Friday, June 24, 2022

Parashat KORACH 5782

 KORACH, 5782


Yossi Lhungdim

Le’ilui Nishmat Avner Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

כִּי כול־הָעֵדָה כֻּלָּם קְדֹשִׁים וּבְתוֹכָם יְהֹוָה וּמַדּוּעַ תִּתְנַשְּׂאוּ עַל־קְהַל יְהֹוָה

Ki kol ha’edah kullam kedoshim uvtokham H’ umadu’a hitnasse’u al kehal H’

(Ajehchu mipi hi anam-pumpi’a thieng’a alah uva P-thien cheng’a ahi, chuti ahleh ipi ding’a nangni atumbeleh a P-thien nam-mite chung’a nakidopsang lhon a ham?) ~ Bamidbar 16:3 

Pirkei Avot, Perek 5, Mishna 17 ivet leh Khazal ho’n hitin asei uve: kol makhloket shehi leshem shamayim, sofah lehitkayem. Veshe’einah leshem shamayim, ein sofah lehitkayem. Eijo hi makhloket shehi leshem shamayim? Jo makhloket Hillel ve’Shammai. Veshe’eina leshem shamayim? Jo makhloket Korach vekhol adato. 
Eipao a sei ding hileh : Leshem shamayim a ding’a hung pengdoh makhloket kiti taphot chu achaina tieng atup-adoi aguilhung tei ji’n; Hinlah leshem shamayim hilou Makhloket kiti chu achaina tieng atup-adoi aguilhung ji poi. Hoiche chu Makhloket leshem shamayim hi’a ham? Hillel le Shammai kikah a Makhloket chu ahi. Chuleh leshem shamayim hilou Makhloket chula? Korach le akigopkhompi ho kikah’a Makhloket chu ahiye. 
Hilai a “Makhloket Korach vekhol adato” kiti makhloket pahi tuchung Parasha a kisun, ipu-ipa tehou Egypt a kuon ahung potdoh uva, gamthip gam’a anavaitham lai uva kinah-kibou le kibungkhenna hung pengdoh pachu ahiye. Korach in Reuven phung’a kuon Datan le Aviram, chuleh Pelet chapa Onn chu ahin kipui in, amaho lamkaina chun phung-lamkai cheh mi 250 toh ahung uvin Moshe Rabbeinu le Aharon Hakohen heng’a hitin ahung sei uve: mipi hi anam-pumpi’a thieng’a alah uva P-thien cheng’a ahi, chuti ahleh ipi ding’a nangni atumbeleh a P-thien nam-mite chung’a nakidopsang lhon a ham?
Parasha toh kisai’a isunglut masang uvin Mishna toh kisai thu tamlou sei leuhen. Tuchung Parasha a kisun ma bang’a Korach le anungjuiho chu hung uva Moshe Rabbeinu le Aharon Hakohen teni chu ahilou-lou’a ahung ngoh uva, chuta chu akikah uva makhloket pengdoh a ahiye. Hinlah Mishna ivet leh Khazal ho’n “Makhloket Korach lekhol adato” – Korach le akigopkhompi ho kikah’a Makhloket ti’n asei uve. 
Hilai mun’a hin Mefarshim tamtah achomlut uvin, hitin dohna asem uve: Ipi atileh Korach le akigopkhompi ho kikah’a Makhloket ti’a kisei a Moshe Rabbeinu le Aharon Hakohen kiminphah talou a hintem? (Tidan chu Makhloket hi Korach le anungjuiho toh Moshe Rabbeinu le Aharon Hakohen kikah hilou a, Korach le akigopkhompi ho kikah sung jo dan a kisei a ahiye). Chuna ban’a ipi atileh Makhloket masapa – leshem shamayim pa’a chu Hillel le Shammai kikah’a Makhloket ti’a kisei’a, alangto’a amin u kiphapoh a ham? 
Mefarshim ho’n hiche ithudoh u toh kisai hin hilchetna tamtah pe jieng jong leu atamjo’n hiche thudoh toh kisai’a hilchetna apeh u chu hiti ahi: Makhloket leshem shamayim kiti chun khat-le-khat kikah’a kingailutna adailhah sah poi. Hitobang Makhloket chu thutah hung dohna ding le P-thien min suhthiengna ding ti ahitoh kilhon in akiniel ho kikah’a kibungkhenna, kivetdana le kithetna ima apensah po’n ahi. Chuti chun Beith Hillel le Beith Shammai kikah’a kum chujat makhloket anaum jieng vang in amaho kikah’a akingailutnau abei deh po’n, Gemara Masechet Yevamot 14b a kisei bang in achanu tehou le achapa tehou akichengto uvin, anakilato jing uvin ahi. Chubep hilou in Gemara Masechet Sotah 5a mun a Khazal ho’n aseinauva P-thien in mi-kiletsah/kihoithosah pa heng’a hitin asei e,”nang le kei munkhat a iumkhom theilou ding ahi”. Langkhat a Beith Hillel toh Beith Shammai kikah’a makhloket a chun  Bat Kol jieng jong ahung kigol pha peh in, “Halakha chu Beith Hillel dungjui hiding” ti’n ahung sei nalai e. Chuti ahitoh kilhon a Makhloket leshem shamayim pa’a chu Hillel hihen Shammai hitaleh, anilhon a aminlhon kiphapoh a ahi. 
