by Yossi Lhungdiim
Le'ilui
Nishmat Gideon Ben Avraham ve'Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatam
Tzrorah Bitzror Hakhayim
כבד את־אביך ואת־אמך למען יארכון ימיך על האדמה אשר־יהוה
אלהיך נתן לך
Khabed eth avikha ve'eth imekha lema'an yarikhun yameikha al ha'adamah asher Ad-nai eloheikha noten lakh.
(Pakai na P-thien in napehna leiset a nahinkho asot na ding in napa le nanu jabol in …)
~ Shemoth 20:12
Khabed eth avikha ve'eth imekha lema'an yarikhun yameikha al ha'adamah asher Ad-nai eloheikha noten lakh.
(Pakai na P-thien in napehna leiset a nahinkho asot na ding in napa le nanu jabol in …)
~ Shemoth 20:12
Tuchung Parasha a hin ihetsa ma bang uvin Matan
Torah – Torah thuhing ihung kipehnau thu akisei e. Ipu-ipa
teu Egypt gam'a sohchanna a kuon ahung potdoh u, ni 50 jou chun, Sinai
muol a P-thien ahung kumsuh in, amasang uva ahung kilah bep hilou in akamcheng tah
in thusom peh chu ihung seipeh uve.
Khazal ho'n aseinauva hiche nikho a hi P-thien
in Am Israel techu ama a ding'a Kidesh ahung kibol ah ahi ahiuve. Hichu
ipi kiseina ham itileh Khatan ve'Kallah akichen tieng pasal in aji ding nu chu
Moshe daan toh kitoh a Kidesh abol bang'a P-thien in jong Am Israel te
chu ama koppi ding'a ahung kilah a chule Torah chu akhaokhina khutjem tobang
ahi ti ahi.
Aipi chu hitaleh Matan Torah le Thusom peh
chungchang'a hi seithei tamtah um jong leh hiche Thusom peh holah'a Ni, phatseh
tobang'a kija jing chu Shabbat nikho ahiding bang'a nit ding chule Nu le Pa
jaabol ding thupeh teni ahilhon e. Chule hiche thupeh teni hi Aseret
Ha'debarot a khu kijom kit lhon ah ahi. Torah sung'a thil ahung kisutmat
tieng vetsahna nei hisoh kei a ahiuve. Chuti ahileh P-thien ama kamcheng tah'a
kija thusom peh a Shabbat chule Nu le Pa jaabol ding ahung kijom hi avetsah um
tei ding tina ahi. Ipi jeh hin tem?
Shabbat chungchang'a hi seithei tam tah aum
in. Hinlah hiche hochu phat dang, nikho dang a ding in koidoh tadiu hitin. Hijieng
jong leh Shabbath poimo dan khat veleuhen Juda khat in Shabbat chu anit tahlou
a, lhangphong tah a apalkeh kalse amachu Minyan a jong kisim talou, a Juda hina
jong umtalou hi ah ahi.
Chule Nu le Pa jaabol ding toh kisai tamlou
veleuhen. Khazal ho'n Masechet Kiddushin 30b ah hitin asei uve: Thil chi 3
kithokhom a mihem khat hung pengdoh ah ahiye – P-thien, Mipa chule Minu. Chutoh
kilhon a mikhat in anu le apa ajaa bol tieng P-thien in hitin asei ji
e,"Alah uva kachen a kei eikijaabol toh thakhat a kasem peh in ahi
e."
Khazal ho'n hilai'a asei uhi ipi ham iti leh
mihem khat hung penna ding'a ngaicha atahsa pa chu anu le apa akuon hi'a, a
lhagao pa ahileh P-thien a kuon hi'a ah ahi. Chutoh kilhon a chu mikhat in anu
le apa ajaabol a ahileh P-thien ajaabol tina ahiye.
Nu le Pa jaabol ding Mitzvah pa letdan chu
tu'a isei uchu khat hitaleh. Hiche Mitzvah pa loupi dan kit chu Or Ha'Khayim
Hakadosh in aseina ah Thusom peh a kisun Mitzvah jouse khu ivet leh khat jieng
jong aloman kisun aumpoi. Hinlah Nu le Pa jaabol ding pahi adang ho toh
kibanglou hiel in atumbeleh in Torah in a Mitzvah loman jong amun a asun pei
jieng e. Hichu ipi ham itileh leiset a hinkho saona ahi'n ahi. Khazal ho'n
aseinauva hilaiya "yameikha" kitihi hiche leiset bep hilou'a ahung
lhung ding leiset Olam haba a hinkho jong jong ahi atiuve. Ajehchu "Hinkho
sotna" dih tah chu hiche leiset hilou'a Olam Haba a um ah ahiye.
