Yossi Lhungdim
DEVARIM, 5782
Le'ilui Nishmat Avner Ben Avraham, Khana
Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah ve'Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam
Tzrorah Bitzror Hakhayim
וַיֹּאמֶר
יְהֹוָה אֵלַי אַל־תִּירָא אֹתוֹ כִּי בְיָדְךָ נָתַתִּי אֹתוֹ אִישׁ כִּי־יִדֹּר
נֶדֶר לַיהֹוָה
Vayyomer H' elai, al tira oto ki
beyadkha natati oto…Ish ki yidor neder la'Ad-nai
(P-thien in kajah'a asei e,"ging hih in lang hi'n ajehchu nakhut a
kapeh doh a ahitai"Mikhat chun P-thien ding'a kitepna/kihahselna anei
leh…)
~
Devarim 3:2
Ipu-ipa tehou
Egypt a kuon ahung potdoh u kum 40 lhin kum, Canaan gam lut ding koncha ahiuva
Jordan vadung gal, Moab phaicham a aum pet uchun Moshe Rabbeinu in Am Israel te
jouse vailhahna toh gom in hilchahna le phosalna "tokhakha"
ananei in ahi. Tuchung Parasha ivet leh Torah in aseina a Moshe Rabbeinu in Am
Israel techu itih a hilchahna le phosalna ananei em itileh "akharei
hakoto eth Sikhon melekh ha'emori… ve'eth Og melekh habashan…" – Emori
te lengpa Sikhon le Bashan lengpa Og gaal'a akisatpi a, ajo jou ti'n akisun e (Devarim
1:4 ve'n).
Ahileh ipi ding'a
Torah hung'a hiche leng teni ajo jou'a Moshe Rabbeinu in Am Israel techu
hilchahna le phosalna anei a ahe ti'a ahung sut khel-khel a hintem? Thilsoh
hohin ipi akimatna anei uva Torah in ahung sutmat a ahidem?
Rashi Hakadosh in
Midrash Sifrei a Khazal ho thusei pansan in hitin ahilchen e: Moshe
Rabbeinu chun hitahi agel a ahi,"Agam themkhat beh achotlut tokah u pho
da ing kate. Ajehchu chuche masang chun phoh taleng hitahi asei ding uva ahi:
Hiche mipa hin ichung uva ipi tha lom-lom anei a ham? Ichung uva ipi thilpha
abol beh em? Agam alut theilou ding jeh leh gamthip gam'a eidalhah tah ding jeh
uva ama kithem channa thei ding lampi ahung kihol'a, chuchena ding'a chu eiho
thepmona ding asei'a ihung phosal uva ahibou e ". Chuti ahitoh kilhon
a Am Israel te'n "tokhakha" pachu akisaan theina ding uva
Sikhon lengpa le Og lengpa ajo'a, hiche leng teni gam hochu Am Israel te apeh
jou'a Moshe Rabbeinu in Am Israel te ahung pho pan bep a ahi.
Hilai'a kuon a hi
Moshe Rabbeinu in Am Israel te ahung pho ding'a chu jum-le-ja amulouna ding uva
ichan a kiveng em ti mudoh thei a ahi. Asuhkhelna hou kichehsel'a sei sang in
P-thien ding'a thet umtah-tah le lunghanna thei thil anaboldoh namun hou joh
aminphah in; remez a Am Israel techu ahilchah bep hilou in ahilna le
aphona hochu akisaan theina ding uvin Sikhon lengpa le Og lengpa gaal'a
akisatpi'a ajo jou bep chun aphoh pan e.
Gemara Masechet Baba Metzia, Daf 59b
mun'a Khazal ho'n hitin asei uve,"Koi hileh japi masang'a amihem chan
khompi khat jumso a chun Olam Haba a chanmun aneipoi".
Chukit leh Gemara Masechet Gittin, Daf
57a mun'a Khazal ho'n hitin asei uve:
Hung in lang hung vetiem uvin, i-mihem chankhompi khat jumso kiti hin ichan a
thilphalou lhutna thei tha anei em: Japi masang'a jumso'a anaum jeh chun Bar
Kamtza in thilphalou ahin gong ta'n; P-thien in a-inn (Beith Hamikdash kiseina)
kihal-lhah ding le kisuhset ding jieng jong khohsalou in Bar Kamtza chu
anakithopi'n, athilgon chu analolhin sah tai.