Langkhat a tuchung Parasha a kisun Makhloket pa toh kisai hila, athu che dan ivet a ahileh Korach le anungjui, akigopkhompi – aloi-agol ho toh Moshe Rabbeinu le Aharon Hakohen kikah a makhloket dan in aum in ahi. Hinlah Khazal ho’n “makhloket korach lekhol adato” ti’n Moshe Rabbeinu le Aharon Hakohen min aphapoh tapouve. Ipi jeh in em? Hetding chu Moshe Rabbeinu le Aharon Hakohen teni’n Korach le anungjui hochu leshem shamayim a ding’a akidintepi lhon a ahibou e. Chuti ahijeh chun Moshe Rabbeinu hihen, Aharon Hakohen hitaleh, Korach le anungjui ho chung’a ngailutna ananeilhon pachu anadailha deh poi. Chuti ahijeh tah-tah a chu Moshe Rabbeinu in “jingkah le kihe tante” ti’a Korach le aloi-agol hochu abul tiel’a “jingkah le hung uvin” ti’a anathulhah a ahiye. Rashi Hakadosh in aseima bang’a “jaankah a Tshuva ananei khah uleh” ti ahi. Chuta Moshe Rabbeinu le Aharon Hakohen in leshem shamayim ding bouseh a anakidintepi lhon a, hinlah Korach le aloi-agol, akigopkhompi ho’n leshem shamayim panglou hiel’a thangthipna jeh’a ahung kidintepi u ahitoh kilhon a “Makhloket korach lekhol adato” ti’a Moshe Rabbeinu le Aharon Hakohen teni min kiphapohlou a ahitai. 
 Langkhat a Maharal Mi’Prague in alekhabu sut Derech Khayim (Pirkei Avot perush apehna lekhabu) a hitin dohna asem e: Khazal ho’n hoiche chu makhloket leshem shamayim ham ti’n dohna asem uvin, Hillel toh Shammai kikah a makhloket chu ahi atiuve. Chuleh hoiche chu makholet she’einah leshem shamayim ham ti’n dohna asem uvin, Korach le akigokhompi ho kikah’a makhloket chu ahi ti’n asei kit uve. Chuti ahileh makhloket leshem shamayim umsun chu Hillel le Shammai kikah’a makhloket pa bouseh chu hi’a Khakhamim dang-dang ho kikah’a makhloket hochu leshem shamayim hilou a hitan tem? Chuna ban’a makhloket she’eina leshem shamayim chu Korach le akigopkhompi ho kikah pa bou dan chun asei uvin. Chuti ahiding leh makhloket dang-dang hochu aboncha leshem shamayim hikit a ham? Hita chu isei ding’a ahileh abul toh aleh kikah’a stirah, tichu kikal a potdoh a ahitai. (tidan chu Mishna chu phatecha ivet a ahileh *jo* - English a “this”, tia specific tah’a kisei - kiti thucheng Khazal ho’n aman uva ahi. Chuti ahileh makhloket leshem shamayim dang umlou a, chuleh makhloket she’eina leshem shamayim jong adang umlou dan’a potdoh a ahitai) 
Chuti ahileh hilai mun’a Mishna a hi Khazal ho’n ipi ham aseinom u?
Maharal Mi’Prague in aseina a hilai’a Khazal ho’n asei pauhi adang ahipo’n makhloket leshem shamayim hihen makhloket she’eina leshem shamayim hitaleh, ani-ni a ahin lahkhom uva, hoiche chu leshem shamayim thengsel hi’a, hoiche chu she’eina leshem shamayim thengsel ham ti ihung hil uva ahi. Makhloket leshem shamayim dangho ahileh Hillel toh Shammai kikah’a makhloket pa tobang ahipo’n, chuma bang’a Makhloket she’eina leshem shamayim dang ho jong Korach le akigopkhompi ho kikah’a Makhloket pa toh thakhat ahikit poi ti ahi. 
