Friday, September 10, 2021

PARASHAT VAYYELEKH - 5782

By Yossi Lhungdim

Le'ilui Nishmat Ya'akov Mate ben Naomi, Yitzkhak Haokip Ben Avraham ve Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

בֶּן־מֵאָה וְעֶשְׂרִים שָׁנָה אָנֹכִי הַיּוֹם לֹא־אוּכַל עוֹד לָצֵאת וְלָבוֹא

”Ben me'ah ve'esrim shana anokhi hayom, lo ukhal od latzet velavo…"

(Tuni nikho'n keima kum 120 kahita'n, chele-vale kahi thei tapoi..)

                                   ~ Devarim 31:2

Rashi Hakadosh in hiti'n hilchetna ape e: "Chele-vale kahi thei tapoi" –  Moshe Rabbeinu chu atha lhasam a chele-vale ajo tahlou ahidem? Torah a hitin akisun e (Devarim 34:7 ve'n) "amit jieng jong athim po'n, athahatna jong ima akiem poi". Chuti ahileh "lo ukhal" (kajou tapoi/kahi thei tapoi) chu ipi kiseina hitan tem? "Eikiphal peh tapoi; Chele-vale nathei chu eikilah peh in Yehoshua joh akipetai" ti'a aseina ahi (tidan chu P-thien toh kihoulimna ding'a Mishkan sung'a alut le apot nathei pachu kilahpeh a Yehoshua joh kipe ah ahita'n ahi). 

Aban ah Rashi Hakadosh in hiti'n hilchetna apekit e: "Tuni nikho'n keima " (Anokhi hayom) – Tuni nikho'n kahin kumkho le kahin nikho abulhing tai; tuni (Adar tarik 7 kiseina) a peng kahi'n, tuni nikho ma'a kalei hinkho bei ding ah ahi. 

Ihetsau ma bang'a Moshe Rabbeinu chu Adar tarik 7 a anapeng a, Adar tarik 7 ma'a aleiset hinkho anabei ah ahiye. Khazal ho'n Masechet Sotah Daf 13b a aseinauva Moshe Rabbeinu dam kumkho'a kuon ipi kijildoh em itileh (Shemot 23:26 a kisun) "eth mispar yameikha amale" (nahin nikho ho kasuhbulhit peh ding nahiye) ti'a Torah a akisut ma bang'a P-thien in Tzaddikim hochu hiche leiset'a adam kumkho hou avaat umlou hiel'a asuhbulhit peh ji ah ahi. 

Langkhat a hilai'a Rashi Hakadosh in hilchetna apeh dan seder hi ivet leh lungdon umtah khat mudoh thei in aum e. A pasuk ivet a ahileh "lo ukhal od latzet velavo" chu nukhah'a, amasang'a chu "anokhi hayom" johchu kisun ah ahiye. Hinlah Rashi Hakadosh in hilchetna ahung pehna'a anukhah pa chu amasat sah in, amasa pa joh chu anukhah in apansah e. Ipi jeh hintem? 

Midrash Rabbah ah Khazal ho'n hitin asei uve: Hung uvin Moshe le Shmuel kibahlou dan hung veu vin. Moshe chu P-thien in ahoupi ding tieng amajoh P-thien jah'a agache ji'n; Shmuel ahileh P-thien in ahoupi ding tieng P-thien joh Shmuel heng ah ache ji e (Shmuel I 3:10 ivet leh P-thien amatah ahung in Shmuel ahung kou in ahung kihoupi e ti'n akisun e). 

Ahileh Shmuel chun ipi lom-lom abol'a hichan gei'a chu zkhut anei a, ama P-thien heng'a ache tah sang'a P-thien joh aheng'a hung ah hintem? Khazal ho'n aseinauva ajehchu mikhat in Tzedakah bolna ding, ahilou leh thu adih'a tanna ding'a kal ahin suon tieng P-thien amatah hung kipan ji'a ahung kilhon pi ji ah ahiye. Moshe le Shmuel kikhetna chu hiti ahi. Mipi hochun boina anei tieng uleh Moshe Rabbeinu heng'a chu hung jiuva thu ahung tansah jiuva ahi; Shmuel ahileh vang amatah kipan'a boina neiho jouse chu aumna mun cheh uva agadal peh ji'a, Eretz Israel sung hoilai mun hileh apoimo dungjui'a che'a, Am Israel techu aboinau agasuhlhap peh ji ah ahiye. 

Khazal ho'n hitin asei uve: P-thien in hitin asei e,"Moshe chu munkhat a tou'a, Am Israel te'n boina anei tieng uleh ama heng agajot ji'u toh kilhon a kakihoupi di tieng , keima umna kitepna ponbuh chu ahin jot ngai ding; Shmuel ahileh vang amatah kipan'a, Am Israel te chenna mun jouse agachot ji'a, thutan'a agapan ji toh kilhon a keijoh ama heng'a kache'a, kahoupi ji ding ah ahi". 

