Wednesday, August 10, 2022

VA’ETKHANAN, 5782

Yossi Lhungdim

Le’ilui Nishmat Avner Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וְאַתֶּם הַדְּבֵקִים בַּיהֹוָה אֱלֹהֵיכֶם חַיִּים כֻּלְּכֶם הַיּוֹם

Ve’attem hadevekim ba-H’ Elokeikhem khayyim kullekhem hayom… 

(Nangho, Pakai P-thien toh kimat jing ho, tuni nikho’n nabon uvin nahing sohkei uve…)   ~ Devarim 4:4

 

Gemara Masechet Sanhedrin Daf 90b mun’a hitin akisun e: Nikhat hi Torah tahsanlou le pomlou – Ivrit a “Minim” ti’a kiminvo ho’n Rabban Gamliel heng’a hitin dohna asem uve,”P-thien in mithisa ho ahin tho-hing kiti ding ahi kiti hi lekhabu thieng sung’a hoi’a kisun em? “. Rabban Gamliel in ajah uva “Torah a jong akisun in, Nevi’im a jong akisun in chuleh Ketuvim a jong akisun e” ti’n adonbut e. 

Gemara ivet a ahileh Rabban Gamliel in “mithi thokitna aum mong nai” ti’a apansahna Bible chang hochu banneicha’n agollhan ahi (tuni’a ding’a eiho’n isei nuom pipen u ahilou toh kilhon in achien-achai in seidau te). Chulai Gemara daf a Khazal ho’n aseinauva Rabban Gamliel in Minim hochu iti ajo’a, mithi thokitna – t’khiyat hametim chu lekhabu thieng’a akisun mong nai ti avetsah em itileh tuchung Parasha a kisun “veattem hadevekim ba-H’ Elokeikhem khayyim kullekhem hayom” pansan’a hi ahi. Khazal ho’n aseinauva hiche pasuk a kuon a hi khonung tieng P-thien in athisa ho ahin thokit ding ahi ti mudoh thei hi’a; hiche pasuk pansan’a hi Rabban Gamliel in Minim ho anajo a ahi ti’n asei uve (Gemara ivet leh ipi pasuk pansan a Minim hochu ajo ham ti ngaidan dang-dang jong akisun e).

Ahileh hiche pasuk a kuon a hi t’khiyat hametim aum mong nai ti iti kimudoh thei em? Khazal ho’n hitin asei uve: “Tuni nikho’n nabon uvin nahing sohkei uve” kiti chu ipi kiseina ham? Amasang uva thu asei thei’a ahileh chuche nikho’a chu abon uva hing sohkei uva ahi ti kicheh sel’a, seilou’a jong hetsa hilou’a ham? Hinlah “tuni nikho” kiti chu Olam Haba kiseina ahi. Olam Haba tieng akoi jouse kibanglou ding – khenkhat chun tonsot hinna akimu diu, khenkhat ahileh alhagao jieng ujong mangthah ding a ahitai. Chuche nikho tieng P-thien toh kimat jing hochu tuni nikho a ahin bang uva hingsoh kei diu tina ahijoi. Chuti ahileh chuche nikho hung lhun tieng, leiset’a anadamlai a P-thien toh anakimat jing hochu Pakai P-thien in ahin tho kit ding ahi ti mudoh thei a ahiye.

T’khiyat Hametim chu aum mong nai ti akicheh tai. Chubep hilou’a hiche hi Juda te tahsan lhuongpi 13 holah’a jong khat ahiye. Rambam in aseina a Juda khat chun hiche tahsan lhuongpi 13 hohi aboncha atahsan lou’a ahileh Olam Haba a chanmun aneilou ding ti’n asei e. Tekahna a Tahsan lhuongpi 13 lah’a chu 12 atahsan tah’a, alah uva khat bouseh ham atahsanlou tah’a ahi jong leh Olam Haba a chanmun aneilou ding ti ahinalaiye. 

Ahileh tu’n kidong leu hen, hiche thokit nikho hung lhung tieng thina’a kuon hung thoudoh ho lah’a ijao theina ding a chu ipi poimo pen em? Hiche thudoh donbutna chu Khazal ho’n Masechet Ketubot a anape tauve. 

