Friday, October 25, 2019

PARASHAT BERESHIT, 5780


Yossi Lhungdim


ויגרש את־האדם וישכן מקדם לגן־עדן את־הכרבים
Vaygaresh eth ha'adam vayashken mikedem legan-eden eth ha'keruvim
(Chule mihempa chu adelmang in, Eden huon suolam a chun Keruvim chu akoi e…)
- Bereshit 3:24

Rashi in hilai pasuk a kiminphah Keruvim vantil ho ahilchetna ah "Malakhei khabalah…" (thil suse a pang Vantil ho…) ti'n ahilchien in ahi. Chuleh hiche meikou chemjam kichoi a ding jing Keruvim vantil hohi Eden huon veng ding'a chu kikoi a; iham ti a Adam Harishon in Eden huon a lut kit ding aguot leh, hiche vantil ho chun analamtin uva, atha ding u ti ahi e.
Hiche pasuk le ahilchetna a kuon mudoh thei chu Keruvim kiti vantil hohi vantil tijat umtah le gimnei tah ahiuve.
Langkhat ah Sefer Shemoth, Parashat Terumah ivet leh hitin akisun e: ועשית שנים כרבים זהב (Veasita sh'naim keruvim zahav…) Sana a kuon Keruvim ni sem in (Shemot 25:18)
Rashi in Masechet Succah 5a mun a Khazal ho thusei pansan in hiti'n hilchetna apei: Hiche Keruvim teni hi alim lhon naosen meel pu ahi. 
Khuti a Keruvim hochu naosen meel pu ahiuva leh kichat-tijat aumna diu thu umlou tina ahi'n; Hichu tuchung i Parasha uva Rashi in Keruvim ho aseina "Malakhei Khabalah" – thil suse a pang, vantil kichat umtah – toh kikal del kit ah ahitai. 
Ahileh hetthiem hahsa tah khat chu Parashat Bereshit a kisun vantil jong Keruvim ahi'a, Parashat Terumah a kiseipa jong Keruvim ma ahikit leh anilhon a chu alim-le-ameel put lhon kibang ding dol hilou a ham? Ipi atileh munkhat a chu naosen meel aput thei a, mundang khat a chu Malakhei Khabalah hikit thei ah hintem?
Hiche ithudoh u Kushiyah hi Ha'Natziv Mi'Volozhin ti'a jong kihe Harav Naftali Tzvi Yehuda Berlin in anadong in ahilchetna hiti'n anape e:
Torah sung Parashiyot ni, Parashat Bereshit le Parashat Terumah a kisun Keruvim chungchang a kipat chapang ho khoukhah daan "Khinukh Yeladim" toh kisai thilpoimo tah mai jildoh thei um ah ahi. Hichu ipi ham itileh chapang phatecha khoukhahna ding'a achenna mun le akikhoukhahna mun poimo dan pa ahi. Chapang chu phahen iti leh aneo a kipat thiengthou tah a hin khoukhah ding, aboh le thilphalou ho'a kuon ahithei chan a kigamlhat sah a, Torah thu ho bou'a puihuoi ding a ahi e. 
Rashi in Vantil Keruvim ho lim le meel chungchang'a asei teni hi akikalna ima aumpoi. Hinlah hetding chu ipi ham iti leh hiche Keruvim vantil hohi aumnau mun toh kitoh a alim le ameel put u jong kikhel ji ah ahi. 
Parashat Terumah a Keruvim teni chu ahileh Mishkan sung'a mun thiengthou pen -  Kodesh Ha'Kodashim sung'a kikoi, Aron Ha'Kodesh chung'a umlhon ah ahi. Hitobang mun thiengthou, P-thien Sh'לhina in aluodim jieng namun le thil athieng ho bouseh kikoina mun a um ahitoh kilhon a Keruvim teni jong chun naosen meel aput lhon ah ahi. Ajehchu naosen kiti'n chonsetna ima anei nailou ah ahi'n, chuma bang'a Kodesh Ha'Kodashim mun a um Keruvim teni jong chun amun thien vaal jeh'a naosem meel aput lhon ah ahi e.
Langkhat a Parashat Bereshit a kiminphah Keruvim ho ahiuleh akhut uva meikou chemjaam akichoi uva, Adam Ha'Rishon ahung leh tingtan ding'a Eden huon polang solam a chu um uva ahiuve. Hitobang vantil Keruvim hochu veleuhen chemjaam meikou dedu jiengnakichoi uva, mihempa thisan suo angai khah leh apoimo dungjui a thisan suo jieng ding a um uva ahiuvin, Kodesh Ha'Kodashim sung'a um Keruvim hotoh kikhedel uva ahiuve. Chuti'a chu "meikou chemjaam" choi le "thisan suo ding" ahijeh uva ameel ujong chu tijat jat um meel aput uva ahitai. 