Bar Kamtza thilphalou gon jeh chun
Beith Hamikdash jieng jong suhset ding in um tajong leh hiche athilgon pahi
milah'a akijumsona phulahna a abol ahijeh chun P-thien in hitobang a kijumsona
kiti hi ichan a thet um ham ti akoi jousen ahetna ding ti'n Bar Kamtza
thilphalou gon chu analolhin sah ta'n ahi ti'n Khazal ho'n asei uve.
Yehudi chankhompi khat suhjumso ding kiti
chu tijat umtah ahitoh kilhon a Moshe Rabbeinu jieng in jong Am Israel te
ahilchah ding le apho ding'a chu phatecha anakiveng'a ahiye.
Aipi hileh tu'n i-sugiya uva
chu nunglut kit leuhen. Hiche Sikhon lengpa le Og lengpa chung'a gaal kibol
chungchang chu tuchung Parasha isim suh-suh a ahileh Torah in avel in ahin sun kit
e. Chuleh kidang tah mai, tuchung Parasha a kisun khat chu Og lengpa chung'a gaal abol ding chun Moshe
Rabbeinu akicha'n, hijeh chun P-thien ahung in ajah'a " ging hih in
lang hi'n ajehchu nakhut a kapeh doh a ahitai; Kheshbon mun'a cheng Emori te lengpa
Sikhon chung'a nabol bang'a ama chung'a jong nadol ding'a ahi "
ti'n ahung tilkhou in ahi.
Hetding chu Khazal ho'n aseinauva Og
hihen Sikhon hitaleh anilhon a milen, Anakim atihou anahilhon e. Hijieng
jong leh amani kikah'a hi Sikhon chu Og sang'a lenjo le hatjo chuleh tijat umjo'a
anahin ahi. Hichu hoi'a kihedoh thei em itile Mefarshim ho'n aseinauva P-thien
in Moshe Rabbeinu ahung tilkhou pet'a, " Kheshbon mun'a cheng Emori
te lengpa Sikhon chung'a nabol bang'a ama chung'a jong nadol ding'a ahi
" ti'a asei a koun mudoh thei ahi atiuve. Og sang'a Sikhon chu hatjo le
tijat umjo ahitoh kilhon a P-thien in Moshe Rabbeinu heng'a chu "Sikhon
jieng jong nakhut'a kapehdoh a ahileh Og chu ipi naginna ham? Sikhon nabol
bang'a Og jong nabol ding a ahi" ti'a ahung seipeh ahiye. Ajehchu
Sikhon chu Og sang'a hatmo jo le tijat ummo jo hitaleh hilai mun'a ahi Moshe
Rabbeinu ding'a kitilkhouna thei ima umlou ding'a ahi ti ahi.
(Tidan chu vetsahna in Reuven le
Simon teni kah'a Reuven sang in Simon chu hatmo jo taleh; Levi heng'a mikhat
chun "Simon bon najo leh Reuven chu ipi nakichat a ham" ti'a asei a
chu Levi ding'a ipi kitilkhouna thei um ding ham. Hinlah ahatjo pa Reuven bon
najo'a ahitah leh ahatmojo Simon chu ipi nakichat ham kiti taleh chutobang dinmun
a chu Levi ding'a kitilkhouna um a ahiye).
Tuchung Parasha (Devarim 2:30 ve'n)
ivet leh Am Israel te'n Emori te gamsung ajutpa theina ding uva Sikhon lengpa
heng'a thu athot uva, ngehna/thumna anei thu u akisun e. Hinlah Sikhon lengpa
chun ananop peh tapo'n, chubep hilou in Am Israel te chung'a gaal ahung bol
nalaiye. Torah ivet leh chulai mun'a chun P-thien in alungsung asuhtah peh e
ti'n akisun e.
