Thursday, July 14, 2022

Parashat Balak 5782

 Yossi Lhungdim

BALAK, 5782

Le'ilui Nishmat Avner Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah ve'Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וַיַּעַשׂ בָּלָק כַּאֲשֶׁר דִּבֶּר בִּלְעָם וַיַּעַל בָּלָק וּבִלְעָם פָּר וָאַיִל בַּמִּזְבֵּחַ׃
Vayya'as Balak ka'asher dibber Bil'am vayya'al Balak u'Bil'am par va'ayil bamizbeakh…
(Chuin Bil'am in asei bang in Balak in jong abol in; maicham chung'a chun Balak toh Bil'am in bong le kel atoh lhon e…)

                                                                                                                    ~
Bamidbar 23:2

Moab lengpa Balak in mi asol in, Am Israel te gaosap ding chun umot ha'olam te lah'a themgao lenpen, Bil'am chu agakousah tai. Chomkim tah in seileu hen; Abul tiel chun Bil'am chu akidasah in, hinlah aniveina a Balak in akou ding'a miloupi, panmun poimo neiho ahin sol phat chun jingpi tah in athou in, thanom tah in Balak kom juon in anakipandoh tai. Lampi kahlah'a chun boina neocha-cha anatuh jieng tajong leh tibukimsel el damsel in Balak toh chun akisoto thei lhon in. Israel te gaosapna ding tohgon pachu gangchel'a tahso ding ahin guong pei lhon tai.

Parashat Balak ivet leh Am Israel te agaosap theina ding chun Bil'am in Balak jah a P-thien heng'a maicham "mizbeakh" 7 asem'a, achung'a bong 7 le kel 7 ato ding in aseipeh e. Bil'am in jong Balak sei bang chun abol in; khatvei bep hilou in mun 3 jen'a maicham 7 anasem in, bong 7 le kel 7 chu thumvei jen tah anatoh nalai in ahi. Hijieng jong leh, ihetsau ma bang in, hiche miphlaou teni tohgon chu analolhing tapoi. Koi gaosap malah, Bil'am chun Am Israel techu phattheina joh anaboh ta'n ahi.

Hilai mun'a hetthiem hahsa tah khat chu Bil'am in Am Israel te agaosap theina ding'a ipi atileh Balak le Bil'am in pumgo-thilto atolhon ngai a hintem? Pumgo-thilto umlou'a chu Bil'am in Am Israel techu agaosap mo ham? Chuna ban'a, veleuhen, Am Israel te gaosap'a aumtheina ding uva Balak in pumgo-thilto anato'a chu maicham 7 asem ji'a, maicham khat chung'a chu bong khat le kel khat anato khom ji'a ahiye. Chuleh mun 3 a pumgo-thilto ato jat mong mong chu agom'a 42 jen apha'n ahi (khatvei a 14 ato; mun 3 a ahileh 3 x 14 = 42 hi a ahi).   

Hetding chu Balak hihen Bil'am hitaleh, milham mai-mai khatcha aumlhon poi. Balak chu doithem chungnung, doi-le-kao lang isei ding'a ahileh Bil'am sang'a jong ahetna sangjo a ahinalai'e. Bil'am ahikit leh abul lang'a iseima bang uva umot ha'olam ho lah'a themgao lenpen, P-thien lunghan phat hethei anahi a ahi. Ahileh hiche teni hung kisoto lhon'a pumgo-thilto ahin to lhon'a ahitah leh, thilkibol jouse chun vetsah aneisoh kei ding tina ahi.

Chutoh kilhon chun Khazal ho'n hitin dohna asem uve: Ipi ding'a Mizbeakh 7 khel khel hi ham? Midrash Tankhuma a Khazal ho'n hiche thudoh adonbutna uva hitin asei uve: kenegged shiv'ah tzadikkim shebanu mizbekhot me'Adam ad Moshe – venitkablu: Adam, Hevel, Noakh, Avraham, Yitzkhak, Ya'akov u'Moshe. Tidan chu P-thien heng'a maicham anasem'a pumgo-thilto anatoh Tzadikkim 7 hotoh kitoh'a Balak le Bil'am in jong maicham 7 asemlhon a ahi. Chuleh hiche Tzadikkim 7 ho'n pumgo-thilto athinto hou chu P-thien in anasang soh kei in ahiye.