Ha'Natziv in asei chu ipi ham itileh chapang ho jong hiche Keruvim tobang ahiuve. Anu-apa teho'n itobang "Environment" a kuon ihin khoukhah uva, itobang mun akuon ihin jiltiel uva, akhut uva ipi ichoisah uva ipi thil a ikichepsah uva ti'n amasang hinkho diu saotah akommu masat peh jiuva ahitai. Akikhoukhahnau kim-le-vel lah athien a, Torah le Mitzvot ho kingailutna le kijabolna mun a kuon ahung khanlet uva ahiuleh Mishkan sung'a um Keruvim ho tobang chu hidiu, aletnung tieng jong leu naosen bang'a thienthouna anei jing nahlai diu; Hinlah ahung kikhoukhahnau mun hochu tu'a isei hou tobang ahitah lou a, Khas Ve'Khalilah  "Meikou chemjaam" kivei le namun ahikalse Eden huon paam lang'a um Keruvim ho bang chu hiuva, "thil suse ding'a kigong Vantil Keruvim" ho bang joh hiding uva ahiuve.
Chukit leh hiche Khinukh Yeladim toh kisai hi tuchung Parasha ma mundang khat a jildoh kit thei ah ahi. Hichu hoilai a um a ham itileh i Parasha uva Thupeh "Mitzvah" umsun Mitzvat Periyah Urviyah akuon ahi.
Sefer Yetzirah, Perek Rishon, Mishna Jaiyin na a chun Khazal ho'n hitin asei uve: Nautz sofan bitkhilatan utkhilatan besofan.
( Eipao in kisei leh thil kiti chu akichaina phot akipatna a kingam a, akipatna jong akichaina a kingam ah ahi. )
Imrei Noam kiti lekhabu a Harav Yoram Abergeil in hiche Sefer Yetzirah a kisun Mishna pa pansan in hitin asei e:
Thil kiti chu akichaina phot akipatna a akingap a, akipatna jong akichaina a akingap bang'a Torah sung'a kisun Mitzvah masapen – Mitzvat Periyah Urviyah leh Mitzvah nukhahpen – Mitzvat Ketivat Sefer Torah teni'n jong kimatna aneilhon a, khat le khat chung'a kingam lhon ah ahi. Mitzvat Ketivat Sefer Torah apoimo bang'a Mitzvat Periyah Urviyah jong poimo a, chule mikhat chun cha-le-nao ahin hin a Torah le Mitzvot toh kitoh a ahin khoukhah a ahileh Mitzvat Ketivat Sefer Torah asuhbulhit toh thakhat ahi e. 
Mitzvat Periyah Urviyah hi hoi'a kon kiladoh em itileh Bereshit 1:28 a kisun, "Vaivarekh otam Elokim vayomer lahem Elokim Pru Urvu" apat ahi. Ahileh hilai a "Pru urvu" kiti hi ipi kiseina hitan tem? Pru iti leh "pung in" tina ahi'n, Urbu iti jong leh "pung uvin" tina ma ahikit e. Ahileh ipi ding'a Torah chun "pun ding" hi nivei jen tah avel avel a kimat a asei a hintem?
Harav Yoram Abergeil in Imrei Noam lekhabu a aseina a chun hilai a "Pru" kiti hi mihem in ji le cha nei a, chu'a kuon leiset mihem ho apun jing ding u kiseina ahi ati'n. Langkhat a "Urbu" kiti hi ahikit leh Torah le Mitzvot ho atamthei pen a suhbulhit jing a, hiche a kuon a chu P-thien thuhing pa hiche leiset a suh pung jing ding kiseina ahi ati e. 
Hichu ipi kiseina ham itileh Mitzvat Priyah Urviyah ahi ji le cha nei bep hilou a icha-inao teho Torah toh kitoh a phatecha Khinukh peh ding pa jong ajao tha e ti ahi. Ajehchu hiche leiset le mihem ho kisemlona jeh pipen chu Torah le Mitzvot ho jaal bou ahi'n. Hiche Pru Urvu – Ji le cha nei a, cha-le-nao hin ding chule Torah le Mitzvot ho suhbulhit jing a P-thien thu hiche leiset a suhpung jing ding a kuon a leiset hi mihem chenna ding'a tah bep a ahibou e ti ahi.
P-thien in itu-icha tehou le eiho jouse phatthei eiboh uhen lang, Mitzvat Periyah Urviyah a "Pru" bep hilou a "Urvu" pa jong ahiding bang'a isuhbulhit theina ding uvin amitakep lungsung a Torah le Mitzvot ho ngailutna eikhum pen tauhen .
SHABBATH SHALOM LEKULAM