Hillel toh Shammai kikah’a makhloket pachu abul’a pat achaina gei – aboncha a leshem shamayim hi’a ahi. Hinlah khonung’a Khakhamim dang-dang ho kikah’a makhloket ho ahileh vang leshem shamayim hijeng jong leh thildang-dang jong kigol a ahitai. Tichu leshem shamayim thengsel hitalou a, kavod, kinah, ga’avah ho jong ijat ham jaopha ji a ahita’n ahi. 
Langkhat a Korach le anungjui ho kikah’a makhloket tilou Makhloket dang hochu she’eina leshem shamayim hijieng jong leu aboncha kei’a eina leshem shamayim hidehlou a ahi. Tidanchu eina leshem shamayim hijieng jong leh leshem shamayim ahina jong themcha beh anajaopha tei ji a ahiye. Korach le anungjui, akigopkhompi ho kikah’a makhloket ahileh vang abul’a pat achaina gei leshem shamayim hina khat jieng jong jaolou va ahitai.  
Ahileh tu’n i-Parasha u toh kisai in lut taleu hen. Hitobang makhloket gimnei, leshem shamayim ahina themcha jieng jong umlou kidehna le kidintena chu iti hung pendoh a ham? Khazal ho leh Mefarshim ho’n ajeh tamtah apeu vin. Khenkhat in ajinu in thuphalou amop jeh ahe atiuvin; Khenkhat in agaomu amukhel jeh ahe atiuvin; Khenkhat in ahileh lamkai hina adei jeh ahe atiuve. Aipi chu hileh aboncha “divrei Elokim khayim” tichu P-thien thuhing ahisoh kei uvin ahi. Hijieng jong leh hiche ajeh kipe holah’a achallang pen tithei chu Lamkai hina adei jeh chu ahipen e. 
Levi chapa Kehath chun chapa 4 – Amram, Yitzhar, Khevron le Uziel – anei in, amaho lah’a aneopen chu Elizafan pa Uziel chu hi’ah ahi. Kehath chapa tahpen Amram chapa teni - Moshe Rabbeinu le Aharon Hakohen ahilhon leh khat leng hi ah ahita’n, khat ahileh thempu-chungnung a pang ah ahitai. Korakh kinepna chu hiti ahi: Kehath chapa 4 holah’a atahpen Amram chapa teni in panmun len le loupi cheh atuh lhon’a ahitah leh, ama (Amram) nuoi chet’a keipa Yitzhar ahitoh kilhon a keiho insung lamkai ding’a chu koi dang hilou’a kei (Korakh chu Yitzhar chapa teho lah’a upa pen hi ah ahi) tei ding ti ahiye. Hinlah ama kinepna abang tapon, alah uva aneopenpa, Uziel chapa Elizafan johchu Kehath insung lamkai ding in P-thien in ahin gong tai. Hichun Korach chu engsetna le thangthipna’n ahung dim jieng ta’n, lamkai hinomna le kavod pa adeina pachun hichan a chu apuingol a, chuna ban’a amabep hilou’a phung-lamkai mi 250 jieng jong apuimang ah ahitai. 
Langkhat a lungdon umtah chu Korach hin ipi atileh tu vaikhonung peh’a alunglhaina louna ahung vetsah’a boina ahung sem pan a ham? Uziel chapa Elizafan lamkai hina chu adeichat’a, athangthip tah’a, thil kibol dan chu alunglhai lou leh apet’a chu anasei mo ham? Hetding chu Elizafan lamkai a akilhenna hi Levi te misim “census” kilah lai chu ahita’n, hichu Egypt a kuon ahungdoh u, kum 2 kipatna, lha 2 na Iyyar lha’a thilsoh anahiye. Korach le anungjui, aloi-agol ho ahung uva boina ahung semnau hi gamvelhi ho hung kinungle jou a thilsoh ahi’n. Chuti ahileh amapen a 10 Av ham a soh tina ahiye. 
Chuleh Korach in ahin kipui phung-lamkai mi 250 hochula Kohen Gadol hina dei ngen ahikit uve. Chuti ahitoh kilhon a boina hung sem kit uva ahi. Chuti ahijong leh amaho chung’a jong hetthiem hahsa cheh kit a ahi. Aharon le achapate ho Kohen ding’a akilhen doh uva akithenso ni’u chu Mishkan kithenso ni chu ahita’n. Khenkhat ngaidan a bon Sinai muol a Torah hung kipeh chu ahitai ti ahiye. Chuti ahileh phat chujat che nung’a ipi atileh Korach toh hung kitho uva Kohen Gadol hina chu ahung nungchu kigot uva ham? 
