Yossi Lhungdim
BALAK,
5782
Le'ilui
Nishmat Avner Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah
ve'Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim
וַיַּעַשׂ בָּלָק כַּאֲשֶׁר דִּבֶּר בִּלְעָם וַיַּעַל בָּלָק
וּבִלְעָם פָּר וָאַיִל בַּמִּזְבֵּחַ׃
Vayya'as Balak ka'asher dibber Bil'am vayya'al Balak u'Bil'am par
va'ayil bamizbeakh…
(Chuin Bil'am in asei bang in Balak in jong abol in; maicham chung'a chun Balak
toh Bil'am in bong le kel atoh lhon e…)
~ Bamidbar 23:2
Moab
lengpa Balak in mi asol in, Am Israel te gaosap ding chun umot ha'olam te
lah'a themgao lenpen, Bil'am chu agakousah tai. Chomkim tah in seileu hen; Abul
tiel chun Bil'am chu akidasah in, hinlah aniveina a Balak in akou ding'a
miloupi, panmun poimo neiho ahin sol phat chun jingpi tah in athou in, thanom
tah in Balak kom juon in anakipandoh tai. Lampi kahlah'a chun boina neocha-cha
anatuh jieng tajong leh tibukimsel el damsel in Balak toh chun akisoto thei
lhon in. Israel te gaosapna ding tohgon pachu gangchel'a tahso ding ahin guong
pei lhon tai.
Parashat
Balak ivet leh Am Israel te agaosap theina ding chun Bil'am in Balak jah a
P-thien heng'a maicham "mizbeakh" 7 asem'a, achung'a bong 7 le
kel 7 ato ding in aseipeh e. Bil'am in jong Balak sei bang chun abol in;
khatvei bep hilou in mun 3 jen'a maicham 7 anasem in, bong 7 le kel 7 chu
thumvei jen tah anatoh nalai in ahi. Hijieng jong leh, ihetsau ma bang in,
hiche miphlaou teni tohgon chu analolhing tapoi. Koi gaosap malah, Bil'am chun
Am Israel techu phattheina joh anaboh ta'n ahi.
Hilai
mun'a hetthiem hahsa tah khat chu Bil'am in Am Israel te agaosap theina ding'a
ipi atileh Balak le Bil'am in pumgo-thilto atolhon ngai a hintem? Pumgo-thilto
umlou'a chu Bil'am in Am Israel techu agaosap mo ham? Chuna ban'a, veleuhen, Am
Israel te gaosap'a aumtheina ding uva Balak in pumgo-thilto anato'a chu maicham
7 asem ji'a, maicham khat chung'a chu bong khat le kel khat anato khom ji'a
ahiye. Chuleh mun 3 a pumgo-thilto ato jat mong mong chu agom'a 42 jen apha'n
ahi (khatvei a 14 ato; mun 3 a ahileh 3 x 14 = 42 hi a ahi).
Hetding
chu Balak hihen Bil'am hitaleh, milham mai-mai khatcha aumlhon poi. Balak chu
doithem chungnung, doi-le-kao lang isei ding'a ahileh Bil'am sang'a jong ahetna
sangjo a ahinalai'e. Bil'am ahikit leh abul lang'a iseima bang uva umot
ha'olam ho lah'a themgao lenpen, P-thien lunghan phat hethei anahi a ahi.
Ahileh hiche teni hung kisoto lhon'a pumgo-thilto ahin to lhon'a ahitah leh,
thilkibol jouse chun vetsah aneisoh kei ding tina ahi.
Chutoh
kilhon chun Khazal ho'n hitin dohna asem uve: Ipi ding'a Mizbeakh 7 khel
khel hi ham? Midrash Tankhuma a Khazal ho'n hiche thudoh adonbutna uva
hitin asei uve: kenegged shiv'ah tzadikkim shebanu mizbekhot me'Adam ad
Moshe – venitkablu: Adam, Hevel, Noakh, Avraham, Yitzkhak, Ya'akov u'Moshe. Tidan
chu P-thien heng'a maicham anasem'a pumgo-thilto anatoh Tzadikkim 7 hotoh
kitoh'a Balak le Bil'am in jong maicham 7 asemlhon a ahi. Chuleh hiche
Tzadikkim 7 ho'n pumgo-thilto athinto hou chu P-thien in anasang soh kei in
ahiye.