Midrash Tankhuma ivet a ahileh Khazal ho'n aseibenauva Balak le Bil'am teni chun P-thien heng'a hitin aseilhon e: Hiche Tzadikkim 7 hochun chuche pumgo-thilto ahin to jeh uva nangma angsung'a ataona hou nasan a, nalunglhaina achung uva alhun a ahitah leh keini pumgo-thilto hinto jaal'a jong hi kachung uva nalunglhaina nahin lhunsah lou ding ham? Nam khat (Am Israel te kiseina) bouseh in nakin abol sang'a nam 70 ho'n nakin abol uchu phajo lou ding ham? Hinlah P-thien in ajah lhon'a "Kei le kacha te kikah a kitomona apenna ding deina'a pumgo-thilto nahin to uva ahileh  hinto da jieng uvin, hichu phajo'n te" ti'n andonbut e.

Alshich Hakadosh in hiche toh kisai hin hitin dohna asem e: Tzadikkim 7 hotoh kitoh'a Balak le Bil'am in maicham 7 asem lhon a ahitah jong leh ipi ding'a maicham khat a chu pumgo-thilto ni-ni ato uva hintem? Chuleh ipi ding'a hiche Tzadikkim 7 hotoh chun kitoh a maicham 7 sem khel-khel ngai a ham?

Alshich Hakadosh in ahilchetna a (ama'n asut hi sao thim a ahi'n, achomlam a kahin sut ding ahitai) hitin asei e: Adam Harishon in pumgo-thilto ahin to'a chu vannoi mihem jouse, tichu ason-apah ho jouse phatthei channa ding leh bulhinna/ninglhinna "shefa" akimuna ding uva ato'a anahiye. Chuma bang'a Noakh in jong ason-apah ho jouse ding'a anato a ahi. Langkhat a Avraham avinu a kipat a (Tzadikkim 7 holah'a kuon Avraham a kipat Moshe gei kiseina) pumgo-thilto hung kitoh hochu Am Israel te ding'a anahitai (Chuta chu Am Israel te jaal'a vannoi pumpi in phattheina le ninglhinna pachu anakimuson kit ji uva ahi). Chuleh Adam Harishon in maicham'a anato gancha chu Bong hi'a, Avraham Avinu in anato chu Kel hi a ahi. Chuta chu khonung'a, tichu Beith Hamikdash anadinlai'a Succoth tieng leh 70 Umot haolam ho ding'a anakitoh ji pumgo-thilto hochu adang hilou'a Bong hiuva ahi (Adam Harishon in vannoi pumpi a ding'a atopa toh kitoh'a kitoh ji).

Alshich Hakadosh in aseibeina a hitin asei e: Balak le Bil'am teni in maicham 7 khel-khel asem lhon'a maicham khat chung'a Bong khat le Kel khat ato lhon jeh chu adang ahipo'n, P-thien heng'a pumgo-thilto anatoh Tzadikkim 7 ho se'se – vannoi pumpi ding'a tohho hihen Am Israel te ding'a tohho hitaleu, abon uva huop sah'a khat'a gopkhom ding. Chutieng P-thien masang'a Moab te'n lunglhaina ahin kimu uva ahileh Am Israel te khel'a amaho (tichu Moab te) a kuon leiset-pumpi in phattheina le ninglhinna pachu ahin kimuson diu. Chuta P-thien masang'a Moab te'n Am Israel te ahin kheldoh tieng leu chun Bil'am in Am Israel techu agaosap thei ding'a ahitai ti ahi.   

Hinlah Midrash Tankhuma a Khazal hon aseima bang uvin P-thien in Bil'am le Balak - rashayim teni tohgon chu anasanpeh tapoi.

Hijieng jong leh kidangtah khat chu Gemara Masechet Sanhedrin Daf 105b ivet leh Khazal hon hitin asei uve: Leolam ya'asok adam be'Torah ube'Mitzvah, afilu shelo lishma, shemitokh shelo lishma – ba lishma. Shebeskhar arbayim veshtaiym korbanot shehikriv Balak zakha veyatzah mimenu Ruth.

Khazal ho'n eihil uchu ipi ham itileh, itih lai hijong leh Yehudi khat chu Torah le Mitzvot ho'a kidii jing hen lang, kisuboi jing hen lang hihen. Athilbol hochu lo lishma (tichu P-thien thupeh ahijeh hilou'a nopsahna/phatchomna anei ding jeh'a abol) hita jong leh jom jing hen, ajehchu tu-le-tu'n lo lishma hijieng jong leh khatvei tieng lo lishma akuon lishma (P-thien ngailut jaal'a athupeh nit le suhbulhit) suh thou-thou ding'a ahiye. Hiche kihilna manlutah mai hi Gemara mun tam tah'a Khazal ho'n asei jing uvin, hoi'a kuon ipi pansan'a ahin jildoh uva ham itileh adang hilou'a Balak a kuon hi'a ahi. Balak in pumgo-thilto 42 jen tah anato chu Am Israel te gaosap channa ding ti hijieng jong leh chuche jaal chun ama'a kuon Ruth ahung pengdoh in. Chuleh Ruth a kuon, ihetsa ma bang uva, David Hamelekh ahung pendoh bep hilou a khonung'a Mashiach jieng jong hung pengdoh ding'a ahinalaiye.

