Friday, July 15, 2022

Parashat Pinkhas 5782

Yossi Lhungdim

 Le’ilui Nishmat Avner Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וַתִּקְרַבְנָה בְּנוֹת צְלׇפְחָד בֶּן־חֵפֶר בֶּן־גִּלְעָד בֶּן־מָכִיר בֶּן־מְנַשֶּׁה לְמִשְׁפְּחֹת מְנַשֶּׁה בֶן־יוֹסֵף

Vatikravnah benot Tzelofkhad ben Khefer ben Gilad ben Makhir ben Menashe lemishpekhot Menashe ben Yosef… 

(Yosef chapa Menashe insung’a kuon Menashe chapa Machir chapa Gilad chapa Khefer chapa Tzelofkhad chanute ho’n ahin nai uvin…)

Bamidbar 27:1

Shittim mun’a thilsoh jou chun P-thien in Moshe Rabbeinu heng’a thu ahinpe’n, Am Israel techu amisim u (census) alah kit ding in aseipeh e. Hiche hi Egypt gam’a kuon ahungdoh jou uva pat Canaan gam alut gei uva ding’a census nukhah pen jong ahitai. Census kichai-chai chun P-thien in Moshe Rabbeinu heng’a Canaan gam alah jou tieng uleh agam chu iti kihop ding uva ham ti jong ahung seipeh e. 
Khazal ho’n Baba Batra 117a le Sifrei Bamidbar mun’a asei’u pansan a Rashi Hakadosh in aseina’a gam kihop dan hi Egypt gam’a kuon hungdoh pasal ho dungjui’a kihom a ahiuve ati. Hijieng jong leh gam kihop ding dan hi gajatchuom jep’a, leiset mihem chema lhuongpi dungjui’a pateho nei-le-gou chu chate ho’n aluo ding’u ti hitalou’a pate ho joh in achate hou gou joh aluo ding uva pot a ahi.  Iti dan in em? 
Vetsahna’a Egypt a kuon ahung doh uva chu David in chapa pasal ni - khat amin Reuven, khat Shimon anei e. Chuna ban’a Reuven in cha pasal 3 anei’a, Shimon in chapa pasal 6 anei bang hitaleh. Chuleh tuchung Parasha a census kilahna’a chun Reuven cha pasal 1 bou kum 20 lhing/vaal tahen lang, Shimon chapa hochu 3 jen kum 20 lhing/vaal taleu. Gam kihopna a chu Reuven chapa kum 20 lhing/vaal pachun chanmun khat akilah ding, Shimon chate kum 20 vaal pasal 3 hochun chanmun khat cheh, tidan chu akigom’a 3 akilah diuva ahi. 
Chujou tieng hiche gam kihopna a chanmun 4 (Reuven chapa 1 chanmun le Shimon chapa 3 ho chanmun kigom) hochu Egypt a kuon hungdoh sopi teni - Reuven le Shimon chun akilahson lhon a, hiche agou kilah lhon chu apa lhon David chun akilah son kit ding. Tidan chu David chun chanmun 4 anei ding tina ahitai. Chu’a kuon’a chanmun hochu hung kithah hopson kit’a, David chapa teni chu amani kikah’a chu akeh-keh a kihom lhon ding a ahita’n ahi.
Tidan chu Reuven le Shimon chu sopi ahilhon toh kilhon’a apalhon David chanmun 4 hochu amani akeh-akeh a kihom lhon a, chutachu tuchung Parasha a Census dungjui’a Reuven in chapa khat bouseh kum 20 vaal nei jieng tajong leh chanmun 2 chang ding, Shimon in chapa 3 kum 20 vaal nei jong leh chanmun 2 chang ding a ahitai. Rashi Hakadosh in aseima bang’a chate chanmun ding chu Pate in aluo u ti ahi. Chutilou hihen lang Egypt a kuon hungdoh ho dungjui bouseh chun gam kihom taleu Reuven le Shimon chu chanmun 4 khel’a 2 bou, tichu khat-khat bou chang lhong ding a ahi.  
Tu’a isei hou hi tuchung Parasha a kisun “Ak be’goral yekhalek eth ha’aretz lishmot matot avotam yinkhalu” (Hinlah agam chu ama-ama insung pa khailhah dungjui’a vang kisang’a kihom ding a ahi - Bamidbar 26:55) a kuon Khazal ho’n ajildoh uva ahi. Ahileh chuta pasal hobou in gam kihopna’a chu chanmun anei ding u ti ahi’a, chuna ban’a Egypt gam’a kuon hungdoh pasal ho dungjui’a hop ding ti ahikit leh chapa neilou’a gamthip gam’a beiho chu buoi a ahitauve. Ajehchu  veleuhen, amapa chula Egypt a kuon hungdoh lah’a jao ahitoh kilhon a gam kihopna’a chu chanmun anei ding, hinlah cha pasal neilou’a gamthip gam’a thi ahikit kalse agam luo ding mi umlou a ahite. Hitobang dinmun chet chu Tzelofkhad chung’a lhung’a, chapa pasal aneilou toh kilhon’a achanu teho’n achungthu’u chu Moshe Rabbeinu heng’a ahung lhut uva ahitai. 