Midrash
Tankhuma ivet a ahileh Khazal ho'n aseibenauva Balak le Bil'am teni chun
P-thien heng'a hitin aseilhon e: Hiche Tzadikkim 7 hochun chuche pumgo-thilto
ahin to jeh uva nangma angsung'a ataona hou nasan a, nalunglhaina achung uva
alhun a ahitah leh keini pumgo-thilto hinto jaal'a jong hi kachung uva
nalunglhaina nahin lhunsah lou ding ham? Nam khat (Am Israel te kiseina) bouseh
in nakin abol sang'a nam 70 ho'n nakin abol uchu phajo lou ding ham? Hinlah
P-thien in ajah lhon'a "Kei le kacha te kikah a kitomona apenna ding
deina'a pumgo-thilto nahin to uva ahileh
hinto da jieng uvin, hichu phajo'n te" ti'n andonbut e.
Alshich
Hakadosh in hiche toh kisai hin hitin dohna asem e: Tzadikkim 7 hotoh
kitoh'a Balak le Bil'am in maicham 7 asem lhon a ahitah jong leh ipi ding'a
maicham khat a chu pumgo-thilto ni-ni ato uva hintem? Chuleh ipi ding'a hiche
Tzadikkim 7 hotoh chun kitoh a maicham 7 sem khel-khel ngai a ham?
Alshich
Hakadosh in ahilchetna a (ama'n asut hi sao thim a ahi'n, achomlam a kahin sut
ding ahitai) hitin asei e: Adam Harishon in pumgo-thilto ahin to'a chu
vannoi mihem jouse, tichu ason-apah ho jouse phatthei channa ding leh bulhinna/ninglhinna
"shefa" akimuna ding uva ato'a anahiye. Chuma bang'a Noakh in jong
ason-apah ho jouse ding'a anato a ahi. Langkhat a Avraham avinu a kipat a
(Tzadikkim 7 holah'a kuon Avraham a kipat Moshe gei kiseina) pumgo-thilto hung
kitoh hochu Am Israel te ding'a anahitai (Chuta chu Am Israel te jaal'a vannoi
pumpi in phattheina le ninglhinna pachu anakimuson kit ji uva ahi). Chuleh Adam
Harishon in maicham'a anato gancha chu Bong hi'a, Avraham Avinu in anato chu
Kel hi a ahi. Chuta chu khonung'a, tichu Beith Hamikdash anadinlai'a Succoth
tieng leh 70 Umot haolam ho ding'a anakitoh ji pumgo-thilto hochu adang hilou'a
Bong hiuva ahi (Adam Harishon in vannoi pumpi a ding'a atopa toh kitoh'a kitoh
ji).
Alshich
Hakadosh in aseibeina a hitin asei e: Balak le Bil'am teni in maicham 7
khel-khel asem lhon'a maicham khat chung'a Bong khat le Kel khat ato lhon jeh
chu adang ahipo'n, P-thien heng'a pumgo-thilto anatoh Tzadikkim 7 ho se'se –
vannoi pumpi ding'a tohho hihen Am Israel te ding'a tohho hitaleu, abon uva
huop sah'a khat'a gopkhom ding. Chutieng P-thien masang'a Moab te'n lunglhaina
ahin kimu uva ahileh Am Israel te khel'a amaho (tichu Moab te) a kuon
leiset-pumpi in phattheina le ninglhinna pachu ahin kimuson diu. Chuta P-thien
masang'a Moab te'n Am Israel te ahin kheldoh tieng leu chun Bil'am in Am Israel
techu agaosap thei ding'a ahitai ti ahi.
Hinlah
Midrash Tankhuma a Khazal hon aseima bang uvin P-thien in Bil'am le Balak - rashayim
teni tohgon chu anasanpeh tapoi.
Hijieng
jong leh kidangtah khat chu Gemara Masechet Sanhedrin Daf 105b ivet leh Khazal
hon hitin asei uve: Leolam ya'asok adam be'Torah ube'Mitzvah, afilu shelo
lishma, shemitokh shelo lishma – ba lishma. Shebeskhar arbayim veshtaiym
korbanot shehikriv Balak zakha veyatzah mimenu Ruth.
Khazal
ho'n eihil uchu ipi ham itileh, itih lai hijong leh Yehudi khat chu Torah le
Mitzvot ho'a kidii jing hen lang, kisuboi jing hen lang hihen. Athilbol hochu lo
lishma (tichu P-thien thupeh ahijeh hilou'a nopsahna/phatchomna anei ding jeh'a
abol) hita jong leh jom jing hen, ajehchu tu-le-tu'n lo lishma hijieng
jong leh khatvei tieng lo lishma akuon lishma (P-thien ngailut jaal'a
athupeh nit le suhbulhit) suh thou-thou ding'a ahiye. Hiche kihilna
manlutah mai hi Gemara mun tam tah'a Khazal ho'n asei jing uvin, hoi'a kuon ipi
pansan'a ahin jildoh uva ham itileh adang hilou'a Balak a kuon hi'a ahi. Balak
in pumgo-thilto 42 jen tah anato chu Am Israel te gaosap channa ding ti hijieng
jong leh chuche jaal chun ama'a kuon Ruth ahung pengdoh in. Chuleh Ruth a kuon,
ihetsa ma bang uva, David Hamelekh ahung pendoh bep hilou a khonung'a Mashiach
jieng jong hung pengdoh ding'a ahinalaiye.