Ahileh ipi jeh a P-thien in Sikhon
lengpa chu alung asuhtah peh ngai ham? Khazal ho'n Midrashim ho'a
aseinauva chulai khang'a leng holah'a thahat pen le kichat-tijat umpen chu
Sikhon hi anahi a ahi. Chuti ahijeh chun Canaan gam chuleh akimvel lah'a lengho
jouse chun amaheng'a kai (tax) anapeh uva, chuche khel'a chu Sikhon lengpa hin
agam uchu gaalmite'a kuon anaven peh a anahiye. Chuti ahitoh kilhon a P-thien in alungsung
anasuhtah peh a ahi. Ipi jeh in em? Ajehchu chu'a kuon a chu Am Israel te le
Sikhon lengpa chu gaal hung kisat uva, Am Israel te'n ahin jo uvkuon Canaan gam
le akim vellah'a cheng ho jouse chun Am Israel te agin uva akichatna ding u ti
ahi.
Ahileh tun veleuhen. Moshe Rabbeinu in
Og sang'a hatjo le tijat umjo Sikhon lengpa bonchu ajo'a ahileh ipi ding'a Og
chu akichat a ham? Tirutz mefursam tah mai, ijah jing uchu ipi ham
itileh, KHazal ho'n aseinauva Moshe Rabbeinu kichatna jeh chu adang ahipo'n Og
in Mitzvah khat – Avraham Avinu heng'a gache'a gal-hing'a Lot kimat thu
agaseipeh jaal'a hiche a zkhut pachun aveng in kajou lel kha dem ti
ahiye.
Midrash Rabbah a Khazal ho'n aseinauva
gal-hing a Lot kimat thu Og in Avraham Avinu heng'a agasei chu adang ahipo'n,
Sarah imenu adeichat jeh ahibou e. Ama lunggel a chu 'Avraham heng'a Lot
gal-hing in akimantai' kiti leh asopipa chapa agahuhdoh kigotna'a chu Avraham
hung thi'a chutieng Sarah chu ei kichan ding ti ahi. Alunggel chu thilpha deina
jeh ahilou vang chun P-thien in hiche jaal chun hinkhosotna le loupina anape'n ahi ti'n Khazal hon
eihil uve. Chuleh hiche Mitzvah khat anabol pa zkhut jaal'a chu Moshe
Rabbeinu in Og chu akichat a anahibou in ahi.
Ahileh tu'n eiho kidong leu hen Og in
Mitzvah khat abol a ahitah jong leh ipi kichat ding um a ham? Moshe Rabbeinu in
Mitzvot, sim'a simjou huoi hilou tamtah aboldoh a chula em, chuti ahileh ipi
ding'a Moshe Rabbeinu in Og chu agin thei a ahidem?
Hiche thudoh hi Mefarshim tamtah in
adong uvin, ahilchetna jong tamtah apenauve. Hijieng jong leh besiyata
dishmaya a keima mudan in hin hilchen kigong kate.
Pirkei Avot, Perek 2, Mishna 1 ivet
leh Rabbi Yehudah Hanasi in hitin eihil uve: Vehevei zahir bemitzvah kalah
kebakhamura, she'ein attah yodea matan sekharan shel mitzvot. Tidan chu
Mitzvot jouse – alen aneo khentum umlou a, abonchang kei uvin gelkhoh in lang,
hiche Mitzvah hi khuche pa sang in apoimo jo'n hijeh chun kibol hen lang khatpa
chu kibol da hen ti'n gel hih in. Ajehchu Mitzvah kiti chu eiho'n aloman
itobang ahi ihepouve.
Hitobang hin mundang tamtah a jong
Khazal ho'n eihil uve. Chuleh hiche hetthiem theina ding'a dugma klassit
(vetsahna) Khazal ho'n apeh uchu nu-le-pa jabol ding toh shiluakh haken
– vacha nou ilah ding leh api daldoh masat ding teni ahiuve. Kibbud Av
ve'Em chu thupeh lah'a suhbulhit hahsapen loi ahi'n, langkhat a shiluakh
haken hi anoppen loi ahikit e. Hijieng jong leh hiche Mitzvot teni
subulhit'a chun kipaman'a ipi akisaan ding ham itileh hiche leiset'a
hinkhosotna ding ti ahi.