Langkhat a hiche Nu le Pa jaabol ding thupeh
hi P-thien jaabol toh thakhat ahitah leh mikhat chun Torah le Mitzvot ho ahiding
bang in jui nuom tahen lang, hinlah anu-le-apa Khiloni , sakho nahsah
lou le Torah le Mitzvot ho ima a jong simlou teni chun jada lhon taleh ipi ti
tan tem?? Anu le apa thu angai a aman jong Khiloni hikho pa chu aman jing ding
hitan tem?
Hiche i-thudoh u donbutna pahi chunglang'a
idoh u thudoh – Mitzvah Shabbat le Nu le Pa jaabol ding thupeh chu ipi jeh a
thusom peh a kijom lhon ham? – ti hilchetna a kuon boina jouse suhlhap thei ahi
e.
Abul lang'a idoh u thudoh toh kisai a
Mefarshim ho'n aseinauva hitin asei uve: Ipi atileh Aseret Hadebarot a hi
Mitzvah Shabbat le Mitzvat Khibbud Av Ve'Em teni kijom a chuleh nu le pa jaabol
ding sang'a Shabbat nit ding thupeh pahi kisei masajo ham? Ajehchu nanu le
napa'n Shabbat daan le muol ho palkeh ding a nahin thuhil uva Shabbat nanit
ding ajahda uva ahileh athu u nangai peh lou ding ti ahi. Nu le Pa jaabol ding
hi iti nama'n loupi jong leh hiche sang'a loupi jo chu P-thien thupeh nit ding
pa ahi. Iham ti'a nanu le napa'n nahilna chu Torah toh akikal kalse nahin thuhil
lhon le nahin thumop lhon chu nahsah a nanei lou ding, Torah toh kitoh pa joh
chu najui ding ahi. Ajehchu nang bep nahi po'n nanu le napa jieng jong Shabbat
nit ding le Torah le Mitzvot ho jui ding'a P-thien thupeh pachun akaankhah lhon
a ahilhon e.
Nu le Pa jaabol ding thupeh loupi lheh jong
leh hiche hi Torah le Mitzvot toh akito poimo dan khat veute.
Nikhat hi Harav Khayim Kaniyevski jah a Harav
Shlomo Levinstein (Matok Ha'or kiti lekhabu sun pa) in hitin adong
e,"Shulkhan Arukh dungjui a Halakha inei uchu ipi ham itileh mikhat chu
anu le apa chung'a alung han him him ding phal ahipoi. Chuti ahileh ipi ding'a
Rosh Khodesh ni'a annkuong asokhom pet uva, Leng Shaul chapa Yehonatan chu apa
masang'a lungnatah a potdoh a ham?"
Harav Khayim Kaniyevski in Harav Shlomo
Levinstein jah ah,"Hitobang Halakha chu Shulkhan Arukh sung'a hoilai mun
hijong leh aumkhapoi" tin asei e. CHuphat in khatpa jong ache'n , Shulkhan
Arukh agala'n, Nu le Pa jaabol ding toh kisai Halakha kisutna mun Siman
Resh-Mem chu aphongdoh in ahileh Seyif Khet achun kicheh tah in hitin akisun e:
Mikhat chun apa chu ichan a ajaabol ding ham? Sana dimset kikoina sakhao nei ta
hen lang, hiche a sakhao chu apa'n lahpeh in tin, twipi lah'a peimang jieng
jong leh achapa chu apa chung'a alungnat ding phal ahipoi (Asur leben likhos
ti'a kisun a ahiye).
Harav Khayim in nuihieu chan Harav Shlomo chu
hitin adonbut e : Hilaiya Halakha hi Shulkhan Arukh in ipi aseina ham iti leh
hiti ahi. MIkhat chu achung'a apa'n ipi bol taleh achapa chu apa chung'a alungnat
him him ding phal ahipoi. Alungnat kalse asur aboldoh ah ahitai. Hinlah apa
chun midang khat chung'a thil hilou beh, akilomlou beh khat, Torah toh kikal
abol khah tah'a ahileh vang achapa chu apa chung'a alungnat/alunnopmo ding phal
ahi. Ipi jeh in em itileh Mitzvah Hokhak Tokhiakh (thilphalou/thilse, Torah toh
kikal a chon khat phosal ding le hil ding) hin mijouse akaan khah a, apa le
acha kikah jieng a jong khenna ima asem lou ah ahiye. Yehonatan thilbol jong
chu hichu ahibou e. Apa Leng Shaul in David chung'a thil phalou agon'a, tha
ding agot jing jeh a chu achapa
Yehonatan in apho a, achung'a lungnat lo ah ahi.
SHABBATH SHALOM LEKULAM