Friday, October 18, 2019

SHABBATH KHOL HAMOED SUCCOTH


Yossi Lhungdim


Drasha U'Halakha
Drasha
Ihetsau ma bang in Juda te'n "Shalosh Regalim" – Kutpi 3 – Pesach, Shavuot le Succoth inei uvin ahi. Hiche Kutpi 3 hohin minvona jong jatchuom cheh anei uvin; Pesach ahileh "Zeman Kherutenu" – Chamlhatna imu phat u  akiti'n; Shavuot ahileh "Zeman Matan Toratenu" – Torah eikipeh phat u akiti'n; Chuleh Succoth ahileh "Zeman simkhatenu" – Eiho ding'a kipana phat ti'n jong akihei.
Hiche Kutpi 3 ho kiminvona pahi ihetsau tobang ahita'n, tamsei jong angaikhel poi. Pesach a hi Egypt gam'a sohchanna a kuon a chamlhatna imu u ahi'n; Shavuot a ahileh Sinai muol a  Torah ihin kisan uva ahi e. Hinlah Succoth pahi atumbeleh in Kipana Phat ti'n akiminvo'n, igah gel'a ahileh hetthiem ahahsa lheh jieng in ahi.
Ipi atileh Succoth ahi kipa ding thupeh hi atumbeleh a ei kipe uva hintem? Kutpi dang teni – Pesach le Shavuot ahi kipana lhom chuom jong la ahideh po'n, hilai a hi ipi akisleguh lom lom um a hitantem?
Hiche thudoh hi Ha'Gaon Mi'Vilna in anadong in, adonbutna chu achomlam tah in hiti'n anape e: Ananei Hakavod jaal ahi.
Khag Succoth hi thildang jeh hilou'a ipu-ipa teu Egypt gam'a kuon ahung potdoh uva, gamthip gam'a aumsung uva P-thien sh'china in anaum pi jing u kilahna Ananei Hakavod pa het jingna a chu kimang a ahi e ti ahi.
Ahileh hiche Ananei Hakavod ahi ipi atum beleh a kipana thei um a hintem? Chuleh Succoth hi Ananei Hakavod geldohna a kimang ahi itiu leh ipi ding'a Tishrei lha khel-khel a iman uva ham? Nisan lha ham a kimang hileh kilom tah ahi. Ajehchu Egypt a kuon ahung pot uchu Nisan lha hi'a, Ananei Hakavod chun Succoth ( Exodus 12:37 a kiminphah mun ) mun ahin phah uva kipat ahin kilhon pi jing uva ahitai.
Rabbeinu Yaakov Ben Asher, Ba'al Haturim ti'a jong kihe'n alekhabu sut Tor a chun hitin ahilchien e:
Nisan lha a Succoth akimanlouna pipen chu hiti ahi. Masang lai a chu phalpi ahung kichai a gam ahung sat pan tieng miho'n a-inn u adalhah uva, polang a buh akisun uva cheng jiuva ahiuve. Hitobang dinmun a chun Succoth chu gamsat lai pet in kimang taleh P-thien thupeh ahina ima kilangdoh lou ding ahi. Hinlah gam ahung vot pat tiel lai, Tishrei lha ahung tieng leh vang polang'a buh kisun a, polang a cheng mi aum ji tapoi. Hitobang dinmun a chu Succah a ichen uva, Khag Succoth chu iman uva ahileh P-thien thupeh ahijeh a ibol u ahi kilangdoh dehset ji ah ahi e.
Langkhat a hiche Rabbeinu Yaakov hilchetna pahi a "Pashut" jep in. Ha'Gaon Mi'Vilna in hitin hilchetna dang khat ape e:
Am Israel te'n Egypt ahin dalhah uva kipat Ananei Hakavod in anakilhonpi jing uva ahitai. Hinlah Khet Ha'egel a bongnou lim ahin hou uva, ahung chonset phat uchun Ananei Hakavod chun phat chomkhat a ding in anadalha tauve.
Ahileh hiche Ananei Hakavod chu itih a hung kile kit em iti leh Tishrei lha nisim 15 ni chu  hi ah ahi.
Khet Ha'Egel a Am Israel te achonset phat uvin Moshe Rabbeinu Sinai muol a agakal tou in; Am Israel te ding in P-thien heng a ngaidam agathum in ahileh Tishrei nisim 10, Yom Kippur ni'n P-thien in Moshe Rabbeinu heng ah "salakhti kidavreikha" ti'n ataona chu ahin san peh tai. Chuche nikho mama chun Moshe Rabbeinu jong Lukhot Habrith anina pa toh ahung kumsuh kit in. Ajing nikho, Tishrei nisim 11 chun Am Israel pumpi akoukhom in ( Parashat Vayakhel a kisun bang in ), Mishkan sahna ding thupeh chu aseipeh in ahi e.