Ha’Rebbe Mi’Lubavitch in Likutey Shikhot a hiche i-kushiya toh kisai hilchetna hoitah khat hiti’n ape e (Ravpa hilchetna hi saotah ahi’n eiho’n achomlam tah’a isei diu ahitai). Meraglim ho toh Makhloket Korach le’adato hin kimatna anei a ahi. Ihetsa ma bang uva gamvelhi ding’a kisol Meraglim hochun agam chung’a hitobang thu phalou asei jieng uva ham itileh adang hilou’a gamthip-gam’a chu umden a Torah bouseh’a kisahboi a phatecha kidii jing ding ti adei jeh u ahi. Amaho’n ahet uchu ipi ham itileh agam lut taleu Moshe Rabbeinu umtalou ding, chuna ban’a leiset thil a ahung kisahboi pan tah diu toh kilhon a Torah a chu ahiding bang’a kidii theilou diuva ahitai. Meraglim ho geldan a “ma’ase sang’a limud pa alen joi “ti ahi. Hinlah Moshe Rabbeinu in ajah uva “ma’ase joh alen jo’n ahi” ti’n anasei e. Chuphat a chu Korach hung kipan’a Moshe Rabbeinu ahin deh a ahitai. 
Ravpa’n aseina a limud Torah lang ahitieng Moshe Rabbeinu chu midang-dang sang’a alet joh ding hetsa ahi. Hichu Korach jieng in jong apom a ahiye. Ajehchu P-thien amatah’a kuon Torah gasang’a chu koidang hilou’a Moshe Rabbeinu hi a hi. Langkhat a Korach le aloi-agolho ngaidan a Mitvah suhbulhit ding toh kisai, tichu ma’aseh pa ahitieng akoi jouse kibang a ahitai. Am Ha’aretz khat in Tefillin alah’a avei a ahileh Mitzvat Tefillin asuhbulhit jieng; Chuma bang’a gedolei hador khat in jong Tefillin alah’a avei a ahileh Am Ha’aretz pa bang’a Mitzvat Tefillin asuhbulhit kit a ahi. Akikhetna ima aumpoi ti ahiye. 
Ahileh Meraglim ho ahung kile jou uva gamthip-gam a umden ding ahin som uva chu Moshe Rabbeinu in ajah uva “ma’ase (tichu tahsa tah’a Mitzvot ho suhbulhit ding) alenjoi “ ti’a ahin sei phat a Korach le anungjui, aloi-agol hochu hung kipan uva Moshe Rabbeinu le Aharon Hakohen jah’a “chuta limud sang’a ma’ase alet joh tah’a ahileh mi jouse kibang’a akihitan, ipi ding’a nangni atum’a nakidopsang lhon ham?” ti’a amani thusah tah’a mipi lamkai a kitunglhon dan’a ahung ngoh uva ahi. 
Hiche jeh’a chu Korach le aloiho phat chuchan pichu thipbetcha anaum uva, alunglhai lounau chu alungsung uva anakipoh uva anahiye. Hinlah khet hameraglim jou’a chu tunvang phat lemchang ahitai ti’a laamkuol ahin tho uva ahitai. 
Ha’Rebbe Mi’Lubavitch in aseina a Moshe Rabbeinu in Meraglim ho jah’a asei chu Korach le aloi-agol ho lunglam tah toh akito jeh’a ahetkhel khah uva anahiye ti ahi. Meraglim hochun leiset thil mong-mong a kuon kikangse’a, Torah bou’a kidii di chu P-thien natohna le kinbolna ding’a ahunset e atiuva ahi. Langkhat a Korach le aloi-agol hochun ma’ase bouseh a jong lhagao lang’a kaltou thei ahi’n, limud um hih jong leh akhohpoi atiuve ahiye. 
Hinlah Moshe Rabbeinu in ajah uva asei chu ipi ham itileh lhagao lang’a kaltouna ding’a leiset thil, tichu tahsa tah’a Mitzvot ho suhbulhit jong ngai a ahi. Hiche na ding’a chu  gamthip-gam dalhah’a agamthieng lut ngai ding, chuleh ihetsa ma bang uva agam’a kingam Mitzvot hochu tahsa tah’a boldoh tei-tei ngai a ahiuve. Chukit leh langkhat a Mitzvah suhbulhit chungchang’a chu apodal a vet ding’a akoi jouse kibang dan’a igel maithei uva ahi. Hinlah kavannah neitah’a hin bolpa toh kavannah ima umlou hiel’a bolpa chu akikhetna sun-le-jaan tobang hikit a ahi. Ahileh Mitzvah isuhbulhit tieng kavannah umna ding’a ipi poimo em? Limud pachu aumlou leh kavannah chu umthei kitlou a ahi. Chuta chu ahoichu hitaleh limud jong poimo, ma’ase jong poimo – anigel lhon a khat jo sang-sang chu pampai thei hi’a ahipoi.    SHABBATH SHALOM LEKULAM