Friday, October 14, 2022

SIMKHAT TORAH/VEZOT HABERAKHA, 5783

 SIMKHAT TORAH/VEZOT HABERAKHA, 5783

Le’ilui Nishmat Yoel Lhanghal Ben Batsheva, Avner Haokip Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

יְהוָה מִסִּינַי בָּא וְזָרַח מִשֵּׂעִיר לָמוֹ הוֹפִיעַ מֵהַר פָּארָן..

Ad-nai mi’Sinai ba, vezarakh mi’Seir lamo, hofia mihar Paran…

(P-thien chu Sinai a koun ahung in, Seir a kuon achung u ahin salvah in, Paran a kuon ahung kilah in …) Devarim 33:2

Midrash Tankhumah a Khazal ho’n aseinauva P-thien in Am Israel te Torah apeh masang chun namtin-vaipi jouse heng’ah ache in, Torah akisaan ding uvin agajol e. Hinlah khatcha’n anakisaan nuom pouvin ahi. Achaina’a Am Israel te heng’a ahung leh ipu-ipa teu chun “na’aseh venishma” ti’n Torah chu anakisaan uve. 
Ahileh P-thien in Torah chu namtin-vaipi jouse peh ding ago e tichu hoi’a kimudoh thei em? Tuchung Parasha kisun ma bang’a “Seir akuon” kiti chun Esav suon le pah ho avetsah a ahiye (Seir mun chu Esav suon le pah ho anachen masatna mun u ahiye). Chukit leh “Paran akuon” kiti chun Ishmael suon le pah ho avetsah ah ahi (Bereshit21:21 ve’n Ishamel chu Paran mun ah acheng’e ti kisun ding ah ahi). Hiti’a chu P-thien in namtin-vaipi jouse jah’a Torah chu akisaan ding uva agajol a, hinlah Am Israel te tilou adang khatcha’n anapom pehlou uva ahiye. 
Gemara Masechet Avodah Zarah 2b mun ivet leh tu’a isei u, Midrash Tankhumah a kisun tobang chet chun jong akisun in; Sifre lekhabu a jong Khazal ho’n chutima chun asei uvin; Chujong leh Rashi hilchetna ivet leh Khazal ho thusei ho pansan in chutima chun hilchetna ape’n ahi.
Hinlah lungdon umtah khat chu Khazal ho seima bang’a P-thien chu namtin-vaipi jouse heng’a che a, Torah akisaan na ding uva agajol a ahitah leh ipi ding’a Torah in Esav le Ishmael teni suon le pah ho bouseh ahin minphah a hintem?
Chukit leh hilai mun’a hetthiem hahsa tah khat chu athi ma’a Moshe Rabbeinu in Am Israel te phatthei abohna ding’a chu ipi atileh Torah kipeh chungchang thu avel’a ahin sei kit a ahidem? Tidan chu ipi atileh Am Israel te phatthei aboh masang’a ipu-ipa teuvin gamthip-gam a Torah anakisaan dan thu uva chu ahin pat khel khel a hintem? Torah kipeh toh phatthei kibohna hin ipi kimatna anei a ham?
Kushiya masapa chu Maharal Mi’Prague in alekhabusut Gur Aryeh ah adong in, hiti hin hilchetna ana pe e: Khazal ho’n aseima bang uva P-thien in Torah chu namtin-vaipi jouse heng’a achoi a, akisaan ding uva agasei sohkei ah ahiye. Chutilou hileh khonung tieng leh P-thien heng’a hung uva thiem hung kichan go diu,”Israel te bang’a keiho jong Torah neipeh mo uva ham” ti’a ahung sei diuva ahi. Hinlah hatchungnung P-thien, thilsoh jouse le asoh ding jouse abul a pat achaina gei mumasapa chun namtin-vaipi ho chutobang’a thiem ahung kichan diu chu ahet toh kilhon a, akam u hupbitna ding’a Torah chu namtin-vaipi jouse anapeh kigot a ahiye. Hijeng jong leh khatcha’n jong kisaan ding anago pouve.  
Chuti ahileh ipi ding’a Esav le Ishmael suon le pah ho hieng’a P-thien in Torah agapeh kigot bou chu Torah a kisun ah hintem? Ajehchu amaho jong Am Israel te bang’a Avraham Avinu suon le pah ahijeh uva ahi. P-thien in mihem te Torah peh ding agot a chu namtin-vaipi jouse heng’a che masa’a Torah chu agapeh kigot leh khatcha’n anadei lou uva ahi. Achaina in, Avraham suon le pah ho heng’ah kiche leh apu pauvin Torah jouse aboncha anasuhbulhit utoh kilhon in amaho’n jong kisaan tei nauvin te ti’a aheng uva hung a ahiye. Hinlah Avraham Avinu a kuon ahivang uvin Esav le Ishmael suon le pah ho chun namdang ho bang in Torah chu anakisaan nuom kit deh pouvin ahi. 
Maharal Mi’Prague in hitin dohna asembe kit e: chuti’a Avraham Avinu suon le pah ahijeh uva amaho Torah kisaan lou khel-khel chu atumbeleh a Torah in ahinsut ahi iti diu leh Avraham Avinu in cha-le-nao adang tamtah jong anei ah hilou ham? Ipi atileh Ishmael le Esav teni akuon hung peng ho khel khel kiminphah a hintem? 
