Friday, November 12, 2021

Parashat Vayetze

 

VAYETZE, 5782

Le'ilui Nishmat Ya'akov Mate Ben Naomi, Yitzkhak Haokip Ben Avraham ve'Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

הִשָּׁמֶר לְךָ פֶּן־תְּדַבֵּר עִם־יַעֲקֹב מִטּוֹב עַד־רָע
Hishamer lekha pen tedaber im Yaakov mitov ad ra…
( Kivengpha'n, Yaakov jah'a chun apha hihen ase hileh ima sei hih in…)

                                    ~
Bereshit 31:24

Lavan milepchi pa heng'a kum 20 agakhopem nung in Yaakov avinu chun aji-achate ahin kipui in, apa Yitzkhak le anu Rivka heng lang juon in Kharan a kuon chun ahung jamdoh tai. Yaakov le a-insung mite ajamdoh tai ti ni 3 jou chun Lavan in jong ahin heta'n ahileh ami-asa ho ahin kipui in Yaakov nung chu ahin del ta'n ahi.

Khazal ho'n aseinauva (Pesach Leil seder tieng Hagaddah a jong kisim ji) Lavan chun Yaakov bep hilou'a atu-achate ho gei'a, aboncha uva chu thachimit ding'a ahin del ah ahi atiuve. Chutobang lunggel phalou anei jeh chun ajanmang in P-thien aheng ah ahung kilah in, Lavan chu ahung gih ta'n, chubep hilou in Yaakov heng'a apha hihen ase hitaleh, ima aseilou ding in ahung hilchah in ahi.

Langkhat a hilai a lungdon umtah, kushiya dohlou theilou khat chu ipi atileh P-thien in Lavan heng'a chu ase bep hilou'a apha jieng jong asei ding adeilou ah ham? Rashi Hakadosh in Gemara Masechet Yevamot Daf 103b pansan a hitin asei e: Ajehchu miphalou – Rashayim ho thilbol kiti taphot chu thilpha hijieng jong leh michonpha – Tzaddikim ho ding'a thilpha ahipo'n ahi.

Shiftei Khakhamim in aseina ah P-thien in Lavan heng'a chu ase nasei theilou ding ahi tibou in gih taleh Lavan mijounal-milepchi pachun Kharan lang'a chu anung pui khah ding, hichu Yaakov avinu a ding'a aphatna ima umlou hiel ding ah ahiye ajehchu Lavan miphaloupa toh aumkhom'a akinai laise achung'a Shechina pa chu cheng theilou ah ahi.

Langkhat a Gemara ivet be'a ahileh Khazal ho'n aseibena uva, "Lavan in Yaakov avinu heng'a thilse asei ding chu P-thien in ajahda aki hethiem in hinlah thilpha jieng jong asei ding chu ipi jeh hintem? Ajehchu thilpha sei in kinei jieng jong leh Avoda Zara thu ahin pansah tei ding hichu Tzaddik pa ding'a thet umtah hithou-thou ah ahiye". Achomlam'a asei ding'a Khazal ho'n eihil uchu Lavan bang'a miphalou, alungthim pumpi ase in alodim jieng'a kiti chun thupha sei kigo jieng jong leh akahlah'a chu thuse le Avoda Zara thu ajelut khah thou-thou ding, hichu Yaakov avinu bang'a tsaddikim ho ding'a thet umtah hithou-thou, tichu aphatna le ahoina ima umdehlou ah ahiye.

Hitobang toh kilou tah khat chu Eden huon a ase-apha hetkhenna thei – Etz Ha'Da-at Tov ve'Ra jong chu ahi. Midrash Tidsha Chapter 7 mun'a Rabbi Pinkhas Ben Yair in hitin dohna asem e,"Ipi ding'a Etz Ha'Da-at Tov ve'Ra ti'a hiche theiphung chu kiminsah a ham?Chuleh apha le ase hetkhenna thei ahitah leh ipi ding'a P-thien in aphallou a ham?". Adohna sem chu Rabbi Pinkhas Ben Yair in hitin adonbut e: Apha le ase hetkhenna thei chu Etz Ha'Da-at Tov ve'Ra akiti ma bang'a asung'a chu apha jong um, ase jong um ah ahi. Hinlah aphatna um jieng jong leh hiche thei chu anehkhah pou-pou a ahileh Adam Harishon chun leiset'a thina ahin pohlut ding ahitoh kilhon a hiche khonung'a thilse ahinlhut ding pa jeh'a chu amin jong Tov Ve'Ra ti'a P-thien in asah ah ahiye. Chuleh hiche thina hung kondohna thei kiti chu itobang in aphatna tam jieng tajong leh achaina tieng thina in ahin jui thou-thou ding ahitoh kilhon a P-thien in Adam Harishon heng'a chu nanehlou hiel ding ahiye ti'a thu apeh ah ahi. Lavan heng'a P-thien ahung kilah'a "apha hihen ase hitaleh nasei lou hiel ding…" ti'a agih ma bang'a P-thien in Adam Harishon jah'a chu chuche theiga chu aphatna tamtah um jong leh asung'a ase aumtah toh kilhon a apha pa deina jaal jeh hijieng jong leh naneh theilou ding ahi ati ahiye.