Langkhat a hilai mun'a hin akicheh lou khat aumnalai in ahi. Gemara Masechet Berachot Daf 17a mun a Khazal ho'n hitin asei uve: Kol ha'ose shelo lishma, noakh lo shelo nivra. Tidan chu Koi hileh Torah le Mitzvot ho lishma hilou'a lo lishma a bol'a chu leiset a anapen da hen lang hileh phajo'n te ti ahi. Chutobang ma chun Gemara Masechet Ta'anit Daf 7a mun'a Khazal ho'n hitin asei uve: Vekhol ha'osek ba'Torah shelo lishma, na'aseit lo sam hamavet. Tichu koi hileh Torah le Mitzvot ho lo lishma  a jil le bol'a chu athiljil le athilbol hochu ama ding'a sam hamavet (thina lou/poison) a pang ding uva ahi ti ahi.

Maharsha ahung in Gemara Masechet Berachot le Masechet Ta'anit pansan chun hitin dohna ahung sem e: Chuta lo lishma a Torah jil le Mitzvot bol chu chuchan a tijat um ahitah leh iti dan'a Khazal ho'n "leolam ya'asok  adam ba'Torah…shemitokh shelo lishma ba lishma…" ti'a asei uva hintem?

Maharsha in aseina a hiche Gemara teni (Berachot le Ta'anit a kiseipa toh Sanhedrin le mundang-dang a kiseipa) hi akikalna aumpoi. Chuleh ahilchetna chu Rashi a kuon mudoh thei ahi ati. Rashi Hakadosh in aseina a Masechet Berachot le Masechet Ta'anit a Khazal ho'n asei uhi itobang dinmun ham itileh "A Torah jil chu thildang hilou'a ahetna pachu midang dehna/demna a man ding ti ahileh hichu sam hamavet toh kitekah a, ahilou leh hitobang a Torah jil chu hiche leiset a anapen da leh ama ding in phajo'n te ti ahi". Langkhat a Masechet Sanhedrin a Khazal ho'n aseipauhi ahileh "a Torah jil le a Mitzvot bolho chu minphat le Kavod dei jeh'a ajil le abol ahi'a ahileh hitobang dinmun a chu Khazal ho'n jom jing hen, achaina leh 'lo lishma' a kuon 'lishma' soh thou-thou ding ahi atiuva ahiye" ti ahi.

Maharsha in aseibena a "chuti ahitah leh iti dan a Khazal ho'n lo lishma a kuon lishma pahi Balak a kuon ajildoh thei uva hintem?" ti'n kushiya adong kit e. Ajehchu Balak in pumgo-thilto 42 lang ato chu Am Israel te gaosap channa ding hilou a ham? Nam khat gaosap channa ding'a thil kibol chu "midang dehna ding'a Torah jil" itiu toh chun kibang a hitalou ham?

Maharsha in aseina a hetding chu Am Israel te gaosap ding'a Balak in Bil'am akouna jeh chu thil 2 um a ahi. Amasapen a Am Israel te akichat jeh ahiye. Og lengpa le Sikhon lengpa gaal'a akisatpi uva, ajo'u amu phat'a chu Balak le anam-mite chu kichat-tijat na'a dim jieng uva ahi. Chejeh a chu Am Israel te gaosap ding'a Bil'am chu akou uva ahiye. Anina chu ahileh Balak in Bil'am akouna jeh hi adang ahipo'n amite masang'a MINPHAT "KAVOD LE SHEM TOV" adeijeh ahiye.

Khazal ho'n aseima bang uva Balak chu leng hiding dol hilou'a ahi'n, hinlah ahun-le-phat toh kitoh a Moab te leng'a chu hung kitungdoh a ahibou e. Chuti ahitoh kilhon a Moab mipi hochun ajabol chehna ding uleh minphat akimube na ding'a Bil'am chu akou'a, pumgo-thilto hochu anato a ahi. Chuti ahileh Maharsha in aseina a hitobang thil kibol chu "lo lishma" hijieng jong leh achaina "lishma" suh thou-thou a ahi. Tichu ama'a kuon lishma dihtah a Mitzvot ho subulhit Ruth chu hung pengdoh a ahiye.      

                                                SHABBATH SHALOM LEKULAM