Friday, August 20, 2021

Parashat Ki Tetze

 PARASHAT KI-TETZE - 5781

Le'ilui Nishmat Ya'akov Mate ben Naomi, Yitzkhak Haokip Ben Avraham. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

זָכוֹר אֵת אֲשֶׁר־עָשָׂה לְךָ עֲמָלֵק בַּדֶּרֶךְ בְּצֵאתְכֶם מִמִּצְרָיִם

Zakhor eth asher asah lekha amalekh baderekh betzetkhem mimitzrayim

(Egypt a kuon nahungdoh uva lamkah a Amalek in nachung'a ipi anabol em geldoh jing in…)

~ Devarim 25:17

Kum khat sung'a Parashiyot 4 – Sh'kalim, Zakhor, Parah le Khodesh – atum a kisim holah'a poskim jouse kinoptona chu ahileh Parashat Zakhor hi Mitzvah aseh min ha'Torah (Torah a kuon bolding thupeh) ahi ti ahiye. Chuleh hiche Parasha hi adang hilou'a tu Shabbat a kisim di Parashat Ki-Tetze akuon ahinalai in ahi. 

Ihetsa'u ma bang'a Parashat Zakhor sim ding thupeh pahi itih a kisubulhit ji em itileh Purim lhun masang Shabbat nukhah pen'a khu Sefer Torah ni kiladoh ji'a; khat'a Parasha Shavua pa kisim'a, khat a ahileh Maftir pa'n Parashat Ki-Tetze sung'a kisun Amalek suhmang ding thupeh pahi asim ji ah ahi. 

Chukit leh hetding chu hiche Parashat Zakhor pahi Torah a kuon thupeh ahitoh kilhon a iham ti'a mikhat chun Purim masang Shabbat a kisim pachu anangai man tahlou leh Parashat Ki-Tetze ahung kisim tieng kavannah apeh'a Mitzvah pachu asuhbulhit thei ah ahiye. Chutoh kilhon a tuchung Shabbat a Parashat Zakhor ahung kisim tieng akoi jouse'n phatecha, Kavannah neitah'a ngailhah kigot tei got ding ah ahi. (Ajehchu ko'n ija ahet em Purim masang'a kisim pachu ana kigai tajong leh"Mitzvah ding'a kangai ahi" ti kavannah ahiding bang tah'a anakipe khalou maithei ah ahiye. Hetding chu Parashat Zakhor simding thupeh subulhitna ding'a hi asimpa/angaipa in "Mitzvah suhbulhitna ding'a kasim/kangai ahi" ti kavannah apeh ngai ah ahiye. ) 

Chuleh hiche Parashat Zakhor hi ipi ding'a Purim masang Shabbat nukhah pen'a kisim ji ham itileh Rashi in Gemara Masechet Megillah Daf 29a mun'a aseina ah "Amalek suhmang'a aumna ding leh Haman suhmang'a aumna kaimat ahina ding'a " ti ahi.

Langkhat ah Yehudi khat in phatseh a ageldoh jing ding thil – Zekhirot ijat ham aum in ahi (Yetzi'at Mitzrayim, Sinai muol'a Torah kipeh, Amalek thilbol geldoh le suhmang ding, Shabbat, Miriam chung'a thilsoh le adang-dang). Ashkenazi ho dungjui'a hiche hi 6 bou ahi'n; Sefardi ho dungjui'a 10 tah aphai. Aipi chu hileh hiche niseh'a geldoh jing ding holah'a khat chu Amalek thilbol le suhmang ding pa jong hi ahiye. 