Langkhat
a hilai mun'a hin akicheh lou khat aumnalai in ahi. Gemara Masechet Berachot
Daf 17a mun a Khazal ho'n hitin asei uve: Kol ha'ose shelo lishma, noakh lo
shelo nivra. Tidan chu Koi hileh Torah le Mitzvot ho lishma hilou'a lo
lishma a bol'a chu leiset a anapen da hen lang hileh phajo'n te ti ahi.
Chutobang ma chun Gemara Masechet Ta'anit Daf 7a mun'a Khazal ho'n hitin asei uve:
Vekhol ha'osek ba'Torah shelo lishma, na'aseit lo sam hamavet. Tichu koi
hileh Torah le Mitzvot ho lo lishma a
jil le bol'a chu athiljil le athilbol hochu ama ding'a sam hamavet (thina
lou/poison) a pang ding uva ahi ti ahi.
Maharsha
ahung in Gemara Masechet Berachot le Masechet Ta'anit pansan chun hitin dohna
ahung sem e: Chuta lo lishma a Torah jil le Mitzvot bol chu chuchan a
tijat um ahitah leh iti dan'a Khazal ho'n "leolam ya'asok adam ba'Torah…shemitokh shelo lishma ba lishma…"
ti'a asei uva hintem?
Maharsha
in aseina a hiche Gemara teni (Berachot le Ta'anit a kiseipa toh Sanhedrin
le mundang-dang a kiseipa) hi akikalna aumpoi. Chuleh ahilchetna chu Rashi
a kuon mudoh thei ahi ati. Rashi Hakadosh in aseina a Masechet Berachot le
Masechet Ta'anit a Khazal ho'n asei uhi itobang dinmun ham itileh "A
Torah jil chu thildang hilou'a ahetna pachu midang dehna/demna a man ding ti
ahileh hichu sam hamavet toh kitekah a, ahilou leh hitobang a Torah jil chu
hiche leiset a anapen da leh ama ding in phajo'n te ti ahi". Langkhat
a Masechet Sanhedrin a Khazal ho'n aseipauhi ahileh "a Torah jil le a
Mitzvot bolho chu minphat le Kavod dei jeh'a ajil le abol ahi'a ahileh hitobang
dinmun a chu Khazal ho'n jom jing hen, achaina leh 'lo lishma' a kuon 'lishma'
soh thou-thou ding ahi atiuva ahiye" ti ahi.
Maharsha
in aseibena a "chuti ahitah leh iti dan a Khazal ho'n lo lishma a
kuon lishma pahi Balak a kuon ajildoh thei uva hintem?" ti'n kushiya
adong kit e. Ajehchu Balak in pumgo-thilto 42 lang ato chu Am Israel te
gaosap channa ding hilou a ham? Nam khat gaosap channa ding'a thil kibol chu
"midang dehna ding'a Torah jil" itiu toh chun kibang a hitalou
ham?
Maharsha
in aseina a hetding chu Am Israel te gaosap ding'a Balak in Bil'am akouna jeh chu
thil 2 um a ahi. Amasapen a Am Israel te akichat jeh ahiye. Og lengpa le Sikhon
lengpa gaal'a akisatpi uva, ajo'u amu phat'a chu Balak le anam-mite chu
kichat-tijat na'a dim jieng uva ahi. Chejeh a chu Am Israel te gaosap ding'a
Bil'am chu akou uva ahiye. Anina chu ahileh Balak in Bil'am akouna jeh hi adang
ahipo'n amite masang'a MINPHAT "KAVOD LE SHEM TOV" adeijeh
ahiye.
Khazal
ho'n aseima bang uva Balak chu leng hiding dol hilou'a ahi'n, hinlah
ahun-le-phat toh kitoh a Moab te leng'a chu hung kitungdoh a ahibou e. Chuti
ahitoh kilhon a Moab mipi hochun ajabol chehna ding uleh minphat akimube na
ding'a Bil'am chu akou'a, pumgo-thilto hochu anato a ahi. Chuti ahileh Maharsha
in aseina a hitobang thil kibol chu "lo lishma" hijieng jong
leh achaina "lishma" suh thou-thou a ahi. Tichu ama'a kuon lishma
dihtah a Mitzvot ho subulhit Ruth chu hung pengdoh a ahiye.
SHABBATH SHALOM LEKULAM