uvin ahiye. Hiche vantil ho ponlap chu Am Israel te’n amu phat uvin amaho’n jong vantil ho bang’a ponlap nei ding chu atha’u anom ta’n, chu’a chun P-thien in kitepna ananei in, Am Israel te’n jong ama-ama phung dungjui’a ponlap le ajem anei ding uvin anasei peh e (Midrash Tankhuma, Parashat Bamidbar le Midrash Bamidbar Rabbah ve’n).
Langkhat a hilai mun’a jong hin kushiya khat ahung pengdoh kittan ahi. Sinai muol’a P-thien ahung kumsuh’a, Am Israel te heng’a Torah anapeh chu itih ham itileh Egypt a kuon ahung potdoh jou u, ni 50 ni ahiye. Chuleh hiche nikho’a chu P-thien in kitepna ananei a, Am Israel te’n jong vantil ho bang’a ama-ama phung dungjui’a ponlap le ajem anei diu ti ahi. Langkhat a hiche ponlap chu itih a ahin peh pan em itileh tuchung parasha a kisun bang’a Egypt gam’a kuon ahung doh u, kum2 kipatna, lha nina, ni masapen ni chu ahiye. 
Ahileh iti dan a P-thien in ponlap chu Sinai muol’a Torah apeh jou’a chu Am Israel te anapeh pailou a hintem? Ipi atileh lha khujat chu anga a ham?
Hagaon Harav Yerokham Mi’Mir in alekhabusut Da’at Torah, Parashat Beshalakh a chun hitin asei e. Am Israel te’n Kiryat Yam Suf jou chun P-thien heng’a vahchoi laa ahinsa pan bep uve. Egypt gam’a P-thien in thilkidang chujat anabol amu u chun P-thien hatna le loupina anahetauve. Hijieng jong leh vahchoi laa anasapou vin ahi. Ahileh ipi jeh a Kiryat Yam Suf jou’a chu vahchoila asah pan uva ham? 
Ravpa’n aseina a Kiryat Yam Suf jou’a Am Israel te’n laa ahinsah u atup pipen chu ipi ham itileh “Ad-nai yimlokh leolam vaed” – P-thien chu tonsot a leng hijing ding tichu ahi. Chuleh hilai mun’a chubou P-thien leng hina pa chu alungthim pumpi uva ahin kisaan pan bep uva anahiye. Hiche chu “jeh Eli ve’anvehu El-hei avi va’aromemenhu “ – Hiche hi ka P-thien ahi’n, kakisemhoi ding ahi; kapu-kapa P-thien ahi’n kachoisang ding ahi – ti’a kuon mudoh thei ahi. Rashi’n asei bang’a “ve’anvehu” – kakisemhoi ding iti tieng vannoi-mipi jouse heng’a P-thien phatna le thangvahna sei le ding, thejal ding ti kiseina ahi. Chuleh hiche “ve’anvehu” a kuon a “va’aromemenhu” – choisangna chu mudoh a um thei bep a ahiye. 
Ravpa’n aseina a chuta chu mikhat in jum-le-ja umlou’a thilkhat chu ahin kithang-at pi tah’a ahileh lhangphong tah’a laa a jong ahinsah doh thei bep a ahiye. Chuma bang’a Am Israel te’n jong Kiryat Yam Suf jou’a laa ahinsah uva, “P-thien chu tonsot a leng hijing ding ahi” ahin tiu chun P-thien leng hina jong alungthim pumpi in akisaan tauve ti kicheh tah’a mudoh a um a ahitai. Langkhat a Egypt gam’a vang chu P-thien leng hina alungthim pumpi uva akisaan theilou lai u toh kilhon a vahchoi-laa jong chu anasah theilou lai uva ahiye.  
Sefer Afikei Eliyahu in chunglang’a ithudoh houchu hilai’a Harav Yerokham Mi’Mir in aseiho pansan chun hitin hilchetna ape e. P-thien in Sinai muol a ipu-ipa tehou Torah ahung peh chun “ nang ho jong vantil ho bang’a ponlap kapeh ding nahiuve” ti’n kitepna ananei jieng tajong leh hiche akitepna chu khonung’a ahin suhbulhit pan bep a ahi. Ajehchu hilai mun’a hi Torah in eiho ding’a remez a eihil nuom u thil asutnom jeh ahi. Hichu ipi ham itileh P-thien kinbolna a jachat lou ding, kijapi lou ding, chutah sang’a chu kithang-atna nei pum a P-thien kin bol ding ti ahi. 