Hiche toh kisai hin Pirkei De'Rebbi Eliezer ah hitin akisun e: Amalek thilbol le Amalek suhmang ding gedoh jing ding thupeh Moshe Rabbeinu in Am Israel te aseipeh chun hiti hi'n ajah ah anasei uve,"Munkhat a Shabbat geldoh jing ding (Zakhor Eth Yom Hashabbat Lekadsho) akiti'n; mundang khat'a Amalek thilbol geldoh jing'a suhmang ding (Zakhor eth asher asa amalek…) akiti kit in. Hiche thupeh teni hi iti ani'a thakhat'a kasuhbulhit thei ding u ham? ". Chuphat chun Moshe Rabbeinu in jong hitin anadonbut e,"iti dan a hiche teni hi natekah uva ham? Khat chu ju (yain) kisunna khon ahi'n, khat ahileh ju-thuh (khometz) kisunna khon ahibou e. Khat chu Shabbat geldoh'a suhthiengna ding ahi'n; khat chu ahileh gotna lhunsahna ding'a geldohna ahibou e".

Ahileh tu'n Pirkei De'Rebbi Eliezer a thu kisunho hi phate'n velvet kit leuhen, hetthiem hahsa ijat ham mudoh thei in aum e. Am Israel te'n Moshe Rabbeinu heng'a thudoh anei uva kuon lungdon umtah chu  Shabbat geldoh ding le Amalek thilbol geldoh'a suhmang kigot ding in ipi kikalna anei'a Am Israel te'n iti ani'a thakhat a kasuhbulhit thei ding uva ham atiu hintem? Chukit leh Kos Yain toh Kos Khometz teni'n kipaman le gotna avetsah kiti jong chu ipi kiseina ham? 

Rabbi Avraham Weinfeld, Shut Lev Avraham lekhabu sunpa'n hiche i-kushiya utoh kisai in hilchetna hoitah hiti'n ape e. 

Parashat Kedoshim (Vayikra 19:18) a hitin akisun e: Lo tikom velo titor eth benei amekha… (nanam chanpi khat chung'a phu nalah lou ding chuleh thilse bolna ding lunggel naputlou ding..) . Achomlam'a sei ding'a Torah in "Phulah" kiti chu aphallou ah ahi.

Sefer Hakhinukh in hiche "Phulah Lou ding" toh kisai thupeh ahilchetna ah hitin asun e: Mitzvah jouse bulpatna zung chu adang ahipo'n mihem chung'a thilsoh jouse- ase hihen apha hitaleh, aboncha P-thien a kuon ahi ti mihem in ahet'a alung'a achin jing ding chu ahiye. Mikhattou in midang khat chung'a thilse ham abol tah'a, ahilou leh asuhgenthei tah'a ahileh, hiche jong chu chunglang'a kuon ahibou in; Chuche mipa chung'atThilsoh hochu adang jeh hilou'a asuhkhel le achonset naho jeh'a achung'a lhung ah ahibou e. Chutoh kilhon a mikhat chun midang khat chung'a phulahna ding lunggel aneilou ding; David lengpa in "donda uvin lang hiuvin, ei gaosap ta'n te ajehchu P-thien in ahinsol ah ahijoi" (Shmuel 2 16:11) ti'a aseima bang'a mihem khat chung'a thilsoh kiti chu aboncha'a chunglang'a kuon hiuva, mihem chonsetna le suhkhelna ho'n achung'a ahin lhut ah ahijoi. 

Rabbi Avraham Weinfeld in aseina ah hiche'a kuon kimudoh chu  ipi ham itileh phulah kiti hi adang ahipo'n P-thien a tahsanna pa lhahsamna vetsah ahibou e. Ajehchu P-thien a Emunah dihtah nei'a chun thil jouse chu chunglang'a kuon ahi ti ahet'a phulahna ding lunggel aneilou ah ahiye. Thingphuhna a kimang thing-aatna chung'a mikhat lunghang'a, thingphuhpa chung'a ima aseilou toh thakhat ahibou e ti ahi. 