Gemara Masechet Ketubot Daf 111a ivet leh hitin akisun e. Nikhat Rabbi Elazar in Rabbi Yokhanan masang’a drasha apen hitin asei e,”thokit nikho tieng Torah simlou/helou Am Ha’aretz ho thoulou ding uva ahi”. Rabbi Elazar in hitachu ipi ding’a asei ham itileh ajehchu Torah jaal bou’a athisa khat chu hung thou kit ding ti ahiye. Hinlah Torah simlou Am Ha’aretz kiti chun Torah aneilou toh kilhon a t’khiyat hametim tieng thoulou ding a ahitai. 

Gemara in aseibeina a Rabbi Elazar drasha peh ajah chun Rabbi Yokhanan alunghimo’n ahi. Ajehchu Yehudi tamtah Torah simlou, Am Ha’aretz ahiutoh kilhon a thokit nikho’a atholou ding uchu agel’a ahileh apohnat a ahiye. Chuta Rabbi Yokhanan lung-himo tah’a aum amu phat chun Rabbi Elazar in ajah’a hitin asei e: Houhil, lunghimo vaal hih in. Am Ha’aretz ho thokit nikho le athona thei ding u lampi aum nai. Torah a kisun (Devarim 4:4) “ Nangho, Pakai P-thien toh kimat jing ho, tuni nikho’n nabon uvin nahing sohkei uve “ bang’a P-thien toh kimat’a aum jing jieng uva ahileh amaho jong thokit nikho tieng thou tei ding uva ahi.  

Langkhat a Torah ivet leh mundang khat a hitin akisun e: Ki Ad-nai Eloheikha esh okhela hu – P-kai na’P-thien chu mikalhum jieng thei mei ahi (Devarim 4:24). Hiche pasuk pansan a Rabbi Elazar in aseibena’a chuta P-thien chu mikalhum jieng thei mei ahitah leh iti mihem, tahsa phe-le-vou khat chun P-thien anai a atuhchah jing thei ding a ham? Chuti chun P-thien toh kimat jing jieng ding go tahen lang, nai taleh mei chun akah a avallhum ding a ahi.  

Ahileh mihem, tahsa phe-le-vou khat chu iti P-thien toh kimat jing thei in tem? Lampi khat chu ijou’a isei u Torah sim chu ahita’n, hinlah Torah simlou – Am Ha’aretz hola leh? Rabbi Elazar in aseina a lampi 3 aum in ahi ati. Chuhochu - Achanu tehou Torah simho toh akichensah diu; Ahilouleh sumkol avei’a Torah simho sum a akithopi’a, parnasa toh kisai’a boina ima umlou hiel’a Torah asimsah ding; Ahilouleh anei-le-gou ho chu Torah simho phatchomna ding’a huongphal tah’a apeh’a ahileh ti ahi. Hiche thil 3 hochu khat jo sang-sang abol tah’a ahileh chu’a kuon a chu phatseh’a P-thien toh kimatna anei jing thei ding a ahiye.

Rabbi Elazar in drash apeh chu hichan chu ahitai. Tu’n eiho kidong leu hen Torah sim/jil lou Am Ha’aretz khat chun hiche thil 3 ho lah’a khat pou-pou abol man’a chu iti P-thien toh kimat jing thei ding a hintem? Tidan chu mikhat in Torah sim Talmid Khakham khattoh kimatna anei man’a chu iti P-thien toh jong kimatna anei jieng thei a ahidem?

Maharasha in aseina a hilai’a Rabbi Elazar in asei thil 3 hohi Talmid Khakham hotoh kimatna ding’a lampi 3 ho ahiuve ati. Amasapen a achanu teho toh Talmid Khakham kichensah a chun tahsa a kiguijopna “dibuk baguf” akisem doh a ahi. Anina’a asei “sumkol avei a Torah simho sum’a akithopi’a lungmongsel a Torah asim sah” kiti chu “dibuk sikli” – hetna le chihna a kon kiguijopna, tichu lhoh sen’a kiguijopna  ahikit e. Chuleh achaina a kisei anei le agou ho iitlou hiel’a Torah simho ding’a huongphal tah’a pe kiti chun Talmid Khakham hotoh “divuk bemamon” – nei-le-gou a kijopmatna akisem doh’a ahikit e. Hiche kijuijopmatna 3 – Guf (tahsa), Sekhel (hetna le chihna), Mamon (nei-le-gou) hochu khat-le-khat kikah’a ahung um tieng kiguijopna dihtah chu pengdoh pan bep ji’a ahiye. 