Tishrei nisim 12 a kipat chun Am Israel te ateh-akhang, numei-pasal ti khenchuom umlou in Mishkan sahna ding a poimo Trumoth hochu ahin choipan tauvin. Ajing nisim 13 ni'n jong taanglou hiel in ahin choi jing uvin ahileh athil hinchoi houchu avaalset tah jeh in P-thien in Moshe Rabbeinu thu ape'n, aban ahin choi lou ding in nisim 14 nichun ama'n jong Am Israel techu asei peh ta'n ahi.
Hitichun Mishkan a ding'a natoh chu Tishrei nisim 15 nichun ahin pan tauvin. Chuche nikho mama chun P-thien in aumpiu kilahna Ananei Hakavod jong chu Am Israel te chung'a ahung nung kumsuh kittai.
Ha'Gaon Mi'Vilna in aseina ah hiche Ananei Hakavod hung kilekit jaal a chu Succoth hi Tishrei Tarik 15 a kimang a chujong leh hiche thilsoh jaal a hi atumbeleh a kikipah a ahi ti ahi e.  
Langkhat ah hiche Ananei Hakavod hung kile jeh a Tishrei lha a Succoth kimang chu akicheh tai. Hinlah hiche Ananei Hakavod jeh a Succoth tieng leh atumbeleh a kipa ding kiti chu ipi jeh hitan tem? Yom Kippur a chu P-thien in Am Israel te chonsetna pachu angaidam a ahitah leh Succoth sang in Yom Kippur joh a chu kipa ding thupeh um leh kilom jo lou aham?
Matenat Hakhayim kiti lekhabu in I Kushiya u toh kisai in hitin hilchetna apei:
Yom Kippur le Succoth ahin thil ni asuh in ahi. Hiche hettheina ding chu Mashal khat veu hite. Masang chun golcha phatah ni ana um lhon e. Nikhat hi kihetkhelna jeh in akilungnopmo kha lhon ta'n ahileh khatpa'n aloipa doumah ding leh pohnat ding tah khat anaboldoh khatai. Khonung in amajong akisih in. Akigel gel leh thiemmo akisah jeh chun ache'n aloipa heng ah ngaidam agathum tai. Khatpa'n jong aloipa chu anangaidam ta'n ahi. Hijieng jong leh bolkhel neipa chu chuche nung jieng jong chun akipana achamkim tah tah joupoi. Agolpa'n ngaidam jieng tajong leh ama lungsa-ihna chu ipi ham itileh athil bolkhel jeh chun masang bang in akikah lhon'a kingailutna pachu aum nalai dem ti ahi e.
Agolpa'n angaidam vang a masang bang'a angailut nahlai ding chu kinem talou'a hichun akipana chu ahiding bang'a abukim sahlou a ahi.
Ahileh phat ahung che'n ahileh nikhat chu agolpa angaidam bep hilou'a akilungnopmo lhon masang bang'a angailut bang'a angailut nahlai ahi ti kicheh tah in ahin hedoh ta'n ahileh hiche nikho chun akipana achamkim pan in, chutoh kilhon chun aman jong chuche nikho chun kipa golnop abol e.
P-thien le Am Israel teni kikah jong hiche Mashal isei u tobang chet ahi. Henge, Yom Kippur ni chun P-thien in isuhkhelnahou ei ngaidam peh nauve. Hinlah ei ngaidam tah vang uva masang bang'a eingailut jing nahlai uva hinam ti ima muthei a aumlou jeh chun ikipanau achamkim jou tah tah poi. Ahileh Ananei Kavod ahung kile kit phat chun vang P-thien in ei ngaidam bep u hilou'a ei ngailutnau jong akikhel dehpoi ti muthei in aum ta'n. Chutoh kilhon a chu chuche nikho a chu atumbeleh a kikipah a ahi.
Yom Kippur a chu P-thien in ichonsetna hou le isuhkhelna hou ei ngaidam peh uva; Succoth a hi ahileh eingailutnau pa akikhel loudan eimusah kit uva ahi e.