Tuchung Parasha ivet leh Torah in hiche Tzelofkhad chanu te chungchang thu aseina a “Yosef chapa Menashe insung’a kuon Menashe chapa Machir chapa Gilad chapa Khefer chapa Tzelofkhad chanute ho…” ti’n ahin pan e. Chutichun Tzelofkhad chanute mi 5 hochu ahung uvin, Moshe Rabbeinu le Elazar Hakohen chuleh phunglamkai ho masang, kitepna ponbuh mai’a chun thil umdan ho ahung sei uvin,”Kapau vin cha pasal ananeilou jeh bou in a-insung a kuon amin manda hen, kapau insung a keiho jong chanmun nei peuvin” ti’n ahung thum tauve. Chuphat chun Moshe Rabbeinu in jong achungthu u chu P-thien heng’a alhut in, achaina’a thulhuhna hung kisem chu “Canaan gam kihopna a Tzelofkhad in chanmun anei pachu achanute ho’n aluo thei ding u” ti ahi.   
Aipi chu hileh hilai mun’a hin Khazal holeh Mefarshim ho’n hitin dohna asem uve: Ipi atileh Tzelofkhad chanute phung thu kisutna’a chu Yosef chan Torah in ahin sut khel khel a hintem? Tzelofkhad chu Yosef chapa Menashe phung’a kuon ahi ihetsa uva hitalou ham? 
Tidan chu tuchung Parasha a census kilahna veleuhen Menashe te phunggui hung kisutna’a Tzelofkhad chu Khefer chapa ahidan kisun chai’a ahitai. Chuti ahitah leh Torah hung’a hilai mun’a avel’a Tzelofkhad chanute phunggui ahung sut’a, Ipu’u Yosef gei ahung sut hi vetsahna nei’a hung kisun hitei ding’a ahi ti ahiye. Chuti ahileh hilai mun’a hi Torah in ipi ihung hilnuom uva hitan tem? 
Rashi Hakadosh in aseina a adang ahipo’n Tzelofkhad chanute’n ichan a Eretz Israel angailut uvam ti ihung hil nuom jeh u ahi ti’n asei e. Apu’u Yosef Hatzaddik in Eretz Israel angailut vaal jeh’a alaicha masang’a asopiteho anavailhah’a anakihahsel sahna chu adang ahipo’n khonung’a P-thien in Egypt a kuon Israel chate ahung puidoh tieng agu-achang ho anapohdoh tei-tei diu, Eretz Israel gam’a avui ding uva anathulhah a ahi. Chuma bang’a Tzelofkhad chanu te’n hilai mun’a apau chanmun pa ahung chu’u hi adang hilou’a agam angilut jaal u ahibou e. 
Rashi Hakadosh in aseibena a hoilai mun hitaleh mikhat chu aphunggui ahung kisut’a, Tzaddik ahiye ti lhangphong tah’a kihe khat changgei ahung kisut lhung ji tieng chuche phunggui kisutna a amin chuong jouse chu Tzaddik ahisoh kei uve ti vetsah hiya (tuchung Parasha a Tzelofkhad chanute phunggui kisutna Yosef hatzaddik a akichai bang’a hiche phunggui kisutna a kiminphah jouse jong chu Tzaddik hisoh kei uva ahi ti ahi). Langkhat a chutobang ma’a chu mikhat aphungthu ahung kisut kit’a miphalou “rasha”  khat a akichai a ahileh chulai mun’a amin chuong jouse chu rasha ahiuve ti mudoh a um thei kit a ahi. Hichu “Ishmael ben Netanya ben Elishama…” (Melakhim II 25:25 ve’n) ti’a Gedaliah that’a anapang Ishmael phungthu kisutna a kuon mudoh thei a ahi. 
Rashi Hakadosh in aseinuom pen chu ipi ham itileh ijou khattou leh Tzelofkhad chanute in apau chan ding gam ahung chu uchu nei-le-gou deichat jeh bou’a ahung chu uva ihisah maithei uva ahi. Ajehchu mihem lunggel sohto’a gah gel ding hitaleh koi ham gam leiset deilou ding’a, athon a mu thei ahinah nah lai ding leh adeilou te kiumlou ding a ahiye. Hinlah Torah hung’a Tzelofkhad chanute phunggui avel’a ahung sut’a, Yosef Hatzaddik gei ahung sutlhung’a kuon hiche nashim tzadkanyiot ho lunggel dihtah pachu apu u Yosef lunggel tobang, tichu agam ngailut jaal bou’a ahidan ahung phondoh a ahi. 