Hiche Midrash Rabbah a Khazal ho thusei pansan hin Rabbi Simcha Hakohen Rappaport in i-kushiya u hilchetna ape'n. Chuleh ahilchetna peh chu ihetthiem theina ding uvin Midrash a Khazal ho thusei chung'a hitin dohna asem e,"Moshe Rabbeinu chu leiset mihem ho jouse lah'a akineosah pen ahi itiuva ahileh iti dan a Shmuel bang'a Am Israel te chung'a thu atan di tieng boina neiho heng'a amajoh chelou'a, mipi joh chu ama heng'a hung uva hin tem? Mikineosah ahileh Shmuel bol bang'a chu abol ding dol ah hilou ham? "

Rabbi Simcha Hakohen Rappaport in hiche a-kushiya doh adonbutna a hitin asei e: Moshe Rabbeinu chu akineosah tah-tah jeh'a thutan'a apan di tieng Am Israel te heng'a chelou ah ahijoi. Ajehchu Shmuel bol bang chun bol tahen lang, amatah chu kipan in tin Am Israel te sung'a boina neiho heng'a gache hen lang, achungthu'u gatan taleh P-thien chu aheng'a hung'a ahung houpi ji ding ahi  ti ahet ah ahiye. Hinlah Moshe Rabbeinu chu leiset mihem ho jouse lah'a kineosah pen ahitoh kilhon a lengjouse leng, van-le-leiset sempa, hatchungnung Pakai P-thien chu aheng'a ahung a ahung houpi ding chu kiletsahna dan'a alah a adeilou ah ahijoi. 

Ahileh tu'n abul lang'a Rashi Hakadosh in hilchetna apeh dan seder toh kisai a Kushiya achun nunglut taleu hen. Rabbi Simcha Hakohen Rappaport in aseina ah Midrash Rabbah a Khazal ho thusei toh kisai'a kushiya idoh u leh ahilchetna ipeh uva kuon chun Rashi'n ipi ding'a pasuk chu a seder hafuk (tichu akisun masa hilchen masa lou'a anukhah a apansah a; anukhah amasa a apansah a ahilchet masat) a hilchetna apeh aham ti kicheh tante. 

Ravpa'n aseina ah tuchung Parasha kipatna pasuk ivet leh "vayyelekh Moshe…" ti'n Moshe chu Israel te heng ah ache'n P-thien thuho agaseipeh e ti'n akisun e. Hiche hi ivet leh hundang-phatdang a Moshe Rabbeinu hina pa toh kikal del ah ahi. Hundang-phatdang a chu Am Israel te joh Moshe Rabbeinu heng'a hung jiuva ahi'n, langkhat a ipi atileh tuchung'a hi amajoh che a hintem? Ahileh hiche nikho'a chu ijou lang'a isei u "Moshe Rabbeinu akineosah jeh'a Shmuel bang'a abol lou ah ahi" iti pauchu umlou ngap a hitan tem? Lungdong theilou ihipouve. 

Hiche thudoh pa hilchetna ding'a chu Rashi Hakadosh in amasapen a "lo ukhal od latzet velavo" chu ahin hilchet masat ah ahiye. Henge, pasuk pa kisutdan ivet leh hiche hi anukhah a pang ah ahinai, hinlah Rashi in hilai mun a hi adang hilou'a chuche athi ding nikho a Moshe Rabbeinu amatah kipan'a Am Israel teho heng'a "agache thei najeh" eihil nuom uva ahiye.

 Moshe Rabbeinu in Am Israel te heng'a chu hita hi asei ah ahi "tu'a kipat a hi lamkai hina chu Yehoshua kipe ah ahita'n, Pakai P-thien toh kihouna ding'a kitepna ponbuh sung'a lut le pot nathei pachu eikilah peh ah ahitai. Masang bang'a chu chele-vale thei kahitapoi." Chuti ahileh chuche nikho'a chu Moshe Rabbeinu amatah Am Israel te heng'a agache a, aboina hou agasuhlhap peh a, athu'u agatanlhah peh a ahijong leh P-thien hung'a ahung kihoupi ngailou ah ahita'n ahi. Ajehchu ima jouse Yehoshua chung'a kingam ah ahita'n, P-thien in Am Israel te heng'a aseinom aum jong leh Yehoshua heng'a asei ah ahitai. Chutileh ahileh "vayyelekh Moshe" – Moshe Rabbeinu Am Israel te heng'a agache e kiti chu Moshe Rabbeinu kineosahna pa toh akikalna ima umlou ah ahitai. Chutoh kilhon'a chuche nikho'a chu Shmuel Hanavi bang'a Moshe Rabbeinu jong mipi ho heng'a amatah gache'a athu u agatan thei ah ahitan ahi. 

Moshe Rabbeinu chu P-thien in anamanchah a, thil kidang tamtah anabol a, Torah thuhing jieng jong Leiset a ahin pohlhah vang chun athi nikho gei in kiletsahna kiti him him themcha jieng jong ananeipoi. Khazal ho'n koi hileh mikineosah chu chonsetna a alhalut ngeipoi atima bang uvin P-thien in eiho jouse jong phatthei eiboh u hen lang, hiche anava – kineosahna ineisoh kei na ding uvin eiphung vuh taohen.  

Gamar Khatima tova u'Shabbat Shalom Lekulam