Halakhot:
HAKAFOT TOH KISAI HALAKHA TAMLOU
👉 Succot Khol Ha'moed sungse, niseh le Halel kisimchai jou tieng Sefer Torah akiladoh ji'n; Bimah chung'a akikoi in, Arba'at Minim ho pum in Bimah chu vel khat khat akivel ji e.
Hoshana Rabba ni leh vang sagi vei akivel ji'n ahi.

👉 Khol Ha'moed toh Shabbat ahung kituo khah tah leh vang Hakafot akibol ngeipo'n, anikho toh kitoh Hoshana pa jong akisei ngeipoi.

👉 Dammo veiset jeh a Beit Knesset a taona mangthei talou a, mipi toh Hakafa bol theilou a chun a-inn a jong Hakafa abol thei ahi.
Iti abol ding ham iti leh touna/dokhang ( chair/table) khat pou pou a-room lai dung'a atun a, chuche chung'a chu "Tanakh/Khumash" akoi ding, hita chu chair/table chu avel a Hakafa chu abol ding ahi.

LHAMBUH SUNG'A PHAL LE PHALLOU PHABEP
👉 Succoth ni 7 sungse a hi Succah polang'a "Seudat Keva" tichu "Ka'beitza" sang'a lenjo Lekhem neh ding phal ahipoi. Lekhem "Ka'beitza" apat achung lang naneh ding le Succah sung bouseh a naneh ding, chule "lishev ba'succah" jong nasei ding ahi.

👉 "Khamisha minei d'ganim" - Israel gam'a kuon lhosoh-ga chi 5 ho akuon kisem Cake le nehthei ho jong ineh ding'a ahitah a, "Ka'beitza" sang'a lenjo ahi ding leh Succah polang'a nehphal ahipoi. Hinlah het ding chu nathilneh ding chu "Ka'beitza" 3 ti ( Ka'beitza khat hi 54 grams a hisap ahin, chuti ahileh 162 grams tina ahi ) alhinlou leh "Lishev ba'succah" Brakha nasei theilou ding ahi e.

👉 Succah kiti hi Mitzvah toh kisai thil ahitah toh kilhon a jaana neitah'a bol a asung'a gingchang tah a chaloh ngai ahi. Chuti ahijeh chun um le beel ho Succah sung'a sop ding phal ahipoi.

👉 Succah sung'a naosen-chapang ho "titul" khel phal ahipoi.

👉 Succah sung'a neh le don ho ahithei chan a bol ding hi thilpha ahitoh kilhon a Cigarette ho chep jieng jong phal ahi.

👉 Succah sung'a geh mi khat chu akum upat tah jeh a atha bang alhahsam tah leh. Chule amachu jaan a-imut ban lai'a a ajun ahungso tah'a, ama ding'a Succah akuon chele vaale chu ahahsat leh asung'a chu ajun athah phal ahi. Hinlah ajun chu thilkhat a phatecha ado a, athahchai tieng phatecha akhu tup sel a jaalkhun nuoi a chu akoi ding ahi.

👉 Khosung a chu Beit Knesset aum a ahinah leh "Lekatkhila" a chu Succah sung'a tao ding phal ahipoi. Minyan aum jieng jong leh Beit Knesset joh a tao kigot tei tei ding ahinalai e.
SHABBATH SHALOM U'MOADIM LESIMKHA LEKULAM

Friday, October 11, 2019

PARASHAT HA'AZINU


Yossi Lhungdim

Ki khelekh Ad-nai ammo, Ya'akov Khevel nakhalato
(
Ajehchu P-thien chanmun chu amite ahi'n, Ya'akov chu ama ding'a anei-agou ahi e…)
                        ~ Devarim 32:9

Shiftei Khakhamim in hitin dohna asem in, ahilchetna jong ape pai-pai e:
Ipi atileh Torah in "Ya'akov" bou asut a, "Avraham le Yitzkhak" teni chu asut lou hintem? Ajehchu Avraham Avinu akuon Yishmael pengdoh a, Yitzkhak Avinu a kuon ahileh Esav pengdoh ah ahi. Hinlah Ya'akov Avinu ahileh achate jouse chun P-thien mit a lunglhaina akimusoh kei uvin; aboncha uva P-thien in ama nei-le-gou a akisim sohkei uva ahi e.

