Friday, February 14, 2020

PARASHAT YITRO


by Yossi Lhungdiim

Le'ilui Nishmat Gideon Ben Avraham ve'Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim
כבד את־אביך ואת־אמך למען יארכון ימיך על האדמה אשר־יהוה אלהיך נתן לך
Khabed eth avikha ve'eth imekha lema'an yarikhun yameikha al ha'adamah asher Ad-nai eloheikha noten lakh.

(
Pakai na P-thien in napehna leiset a nahinkho asot na ding in napa le nanu jabol in …)
                                                               ~ Shemoth 20:12

Tuchung Parasha a hin ihetsa ma bang uvin Matan Torah – Torah thuhing ihung kipehnau thu akisei e. Ipu-ipa teu Egypt gam'a sohchanna a kuon ahung potdoh u, ni 50 jou chun, Sinai muol a P-thien ahung kumsuh in, amasang uva ahung kilah bep hilou in akamcheng tah in thusom peh chu ihung seipeh uve. 
Khazal ho'n aseinauva hiche nikho a hi P-thien in Am Israel techu ama a ding'a Kidesh ahung kibol ah ahi ahiuve. Hichu ipi kiseina ham itileh Khatan ve'Kallah akichen tieng pasal in aji ding nu chu Moshe daan toh kitoh a Kidesh abol bang'a P-thien in jong Am Israel te chu ama koppi ding'a ahung kilah a chule Torah chu akhaokhina khutjem tobang ahi ti ahi.
Aipi chu hitaleh Matan Torah le Thusom peh chungchang'a hi seithei tamtah um jong leh hiche Thusom peh holah'a Ni, phatseh tobang'a kija jing chu Shabbat nikho ahiding bang'a nit ding chule Nu le Pa jaabol ding thupeh teni ahilhon e. Chule hiche thupeh teni hi Aseret Ha'debarot a khu kijom kit lhon ah ahi. Torah sung'a thil ahung kisutmat tieng vetsahna nei hisoh kei a ahiuve. Chuti ahileh P-thien ama kamcheng tah'a kija thusom peh a Shabbat chule Nu le Pa jaabol ding ahung kijom hi avetsah um tei ding tina ahi. Ipi jeh hin tem?
Shabbat chungchang'a hi seithei tam tah aum in. Hinlah hiche hochu phat dang, nikho dang a ding in koidoh tadiu hitin. Hijieng jong leh Shabbath poimo dan khat veleuhen Juda khat in Shabbat chu anit tahlou a, lhangphong tah a apalkeh kalse amachu Minyan a jong kisim talou, a Juda hina jong umtalou hi ah ahi.
Chule Nu le Pa jaabol ding toh kisai tamlou veleuhen. Khazal ho'n Masechet Kiddushin 30b ah hitin asei uve: Thil chi 3 kithokhom a mihem khat hung pengdoh ah ahiye – P-thien, Mipa chule Minu. Chutoh kilhon a mikhat in anu le apa ajaa bol tieng P-thien in hitin asei ji e,"Alah uva kachen a kei eikijaabol toh thakhat a kasem peh in ahi e."
Khazal ho'n hilai'a asei uhi ipi ham iti leh mihem khat hung penna ding'a ngaicha atahsa pa chu anu le apa akuon hi'a, a lhagao pa ahileh P-thien a kuon hi'a ah ahi. Chutoh kilhon a chu mikhat in anu le apa ajaabol a ahileh P-thien ajaabol tina ahiye.
Nu le Pa jaabol ding Mitzvah pa letdan chu tu'a isei uchu khat hitaleh. Hiche Mitzvah pa loupi dan kit chu Or Ha'Khayim Hakadosh in aseina ah Thusom peh a kisun Mitzvah jouse khu ivet leh khat jieng jong aloman kisun aumpoi. Hinlah Nu le Pa jaabol ding pahi adang ho toh kibanglou hiel in atumbeleh in Torah in a Mitzvah loman jong amun a asun pei jieng e. Hichu ipi ham itileh leiset a hinkho saona ahi'n ahi. Khazal ho'n aseinauva hilaiya "yameikha" kitihi hiche leiset bep hilou'a ahung lhung ding leiset Olam haba a hinkho jong jong ahi atiuve. Ajehchu "Hinkho sotna" dih tah chu hiche leiset hilou'a Olam Haba a um ah ahiye.