 Langkhat a Pnei Yehoshua ahung in, Masechet Ketubot Daf 111a mun ahilchetna a hitin asei e: P-thien chu mi vallhum jieng thei mei toh tekah ahileh iti Talmid Khakham ho’n Torah mangcha’a P-thien toh kimatna anei thei uva hintem? Ajehchu Torah jieng jong mei toh kitekah a ahiye. Chuleh Talmid Khakham in Torah asim tieng akam’a kuon hungdoh ahu (Ivrit a “hevel” kiti) chu Torah mei hikit a ahi. Chuna ban’a mei kiti chun mei dang khat anai’a akijopmat pi’a ahijong leh ima tilou a ahiye. Chuti ahitoh kilhon a Torah hatna jaal’a Talmid Khakham khat chun P-thien chu anai’a akimatpi jing thei a ahi. 

Ahileh tu’n veleuhen. Maharasha hung’a Rabbi Elazar drash sei hilchetna ahungpeh’a kuon imudoh uchu Am Ha’aretz khat chun thil 3 hochu Talmid Khakham khat chung’a abol a ahileh akikah lhon’a kiguijopna akisem doh a ahitai. Chuleh Pnei Yehoshua hilchetna a kuon imu uchu ipi ham itileh Talmid Khakham khat chun koakh Ha’Torah a kuon P-thien toh kimatna akisemdoh kit a ahi. 

Ahileh tu’a lungdon umtah chu Am Ha’aretz khat in Talmid Khakham khat toh kiguijopmatna asem a kuon iti mi “vallhum jieng thei” mei toh kitekah P-thien toh chun kijopmatna anei thei’a ima tilou thei a ahidem? 

Gemara Masechet Pesachim Daf 22b mun’a Rabbi Akiva in hitin asei e: Torah sung’a hoilai mun hileh “eth” kiti thucheng ahung kisut tieng thildang-dang jong “lerabot” ahung bol ji’a ahi (tichu “eth” kiti thucheng hin thildang-dang jong ahung huoptha ji ti ahiye). Chuma bang’a “Eth Hashem eloheikha tira” (Pakai na P-thien chu ging in - Devarim 10:20) kiti pasuk a “eth” hin Talmidei Khakhamim ho jong gin ding ti ahung huoptha a ahiye. 

Pnei Yehoshua in aseina a chuti ahileh hilai’a kuon mudoh thei chu Torah sim Talmid Khakham kiti chu P-thien toh shutaf (partner) hi’a ahi (Torah jaal’a leiset ding’a, Torah simho umlou hileh P-thien in athilsemsa ho asuhbei ding ti ahibang’a Talmidei Khakhamim hochu P-thien toh Shutaf hiuva ahi). Chuti ahileh Talmidei Khakhamim hotoh akikah a kijopmatna kisem’a chu P-thien toh kijopmat toh thakhat hikit a ahi.

Chuna ban’a veleuhen, Rabbi Elazar sei bang’a Am Ha’aretz khat chun Talmidei Khakhamim hotoh kijopmatna ahin nei tieng ama kithopina jaal a Talmid Khakham pa’n phatecha Torah asim thei ji’a ahiye. Chuti ahileh Talmid Khakham pa’n Torah asimna’a kuon akam’a kuon hungdoh, mei toh kitekah Torah hu (hevel) pa’a chu Am Ha’Aretz pa’n jong chanvou anei phah a ahi. Tichu hiche Talmid Khakham pa kam’a kuon hung kondoh Torah hu chu amakam’a kuon hungdoh tobang’a kisim a ahitai. 

Chuti ahileh tu’a isei hou jouse’a kuon kichehtah’a mudoh thei chu, Rabbi Elazar sei bang’a Am Ha’aretz hijieng jong leh mikhat chun Talmidei Khakhamim ho chung’a thil 3 hochu abol’a, kiguijopmatna akisem a ahileh chuche’a kuon a chu P-thien toh jong kimatna anei jing thei a ahiye. Chubep hilou’a khonung a P-thien in athisa ho ahin tho kit tieng chuche P-thien toh akimatna jaal’a ama jong t’khiyat hametim a chu jao ding’a ahita’n ahi. r

SHABBATH SHALOM LEKULAM