Langkhat ah Masechet Avot, Perek Revi'i, Mishna Alef ah Khazal ho'n hitin eihil uve:
Eijehu ashir – ha'sameakh bekhelko (Koi ham ahao ah? Achan chung'a kipah pachu ahi e).
Hiche Mishna toh kimat hin Tanna Devei Eliyahu in thil kidang tah khat asei e. Hichu ipi ham itileh P-thien hina lah'a khat, mihem te'n jong nei ding inei got cheh diu a chu Hasameakh Bekhelko hi ahi ti ahi.
Harav Khayim Mi'Volozhin in nikhat Torah asim pet chun hiche Tanna Devei Eliyahu a kisun pahi ahin simdoh khata'n ahileh ama jong Kushiya in adim den jieng tai.
Rav pa'n ahetthiem theilou chu -  ipi atileh "Ichan chung'a kipa ding…" ti hi P-thien hina "midot" ho lah'a khat ahi e ti'a kisei jieng thei ah ahidem? Hiche "midot" hi mihem bouseh kiseina hileh hetthiem hahsa lou ah ahi, ajehchu mihem kiti'n hiche leiset a thil hohi "Khelek" bou anei thei a; thil jouse anei ding kiti chu thil hitheilou ah ahi. Chuna ban a tamtah neipa jieng in jong atamcheh adeibe jing ah, kipana tah tah anei thei lou ah ahi e.
Langkhat a P-thien ahileh van-le-leiset chule asung'a um jouse sempa, ima toh kivatlou; thil jouse ama a hi a, "Khelek" bouseh anei e ti'a seithei hilou ah ahi.

Rav pa'n jong iti agel vang in ahilchetna amudoh tahih beh in. Chuphat in ama jong ache'n a Rav pa, Hagaon Mi'Vilna agadong tai.

Hagaon Mi'Vilna in Harav Khayim Mi'Volozhin thudoh chu hiti'n anadonbut e:
Devarim 32:9 a kisun," Ajehchu P-thien chanmun chu amite ahi'n, Ya'akov chu ama ding'a anei-agou ahi e ", kiti ma bang'a P-thien chanmun chu Am Israel te ahiuve. Leiset a mihem jat-le-nam hijat lah'a P-thien in Am Israel techu ama chan ding'a atum a akilhen doh a ahi. Hinlah Am Israel te'n phatseh in lampi dihtah pachu ajui pouvin; chuche lampi dihtah pa akuon paampet in chonsetna tin cheng abol uvin, kilomlou tah in achon jiuve.
Hijong leh chutobang dinmun a aum pet u jieng jong chun P-thien in amaho chu angailu jing nalai in; Amite chu phamo lheh jieng jong leh P-thien chu achan chung'a alung-oi jing nalai e. Chuleh itobang dinmun hitaleh Juda khat chung'a P-thien akipah jing in; Ama chu tu'n phamo lheh  jieng jong leh, alung ahin hei a, lampi dihtah pa chu ahin kituh kit'a, ahung kithahsem kit ding chu P-thien in angahlel jing in ahi.
P-thien in anam-lhen Am Israel te angailut dan toh kisamkai ma in Rabbi Shlomo Mi'Karlin in hitin asei e: P-thien heng'a keima chan ding'a kathum chu ahileh aman miphamo pen jieng jong angailut bang in ken jong Am Israel te lah'a Tzaddikim ho ngailutna neithei leng ti ahi e.

 P-thien lungset in, kum khat sung'a ding'a nikho thiengpen le loupipen – Yom Kippur chu boina ima umlou in igalkai tauvin. Hijieng jong leh Ba'alei Mussar ho'n eihil u, "Yom Kippur dihtah chu Yom Kippur kichai a kipan pan ahi" kiti hi manghil lou in Yom Kippur iman-lona pipen uchu geldoh jing u hitin. Yom Kippur a poimo thil ni – Ben Adam le Makom chule Ben Adam le Khavero chu ilungsung a ching jing uhite.
Ben Adam le'Makom – Mihem le P-thien kikah pa'a ilhahdai lou uva, Torah le Mitzvot ho phatecha ijui jing thei nadiuvin P-thien in eingailut dan pau geldoh jing uhitin; Langkhat kit ah Ben Adam Lekhavero – Mihem le Mihem kikah ahi'a ahileh Rabbi Shlomi Mi'Karlin sei bang'a P-thien in eiho eingailut bang uvin eiho'n jong ihieng-ikom, iloi-iguol jouse ngailut ding gocheh uhite. Chutieng chuleh Yom Kippur iman-lona u chu aga muthei in hung um ta'n te.
                                                SHABBAT SHALOM LEKULAM