Langkhat a hiche Nu le Pa jaabol ding thupeh hi P-thien jaabol toh thakhat ahitah leh mikhat chun Torah le Mitzvot ho ahiding bang in jui nuom tahen lang, hinlah anu-le-apa Khiloni , sakho nahsah lou le Torah le Mitzvot ho ima a jong simlou teni chun jada lhon taleh ipi ti tan tem?? Anu le apa thu angai a aman jong Khiloni hikho pa chu aman jing ding hitan tem?
Hiche i-thudoh u donbutna pahi chunglang'a idoh u thudoh – Mitzvah Shabbat le Nu le Pa jaabol ding thupeh chu ipi jeh a thusom peh a kijom lhon ham? – ti hilchetna a kuon boina jouse suhlhap thei ahi e.
Abul lang'a idoh u thudoh toh kisai a Mefarshim ho'n aseinauva hitin asei uve: Ipi atileh Aseret Hadebarot a hi Mitzvah Shabbat le Mitzvat Khibbud Av Ve'Em teni kijom a chuleh nu le pa jaabol ding sang'a Shabbat nit ding thupeh pahi kisei masajo ham? Ajehchu nanu le napa'n Shabbat daan le muol ho palkeh ding a nahin thuhil uva Shabbat nanit ding ajahda uva ahileh athu u nangai peh lou ding ti ahi. Nu le Pa jaabol ding hi iti nama'n loupi jong leh hiche sang'a loupi jo chu P-thien thupeh nit ding pa ahi. Iham ti'a nanu le napa'n nahilna chu Torah toh akikal kalse nahin thuhil lhon le nahin thumop lhon chu nahsah a nanei lou ding, Torah toh kitoh pa joh chu najui ding ahi. Ajehchu nang bep nahi po'n nanu le napa jieng jong Shabbat nit ding le Torah le Mitzvot ho jui ding'a P-thien thupeh pachun akaankhah lhon a ahilhon e.
Nu le Pa jaabol ding thupeh loupi lheh jong leh hiche hi Torah le Mitzvot toh akito poimo dan khat veute.
Nikhat hi Harav Khayim Kaniyevski jah a Harav Shlomo Levinstein (Matok Ha'or kiti lekhabu sun pa) in hitin adong e,"Shulkhan Arukh dungjui a Halakha inei uchu ipi ham itileh mikhat chu anu le apa chung'a alung han him him ding phal ahipoi. Chuti ahileh ipi ding'a Rosh Khodesh ni'a annkuong asokhom pet uva, Leng Shaul chapa Yehonatan chu apa masang'a lungnatah a potdoh a ham?"
Harav Khayim Kaniyevski in Harav Shlomo Levinstein jah ah,"Hitobang Halakha chu Shulkhan Arukh sung'a hoilai mun hijong leh aumkhapoi" tin asei e. CHuphat in khatpa jong ache'n , Shulkhan Arukh agala'n, Nu le Pa jaabol ding toh kisai Halakha kisutna mun Siman Resh-Mem chu aphongdoh in ahileh Seyif Khet achun kicheh tah in hitin akisun e: Mikhat chun apa chu ichan a ajaabol ding ham? Sana dimset kikoina sakhao nei ta hen lang, hiche a sakhao chu apa'n lahpeh in tin, twipi lah'a peimang jieng jong leh achapa chu apa chung'a alungnat ding phal ahipoi (Asur leben likhos ti'a kisun a ahiye).
Harav Khayim in nuihieu chan Harav Shlomo chu hitin adonbut e : Hilaiya Halakha hi Shulkhan Arukh in ipi aseina ham iti leh hiti ahi. MIkhat chu achung'a apa'n ipi bol taleh achapa chu apa chung'a alungnat him him ding phal ahipoi. Alungnat kalse asur aboldoh ah ahitai. Hinlah apa chun midang khat chung'a thil hilou beh, akilomlou beh khat, Torah toh kikal abol khah tah'a ahileh vang achapa chu apa chung'a alungnat/alunnopmo ding phal ahi. Ipi jeh in em itileh Mitzvah Hokhak Tokhiakh (thilphalou/thilse, Torah toh kikal a chon khat phosal ding le hil ding) hin mijouse akaan khah a, apa le acha kikah jieng a jong khenna ima asem lou ah ahiye. Yehonatan thilbol jong chu hichu ahibou e. Apa Leng Shaul in David chung'a thil phalou agon'a, tha ding agot jing  jeh a chu achapa Yehonatan in apho a, achung'a lungnat lo ah ahi.
                                               
SHABBATH SHALOM LEKULAM