Ravpa'n aseibena ah langkhat a Shabbat ahikit leh P-thien toh Am Israel te kikah'a melchihna hia, chuna ban'a P-thien in ni 6 sung'a vaan-le-lei chule asung'a um jouse'n ahin sem – tichu Emunah pa avetsah ah ahiye. Leiset semtu le aneitu aum in, hefker ahipoi tichu mikhat in ahin tahsan tieng thilsoh jouse chung'a P-thien hashgakha (supervision) aum e ti jong ahin tahsan a, hiche'a kuon a bou'a chu P-thien a Emunah dihtah pachu ahin nei thei bep ah ahi.  

Ahileh Am Israel te lungdonna chu Shabbat geldoh jing ding – tichu P-thien a Emunah dihtah pa nei'a thil jouse chunglang'a kuon ahi ti tahsan ding ti ahileh ipi ding'a Amalek thilbol geldoh'a suhmang ding ti thupeh jong hung kipe ah hiuvam ti ahiye. Ajehchu khat in thilsoh jouse P-thien a kuon ahi ti'a kisaan ding dan eihil uva, khat in Amalek te chung'a phu nalah ding ahi ti'a thupeh eipeh kit u -  ivet leh akikal tobang a potdoh ah ahitai.   

Rabbi Avraham Weinfeld in aseina ah Am Israel te'n chutobang thudoh ahin nei'u toh kilhon a Moshe Rabbeinu in jong "gotna lhuhsahna ding'a geldohna ahi" ti'a adonbut ah ahi. Hichu ipi kiseina ham itileh "Amalek thilbol geldoh'a achung uva gaalbol'a suhmang ding" kiti hi phulahna ahipo'n hinlah shkhar ve'onesh – loman toh gotna toh kisai ahibou e ti ahi. 

Mikhat chun thilse abol'a ahitah leh hiche athilse bol jeh'a chu gotna amu ding, chuma bang'a Amalek jong chu athilse bol toh kitoh'a achung'a gotna kipe ah ahibou e. Hiche jeh'a chu Amalek geldoh jing ding thupeh toh kisai'a hi amasapen a "Egypt akuon nahung doh uva lamkah'a nachung uva abol chu geldoh in" ti'a kisei a, chujou bep'a chu "Amalek suhmang ding" ti thupeh hung kipe pan bep ah ahi. Rambam in Sefer Hamitzvot, Mitzvah Ase 189 mun a asei bang'a Amalek thilbol geldoh jing ding kiti chu adang ahipo'n achung'a gotna pachu ipi jeh'a chutobang chu lhung ham ti hetjingna ding ahiye. 

Rabbi Avraham Weinfeld in akhumkhana'a aseina ah tuchan'a isei hou jouse'a kuon a hi Moshe Rabbeinu in ipi ding'a kos yain toh kos khometz aman ham jong kicheh tante ati. Ama'n aseina ah Kos Yain chu itobang dinmun a kidon em itileh, Tehillim 104:15 a kisun "Lengpiju in mihem lungsung akipasah e" bang'a, tahsa nopsahna ding a kidon ji ah ahi. Shabbat geldoh jing ding kiti jong hiche Kos Yain toh thakhat ahiye. Ajehchu Shabbat geldoh jing kiti chun Emunah avetsah a, hichu hiche leiset'a mihem lamlhahna salvah tu'a pang thaomeivah tobang ahi. 

Langkhat a Kos Khometz hi itobang ho'n adon uvem itileh tahsa dammona neiho'n lou'a aman jiuva ahi'n, adon ho ding'a tahsa nopsahna ima apepoi. Hichun Onesh – gotna pa avetsah ah ahiye. Ajehchu mihem athungai lou tieng achung'a hahsat-gentheina le dammo-veisetna ho hung lhung ji ah ahiuve. Chutoh kilhon a Am Israel te'n jong Amalek thilbol le Amalek suhmang ding thupeh hi ageldoh jing u ngai ah ahi. Ajehchu P-thien thu'a alhahsam phat uva Amalek chu hung'a achung uva gaal ahung bol ah anahiye.  


SHABBATH SHALOM LEKULAM