Friday, October 4, 2019

PARASHAT VAYELEKH


Yossi Lhungdim

ועתה כתבו לכם את־השירה הזאת ולמדה את־בני־ישראל שימה בפיהם
"Ve-atah kitvu lakhem eth-hashirah hajoth velamdah eth benei Israel, sim'ah befihem…"
(Chule tu'n hiche laa hi nangho ding in jih uvin lang, chule Israel chate hil uvin lang, akam uva khum peh uvin…)
                                    ~
Devarim 31:19

Torah a kisun 613 Mitzvot holah a Mitzvah nukhah pen chu "Mitzvat Ketivat Sefer Torah" – Juda khat in ama a ding'a Sefer Torah akijih ding thupeh hi ahie. Hiche Mitzvot hi chung'a kisun pasuk a thuguol "hiche laa hi nangho ding in jih uvin…" ti'a kuon Khazal ho'n ahin lahdoh uva ahi'n; hilai'a Shirah (eipao a laa tiding) kiti hi Khazal ho'n aseinauva, imadang ahipo'n Torah kiseina ahi atiuve.
Sefer Torah jih ding Mitzvah loupi dan chu Rambam in a lekhabu, Sefer Hamitzvot  a hitin asei e:
Sefer Torah jih ding kiti hi Juda pasal jouse ding'a Mitzvah ahi'n; Koi hileh hiche thupeh subulhit a chun Sinai muol'a ama khut tah'a Torah akisaan toh thakhat ahi e.

 Sefer Hakhinukh in hiche Mitzvah chungchang asutna ah hiti'n ati:
Hiche Mitzvah hung kipehna jeh pipen ahileh Am Israel sung'a akoi jouse'n Sefer Torah anei cheh a, hitia chu Torah simna ding'a aloi-aguol kom agache ngaikhoh lou ding; ama'a chu phatseh tobang'a asim jing thei a, chuche a kuon a chu P-thien gin ji le, Torah le Mitzvot ho mantam dan ahin hetdoh ding ahi e.
Hiche Mitzvah toh kisai Halakha tamlou ijou lang leh venau hiti'n. Tu'n chung'a itahdoh u Pasuk akuon houlimna tamlou nei uhite.
"Ve-atah kitvu lakhem".
Mefarshim ho'n aseinauva hila a Lakhem (nangho a ding) kiti hin ipi eihung hilnuom uvem itileh Torah kiti chu mi jouse, nang-le-kei koima khentum umlou a , ihung kipe sohkei uva ahi e ti ahi. Hichu ipi kiseina ham itileh Am Israel jouse – ahao,avai, ateh, akhang khentum umlou'a Torah chu ibon uva ijui ding uva hung kipe ah ahi. A haosa pa jong Torah le Mitzvot ho'a kuon ongdoh lou, avaicha jong chutima ahi e.
Langkhat a hiche pasuk hi ivet leh "sim'ah befihem…" – akam uva khumpeh in – ti'n akisun e. Ba'alei Mussar ho'n hiche a kuon thilpoimo tah khat eihil uve. Hichu ipi ham itileh Mihem in ikam kiven ding ti ahi.
Ikam ven ding kiti hi ahileh thuse-laase a kuon kikangse ding, chujong leh ikam a hung kuondoh thu-le-laa ho bep hilou'a ikam sung'a ihetlut thil ho, tichu neh-le-don toh kisai ho jieng a jong chingthei tah a um ding ti ahi.
" hiche laa hi nangho ding in jih uvin lang, chule Israel chate hil uvin lang, akam uva khum peh uvin…" ti'a Torah in aseima bang'a mihem khat sung'a chu Torah ahung chenna thei ding'a ikam a kuon hung pot le lut pa hi phatecha ventup jing ngai a ahi e. Mihem akam boh a chun Torah ajil jong leh ahiding bang in ajil thei po'n, chubep hilou'a ataona ho jong ahiding bang'a saanpeh in aumpoi.
Tehillim 145:18 ah hitin akisun e:
Karov H-shem lekhol kore'aiv, lekhol asher yikra'uhu be-emeth
(P-thien chu ama kou ho jouse, thutah a ama kou ho jouse toh kinaicha aum e)
Zohar Hakadosh in hiche Tehillim a kuon hung kiladoh pasuk pansan in hitin eihil uve:
Mihem chu akam athien a – tichu akam a kuon thuse apot lou tieng ataona jong thutah ahung hi ji'n; chutieng P-thien Sh'china jong akam a acheng in, ataona ho jouse jong P-thien masang'a dei-dei aum ji'n ahi.
Harav Ben-Tzion Mutzafi, tu khang'a ding'a Poskim lah'a alen loi le Darshanim holah'a challang mama jieng chun hitin asei e:
Thudih-thutah ikam a chensah jing a, ikam ventup jing ding kiti hi Tishrei lha ahung lhun tieng apoimo dehset e. Chuleh Tishrei lha sung'a hin Aseret Yemei T'shuva sung'a apoimo chuom dehset e. Hiche hi Tishrei lha hung lhun tieng Taona ho a iha sei dehset jiu – Shalosh Esreh Midoth Rakhamim ho a kuon mudoh thei ahi.
Torah dungjui a kum le lha kisim dan ivet leh Tishrei lha hi alha 7 na ahi'n; chule 13 Midot Rakhamim sung'a kiphapoh P-thien midoth ho lah'a a sagi-na ivet leh Emeth (1. El, 2.Rakhum, 3.Khanun, 4. Erekh, 5.Apaiyim, 6. Rav Khesed, 7. Emeeth ) ahi e.
Hichun avetsah chu Tishrei lha, tichu lha sagi lhinna lha tieng leh T'shuva inei hou leh i-taona hou chu P-thien anga saanthei ahina ding'a ikam uva thutah le thudih aum jing ngai tina ahi e.  
Ahileh Tishrei lha sung'a 10 Yemei T'shuva sung'a kam kiven ding pahi apoimo dehset e itiu hi hoi'a kuon mudoh thei em iti leh Harav Mutzafi in hiti'n ahilchen e:

Masechet Rosh Hashana 18a ah Khazal ho'n hitin asei uve," Yishayahu 55:6 a kisun 'muthei a aum pet in P-thien chu hol in lang, nailam a aum pet in P-thien chu kou in' kiti hi Rosh Hashana le Yom Kippur kikah aum ni 10 sung kiseina ahi e. Ajehchu hiche phat sung'a hi P-thien chu eiho toh kinaipen a aum ah ahi."
Hiche hi ahiye Moshe Rabbeinu'n asei chu: "Sim'ah befihem" – akam sung uva khumpeh in – P-thien toh kinaina ding'a chu mihem kam athien jing ngai ah ahi.
HALAKHA :
- Am Israel sung'a um pasal pilhing jouse'n abol ding uva thupeh lah a khat chu Sefer Torah jih ding hi ahi e. Hiche thupeh hi Devarim 31:19 a kisun, "ve-atah kitvu lakhem eth hashirah" bang'a " a kuon kijildoh ah ahi e.
Hiche pasuk hi'n Laa chu jihdoh uvin ti jong leh hiche hi'n aseinuom pen chu ipi ham iti leh hiche laa kisutna Torah pumpi chu nangho ding in kijih uvin ti ahi.
- Mikhat chu apu-apa te'n gouthil ding'a Sefer Torah anadalhah peh uva ahijong leh (Sefer Torah anei hijieng jong leh) ama chun atum beleh a ama'a ding Sefer Torah athah belah a ajih ngai ding ah ahi e.
- Mikhat chun Sefer Torah ajih theilou'a ahitah leh ajihthei Sofer Stam khat agoi ding; ama'n jih tahih jong leh amakhel a mi anganse/agoi ahitah toh kilhon a ama'n abol tobang a kisim ding'a ahitai.
- Mitzvat Ketivat Sefer Torah suhbulhitna ding'a hi Torah pumpi eima khut tah'a jih angai poi. Thujem khat jieng jong ijih a ahileh  thupeh pahi kisubulhit jieng ah ahi. Chutoh kilhon  a chu iham ti'a Sefer Torah pasul aum khah tah leh tikkun akibolna a thujem khat bouseh hijong leh Tikkun nagabol a ahileh hiche Mitzvah subulhit a nakisim ah ahi e.
- Sefer Torah jih ding Mitzvah pahi hetding chu lekhabu chung a pen/pencil a ijih a suhbulhit thei ahipoi. Hichena ding'a hi Klaf – savun chung'a kisun ahingai ding chuleh ajihna ding'a chu ink jatchuom beh ngai ding chukit leh a Torah pumpi chu K'tav Asurit ahingai ding ahi e.
Sefer Torah jih ding toh kisai Halakha hi atam lheh jieng in, tua hung kisun hi ihet ding uva themkhat hung kitah lang mai-mai ahi e. Koi hileh abaan khuol be nuom ho'n Shulkhan Arukh, Yore De'ah Siman Aiyin-Resh-Alef a kipat a khu Iyun ibol thei uva ahi.
                                                SHABBAT SHALOM LEKULAM