Kiryat Yam Suf jou’a Am Israel te’n P-thien leng hina chu alungthim pumpi uva ahin kisan utoh kilhon in, “jeh Eli ve’anvehu, El-hei avi va’aromemenhu” ti’n vannoi-leiset mihem jouse masang’a kijapi lou hiel in P-thien loupina le phatna ho aseiphong le uve. Chuma bang’a ponlap “Degel” jong chun P-thien kinbolna a kithang-atna avetsah a ahiye. 
Hinlah mihem hina’a chu ipi ti em itileh milah, tichu Torah hephalou le Mitzvot juilou tamna lah ahung hitieng ei-le-ei kijapina akinei nuom in, ponlap pachu tahdoh ding jong akijahcha ji tai. Tekahna a Bakhur Yeshiva ahilouleh Ben Torah khat bang chu Yeshiva a aum tieng nolna ima neilou, Rav tehou vin aseiphat sohkei u; hinlah polang’a ahung tieng ama-le-ama akijapi jeh a Kippah vom jieng jong khuh ding jum kisa ti jong um thei a ahiye. Ahilouleh aloiho chu khiloni ahijeh a Brakha sei ding jong jahcha…le adang dang
Langkhat’a Egypt a kuon ahung potdoh jou’u kum 2 kipatna, lha nina a Ponlap thupeh hung kipe chun ipi avetsah em? P-thien kinbolna ding’a chu kijapi lou hiel’a ponlap chu dopsang jing di ti ahi. Midrashei KHazal ho’a imu ma bang uva P-thien in Sinai muol’a Torah ahung peh’a chu Am Israel te heng’a ponlap peh ding’a kitepna ananei a ahitai. Hinlah chulai mun a chun anape taleh ponlap akikhai pauchun “vantil ho ponlap adei man uva amaho’n jong akikhai u” tilou adang jildoh thei ima umlou ding a ahiye. Chuna ban’a Sinai Muol a chu ipu-ipa teuvin Torah akisaan uva ahi’n, chulai mun’a ponlap kikhai chu chunglang’a Bakhur Yeshiva kiseipa, Yeshiva sung’a aum tieng nuolna bei itiu toh thakhat ahiye. Langkhat a patepna chu itih tieng akimaito pi’a, Ben Torah ahina chu akithang-atpi a hinam ti vetlhahna um ji ham itileh Yeshiva kelkot ahin kalkhup a, milah a ahung lhat tieng PONLAP chu ahiding bang tah’a adop’a, avei em ti’a kuon ahi. 
Sefer Afikei Eliyahu in aseina ipu-ipa teu jong chun Torah akisaan nau mun, Sinai muol ahin dalhah uva, gamthip-gam a kichon lele leh kitol lele ding ahung hiuva chu P-thien kinbolna a chu kithang-atna anei uvam ti patepna achung uva hung um a ahitai. Chutoh kilhon a P-thien in jong ponlap pachu ahin peh a ahiye. Ajehchu ponlap ahin kijah uva, ahung kitol lele uva pat a chu P-thien kinbolna ding’a kakijapi po’n, kithang-at tah in kapang e tichu hung kihepan ding a ahita’n ahi. 
Sefer Afikei Eliyahu in aseibena a tuchan a isei hou’a kuon a hi kushiya nina – ipi atileh Yaakov Avinu apoh bang uva chu ngahmun asem tieng u jong leh kiguol uva ham ti hilchetna mudoh thei ahi ati e. Avot 3 – Avraham, Yitzkak le Yaakov ho lah’a Torah vetsah’a chu Yaakov Avinu ahi. Chuleh Am Israel te P-thien a ding’a namlhen ihinau hi adang hilou’a hiche Torah jaal bouseh ahiye. 
Gamthip-gam a ngahmun asem uva chu iti kiguol uvam itileh alai’a chu Mishkan um a, chuleh hiche Mishkan sung’a apoimo peh chu Torah kikoina Aron Habrith chu hikit a ahi. Ahileh tu’n veleu hen chuta chu Yaakov Avinu athi’a, achapate ho’n aluong anapoh bang uva khonung’a gamthip-gam a ngahmun asem tieng u jong leh Mishkan aumkim vel uva, Yaakov Avinu apoh dungjui uva ama-ama ponlap toh anakigol uchun adang hilou’a Torah chu athupi pen ahi ti avetsah a, chuna ban’a P-thien kinbolna ding ahitieng kithang-at tah’a bol ding ti pachu ahiye .   
SHABBATH SHALOM LEKULAM