Langkhat a Gemara Masechet Shabbat Daf
118b mun ivet leh Khazal ho'n hitin eihil uve: Rav Nachman in aseina a khonung
tieng Olam Haba a ipi jeh'a kipaman eikipe ding ham? Shabbat ni'a ann thumvei
neh ding Mitzvah pa ahiding bang'a kasuhbulhit jaal ahi. Rav Yehuda in ahileh
taona ho ahiding bang tah'a katao jaal'a kipaman eikipe ding ahi ati e; Rav
Huna chapa Rav Yehoshua in ahileh 4 amot khel'a gamlha a gilui rosh
(lukhuh khuhlou; kippa khuhlou; lu tuomlou) pum'a kal kason khahlou jaal'a
kipaman eikipe ding ahi ati e; Rav Sheshet in ahileh Mitzvat Tefillin ahiding
bang tah'a kasuhbulhit jing jaal ti'n asei e…chutichun chulai daf chu
ivet leh Khakhamim ho mitamtah in Mitzvah khat phatecha asuhbulhit jaal uva
Olam Haba a chanmun anei ding uvin asei uvin ahi.
Rambam in aseina'a Mitzvot – bol ding
le bollou ding atam laise isuhkhel jong tam cheh ding tina ahi. Chuti ahileh
Mitzvot 613 jen P-thien in eipeh sang uvin lhomcha eipe leu phajo hilou ham?
Ipi atileh P-thien in Mitzvot hijat pihi eipeh uva hintem? Ama'n aseina a
P-thien in Mitzvot tamtah eipehlona jeh uhi adang ahipo'n Mitzvah khat phatecha
isuhbulhit theina ding u (kiyum mitzvah beshlimutah) ahi ti ahiye.
Ajehchu mihem kiti chu koima kikibang lou, idu-ingaichat-idei akibahlouna
bang'a ithanopna jong kibanglou a ahi. Chuma bang'a khat ding'a bai chu khat
ding'a hahsa a ahiye. Chuti ahitoh kilhon a akoi jouse a ding'a Mitzvah khat
phatecha ajui thei ding aumna ding'a P-thien in Mitzvot 613 jen eipeh uva ahi.
Aipi hileh tuchan'a isei houva kuon
mudoh thei chu Mitzvah khat bouseh in jong ichan'a tha anei a ham ti ahiye.
Mitzvah khat bouseh jieng jong ahiding bangtah'a – tichu shlemut tah'a
ibol a ahileh Olam Haba chanmun kinei thei a ahi.
Ahileh tu'n i-kushiya uva chun
kinung choplut kit taleu hen, ahilchetna chu kicheh ding a ahitai. Og lengpa
chun Mitzvah khat bouseh anabol hijieng jong leh Moshe Rabbeinu ding'a kichatna
thei hi'a ahi. Ajehchu kon ija ahet em, Og chun a mitzvah bolchu thilpha ding
deina jaal le shlemut tah'a anabol hitaleh Olam Haba gei'a chanmun
akichoh doh thei ahinalaiye. Chuti ahileh hitobang dingmun a chu a zkhut pa'n
aven a, Moshe Rabbeinu jieng in jong ima alo theilou ding a ahi.
Og lengpa mitzvah bolchu
itobang lunggel anei'a abol a ham ti Moshe Rabbeinu in ahetlou jeh'a anatija a
ahibou e. Hinlah P-thien masang'a thil kiti chu akiselgu ima umlou a ahi'n. Og
in ipi tup-le-doi anei a Lot gal-hing'a akimat thu chu Avraham Avinu ahung seipeh
ham ti kichehsel jieng a ahiye. Chuti ahitoh kilhon a P-thien in Moshe Rabbeinu
heng'a chu " ging hih in lang hi'n ajehchu nakhut a kapeh doh a
ahitai; Kheshbon mun'a cheng Emori te lengpa Sikhon chung'a nabol bang'a ama
chung'a jong nadol ding'a ahi " ti'a ahung seipeh a, alung lhahdai
nalou ding le akichatna lou ding'a ahung tilkhou a ahi.
Eiho jouse jong P-thien in phatthei
eiboh uhen lang, Mitzvah khat hijieng jong leh ahiding bangtah le shlemut tah'a
isuhbulhit theina ding uvin ilungkot u eihon peh tauhen.
SHABBATH SHALOM LEKULAM