Maharal Mi’Prague in ahilchetna a ajehchu Ishmael le Esav teni hin Avraham Avinu suon-le-pah dang ho sang’a gachungchonna chuom aneilhon ah ahi. Khatna a Ishmael chu Hagar akuon hijieng jong leh Avraham Avinu chapate ho lah’a Brith kibol masapen anahiye. Chuti ahileh adang ho sang’a thienthouna khat aganeichuom ding tina ahi. Nina a, Esav ahikit leh Ishmael banglou in apenna - anu le apa anilhon a Tzaddik hikit lhon a ahi. Hijieng jong leh lhagao lang’a chuchan gei’a thienthouna ganei a, nampi-vaipi dang dang toh kibanglou ding a kikoi Esav le Ishmael suon le pah teho jieng jong chun Torah chu akisaan nuom tapouve. Chuti’a Avraham Avinu a koun hung pengdoh nampi ni teni jieng jong chun Torah akisaan nuomlou uva ahileh namtin-vaipi dang dang ho chun Torah akisaan nuom lou ding’u hetsa ahi ti vetsahna a hiche namtin-vaipi teni in Torah akisaan nuomlou pau chu Torah a hung kisun khel khel ah ahi. Henge, P-thien ache’n, namtin-vaipi jouse heng’a Torah chu akisaan ding uvin agajol e; Chujong leh khat jieng cha’n jong akisaan nuompouve. Hijieng jong leh asaang ding’a kilawm teni in ahin kisaan  nuomlou lhon lou pa chu adang-dang ho sang’a Torah in atahlah nuom dehset a ahiye.
Ahileh Kushiya masapa ihilchet uva ahitah leh Kushiya nina pa la ahilchetna ipi hitan tem? Harav Yakov Khayim Sofer, Baal Kaf Hakhayim in alekhabusut Yismakh Israel kiti a chun hiche i-Kushiya pauhi adong in, hilchetna ni tah ape e. 
Hilchetna masapa chu ahileh hiti ahi. Mikhat chung’a thilpha ahung lhun ding tieng khatvei-vei leh midat hadin pachu ahung kigol ji’n, hiche mipa/minu chu phattheina chang ding’a lawm ah hinam ti khuolchina ahung nei ji e. Iham ti’a midat hadin chu athanei joh’a, achung a kitrug ahung che khah tah leh, achung’a thilpha lhung ding lai khat jieng jong chu lhung lou a um jieng thei ah ahi. Chuti ahitoh kilhon a Kitrug (hehsetna) chena lou ding leh, phattheina pa ahiding bang tah’a alhun theina ding a mikhat chu Brakha ibol ding leh amasapen’a athilpha bol ho sei’a, pachatna peh ding, chujou tieng leh phatthei boh bep ding ahiye. Hiche hi koi chung’a kimu em itileh ipu u Yitzkhak Avinu in Yakov Avinu phatthei aboh ding’a chu “veuvin kachapa nam hi Gan Eden nam anam e” ti’a aseiphat masat a, chujou a chu phatthei aboh bep ah ahi.   Chuma bang’a Moshe Rabbeinu in Am Israel te phatthei aboh ding’a chu pachatna thu asei masat a, chuleh chuche na ding’a chu thildang dang sang’a namtin-vaipi jouse anakisaan nuomlou u Torah anakisaan thu uchu ahin phahpoh a ahiye. Chuti’a chu chunglang’a Kitrug che ding pa atuh taang a, aban a Brakha pa chu apeh a ahi.
Hilchetna nina pa chu ahikit leh hiti ahi. Parasha ivet leh “vezoth haberakha asher berakh Moshe” ti’a kipan ah ahiye. Moshe Rabbeinu in Am Israel te phatthei aboh thu abul bul a kisun pei ah ahi. Hinlah aban isim be leh “Sinai a kuon P-thien ahung in…” ti’a Matan Torah thu hung kisei a, chujou bep a chu Brakha pachu aba’n hung kisunjom kit ah ahiye. Hichun ipi avetsah a ipi eihil nuom uva ham itileh Phattheina dihtah pa kisaan theina ding’a lampi umsun chu Torah a kidii a Mitzvot ho’a kisahboi pa bouseh chu ahiye ti ahi. 
Ipu-ipa tehou chu ivet a ahileh Avraham Avinu hihen, Yitzkhak Avinu hihen, Yakov Avinu jieng jong hitaleh P-thien in phatthei anaboh a, aheng uva kitepna anasem lou koima aumpoi. Chubep hilou’a ipu tehou 12 Shevatim ho jouse jong Beracha anachang sohkei uva ahiye. Hinlah chuche man’a chu khattou in “phatthei boh changsa kahita’n keima dei-dei in chon ing katin, kadei dei bol jong leh kapu-kapa te chung’a phatthei kiboh pa chun eiven jing’a, eichin jing ding ahi” ti’a lunggel anei a, amanop dan tah’a hinkho aman thei tina ahidehpoi. Torah sung mun ijat ham’a kisun ma bang’a (Parashat Bekhukotai, Parashat Re’eh le mun dang dang) Torah  ve’Kiyum Mitzvot ho aumlou a ahileh ipu-ipa tehou chung’a P-thien in phattheina le vangbohna ananei hochu eiho chung’a cheng dehlou ding a ahiye. 
Simkhat Torah ahung lhun kit tah toh kilhon in P-thien in ilungsung cheh uva Torah hettheina le ngailutna dihtah pa chun eihin phungvuh uhen lang; chuleh akoi akoi hileuhen i-umna mun jouse uva Torah pachu ahiding bang tah’a ikipapi uva, loupi tah’a ilop theina ding uvin P-thien in phatthei eiboh tauhen.
KHAG SAMEKAH VE’SHABBATH SHALOM LEKULAM