Langkhat a ipu’u Yosef in Eretz Israel angailut a ahi tichu seitam ngailou’a hetsa tobang ahi. Hinlah langkhat’a Tzelofkhad chanute chun apu’u Yosef Hatzaddik bang chun agam angailu mong uve ti hoi’a kuon hetthei a hintem? Rashi Hakadosh sei chu adihpoi tina ahipo’n hinlah aphunggui’u hung kisut a Yosef gei ahung kisutlhung’a kuon agam angailut jaal uva apau chan ding gam-leiset ahung chu uva ahi ti jieng chu igel’a ahileh kimin jou tah-tah joulou a ahiye. Chuti ahileh Tzelofkhad chanute’n agam angailut jaal u bou’a apau gou ahung chu uva ahi ti iti kimudoh thei em? 
Hiche thudoh hi Mefarshim tamtah in adong uvin, hilchetna jong ajat-jat ape uve. Chuche lah’a tamlou veleuhen. Hetding chu Torah a thu kisun hohi chronological order a kisun a ahipoi. Tichu Khazal ho’n aseima bang uva ein mukdam u’meukhar ba’Torah – asoh masa jong kisun nukhah thei, asoh nukhah jong kisun masa thei a ahi. 
Khatam Sofer le Ha’Natziv Mivolozhin teni’n aseilhon na’a Tzelofkhad chanu te ahung uva apau chan ding gam ahung chunau hi Reuven phung, Gad phung le Menashe phung keh-khat ho’n achan ding uva Jordan gal solam sang’a um gamho akilah jou u ahi. Chuti ahileh, chuta gam-leiset dei jeh bep ahiuva ahileh Menashe phung keh-khat lah’a chu jao uva, gam chu apet-pet a chang uva aluo pai jing thei uva ahitai. Ajehchu numei kiti chu gaal a kuon ngeilou’a ahi’n; Reuven phung, Gad phung le Menashe phung keh-khat ho’n asopiteu akithopi uva, Canaan gam lahna ding’a gaal kibolna ho’a ahung jao ngai tei-tei diu kiti chun pasal ho bou ahuop a anahiye. Reuven phung, Gad phung le Menashe phung akeh-khat sung’a numei le chapang chule tehse ahan lang – tichu gaal a kuon thei lou ho’sese chu Jordan gal solam sang’a umden uva, achan ding gam’u chu akilo pai-pai uva anahitai. Hinlah Tzelofkhad chanu te chun Eretz Israel angailut jeh uchun Canaan gam khel-khel a apau chan ding gam chu ahung chu uva ahi.
Hichu ajeh khat hitaleh Gemara Masechet Bekhorot Daf 5a mun a hitin Khazal ho’n asei uve. Egypt a kuon hung potdoh Israel chate nei-le-gou chuleh sana-dangka aninglhin dan chuleh ahao dan uchu akoi jousen Sangan 90 jen in apoh jou sana-dangka toh Egypt a kuon ahung doh uvin ahi. Ha’Admor Mi’Gur Ba’al Imrei Emeth in hiche Gemara pansan’a aseina a Tzelofkhad chanute’n Eretz Israel angailut dan uchu apau nei-le-gou, sana-dangka ho khat jieng cha jong ahung chu khapouve, hinlah Canaan gam kihopna’a apau chan ding gam pa bouseh chu ahung chu uvin ahi. Chu’a kuon a chu agam angailu mong uve ti kicheh tah’a mudoh thei ahi ati. 
Langkhat a tuchung Parasha a kuon mussar heskel hoitah mai, besiyata dishmaya a kamudoh khat hin sei ing kate.  
Rashi hakadosh in aseima bang’a phunggui kisutna a kuon Tzaddik le Rasha mudoh thei ahi ti ahiye. Tuchung parasha a hin Tzelofkhad chanu te phunggui kisutna a ipu u Yosef gei akisun in ahi. Chuleh hilai mun a ipu u Yosef hung kiminphah hi aphalang in akisei e. Hinlah ivet leh mundang khat’a ipu u Yosef anakiminphah in, hinlah chulai mun’a chun aphalou lang joh’a anakisei kit in ahi.  