Harav Eliyahu Dressler in aseina ah hiche Midrash a Rabbi Pinkhas Ben Yair thusei'a kuon kimudoh chu ipi ham itileh Masechet Yevamot a Khazal ho'n aseima bang uva Rashaim ho'n Tzaddikim ho ding'a thilpha kabol e tijieng jong leu Tzadikkim ho ding'a dei-umlou tah leh thet umtah chuleh aphatna ima aumpoi ti ahi. Ajehchu athilgon jouseu alungsung uva kuon hung kipan ahitoh kilhon a hiche athilgon u hung kipatna azung (shoresh), tichu alungsung u ahoilou kalse achaina le thilse in anung ajui thou-thou ah ahiye. Lavan jong chu chutima ahi. Alungsung'a chu Yaakov avinu ding'a ngailutna themcha jong umlou ahitoh kilhon a akam'a chun thupa sei hen lang thilpha tamtah guong dan in kinei jieng jong leh Etz Hada'at Tov ve'Ra kisei ma bang'a achaina chu manthahna hithou-thou ah ahi. Ajehchu alungsung'a agel pa chu athusei-alasah le athilbol holah'a jao uva ahitai.      

Aipi hileh Lavan in Yaakov Avinu le a-insung mite aboncha athachimit kigot chungchang chu nungvet kit leu hen. Tuchung Parasha a kisun ma bang'a Lavan thilse gon jeh chun ajanmang in P-thien aheng ah ahung kilah in gihna ahung nei e ti ahi. Langkhat a Midrashei Khazal lah'a khat Agadat Bereshit ah Khazal ho'n hitin asei uve, "Lavan miphalou pa'n Yaakov le a-insung mite ima analo lou jeh chu thil ni agin/akichat jeh ahi. Chuleh hiche teni chu khatna a P-thien ajanmang a ahung kilah'a ahung gihsal jeh ahi'n; anina a Esav jeh ahi".

Khazal ho'n aseinauva Esav in pasal 400 tah ahin kipui'a Yaakov Avinu ahunglamto kigot chu Lavan in ahet phat a ima bollou hiel'a anakile ah ahitai. Lavan in chupet a chu ipi agel em itileh Yaakov le a-insungmite hose chu that taleh asopipa le ahin kilhonpi mi 400 hochun achung'a gaal abol uva ama le akilhonpi ho jouse jong thi thou-thou diuva ahi. Lavan in achaina a chu ipi agel em itileh kathi sang in ti'a athilse gon chu tahso lou'a anakih ah ahi.

Ba'alei Mussar ho'n aseinauva hilaiya kuon a hi mihem hinkho a ding'a poimotah thil jildoh ding aum e atiuve. Khazal ho'n Midrashim ho'a aseinauva Esav le anungjui pasal 400 hochu adang hilou'a Yaakov le a-insung miteho that ding kisa'a hung kondoh uva ahi ti ahi. Chupet a Yaakov avinu lunggel ding chu eima chan ding'a ikigel'a ahileh ahahsat ding da'n atepi ding umlou khop ahi. Anung lang a Lavan in tha ding'a ahin dal, amasang lang'a asopipa Esav in pasal 400 ahin kipui a achung'a gaal bol ding agot kit; igel tohsel leh lampi jouse chu bing chet a, sochatna ding lampi mong-mong umlou ah ahitai. Hijieng jong leh P-thien thilbol akidan ji dan chu hiche hesoh-genthei, tijatna le kichatna dan a igel pa jieng jong chu eima phatchuomna ding le kihinsona ding joh anahikit ji ah ahiye. Esav le ahin kilhonpi pasal 400 ho jeh'a chu Lavan in Yaakov avinu le a-insungmite chu ima alo lou'a, thilse agonho tahso talou'a anakinung le joh ah ahitai. Rabbi Akiva in asei "P-thien in abol jouse chu apha ding'a abol ah ahi" chu iti dih ngei ah hitam.  

                                                            SHABBATH SHALOM LEKULAM