Meraglim ho chungchang veleuhen. Menashe te phung’a kuon gamvelhi ding’a kisol Gaddi Ben Susi chung’a chun Torah ivet leh hitin akisun e: Lemateh Yosef lemateh Menashe Gaddi ben Susi. Hilai mun’a hin Gaddi ben Susi chu Yosef chapa Menashe phung’a kuon ahi ti’n akisei e. Hinlah Efraim phung’a kuon Yehoshua Bin Nun chungchang ivet leh “Yosef chapa Efraim phung’a kuon” ti’n Torah in ipu u Yosef atum in aminphah tapoi. 
Khazal ho pansan a Rashi Hakadosh in aseina’a hilai’a Gaddi ben Susi chungchang’a Yosef min hung kisun hi adang ahipo’n Gaddi ben Susi chu agam chung’a lashon hara seiho lah’a ajao jeh ahi ati. Yosef in jong apa Yaakov Avinu heng’a asopi teho chung’a lashon hara agalhut ji toh kilhon a hilai mun’a jong hi ama suon-achilhah holah’a agam chung’a lashon hara sei, Menashe phung’a kuon Gaddi ben Susi chung’a chu amin hung kisun a ahitai. 
Ahileh tu’n kidong leuhen. Ipi atileh meraglim ho chungchang’a ipu u Yosef min hung kisun chu aphalou lang’a kisei’a, tuchung Parasha a Tzelofkhad chanute chungchang’a ipu u Yosef min hung kiminphah hi aphalang a kisei a hintem? Abul lang’a gam kihop ding dan chungchang’a inasei uchu nung vetleuhen ajeh mudoh thei ahi. 
Inasei ma bang uva leiset chena dol’a mipa nei-le-gou chu achateho’n aluo ding ti ahi. Hijieng jong leh Canaan gam kihopna’a hi daan-le-muol chuom jep’a, chate ho nei-le-gou jieng jong chu mipa te’n aluo thei uva ahiye. Chukit leh Egypt gam’a pat hung potdoh ipu-ipa tehou Canaan gam kihop ding dan  ivet’a ahileh leiset thil bep hilou’a lhagao lang thil ahidan mudoh thei a ahi (tuchung Parasha a kisun agam chu vaang a kihom ding ahi ti chungchang iyun bol in). Chuti ahileh lhagao lang thil ahi tieng pate nei-le-gou chate’n aluo u (tekhana a Avot ho Zkhut in akhang-akhang a eiven jing u) bep hilou’a chate ho nei-le-gou jieng jong mipa teho’n aluo thei uva tina ahiye. Chuma bang’a Khazal ho’n Masechet Sanheding 104b mun a “bar mezakeh aba” ti’a asei uva ahi.  
Hinlah hilai mun’a hi mussar heskel phatah jildoh thei a ahiye. Mipa te’n achatehou nei-le-gou aluo thei uva ahi ti ahitoh kilhon a hetding chu apha hihen asei hitaleh, ani-ni a mipa te changthei uva ahiuve. Nei-le-gou tamtah um jieng jong leh Pirkei Avot a Khazal ho’n  “Keter Shem Tov chu adang ho sang in amanlu pen e” atima bang uva chate ho aphat tieng mipa te’n hiche Keter Shem Tov pachu akikhuh thei uva, hinlah chate ho’n Torah le Mitzvot ho ahei tah uva, amalunglam a ahung chon ji tieng uleh apu-apa teu gei’a aminset sah thei kit uva ahi. 
Meraglim ho chungchang’a chu ivet a ahileh agam chung’a lashon hara sei lah’a Gaddi Ben Susi ahung jao tah toh kilhon a ama bep hilou’a ipu u Yosef jieng jong ga minse peh a ahiye. Langkhat a tuchung  Parasha a Tzelofkhad chanute ho’n agam ngailutna jaal bou’a, aumtalou apa’u Canaan gam kihopna achan ding gam-leiset ahung chu uva chu amaho bep hilou’a apu-apa tehou jouse, ipu u Yosef Hatzaddik gei’a hiche keter shem tov pachu ahung khuh peh uva ahiye. 
Hiche ho jouse hi ivet leh chate ho chonphatna jaal’a mipa te’n minphatna amu u, langkhat lang’a aphatmo uva ahiuleh adang hilou’a apu-apa tehou gei’a minse peh u - kiti hi eiho Bnei Menashe tetoh kimatna nei dehset dan mudoh thei in aum e.  Chuti ahileh hiche kihilna hi Yehudi jouse ding in poimo tajong leh, meraglim ho chungchang le Tzelofkhad chanute ho’a kuon eiho Bnei Menashe te ding’a poimo dehset a ahi. Torah le Mitzvot ho ahiding bang tah’a ituhchah uva, ipu u Menashe le ipu u Yosef min aphalang’a ichoisang jing diu chu eiho ding’a kin poimo pen khat ahi.     
SHABBATH SHALOM LEKULAM r