Friday, November 19, 2021

Parashat Vayislakh 5782

 VAYISHLAKH, 5782

Le’ilui Nishmat Ya’akov Mate Ben Naomi, Yitzkhak Haokip Ben Avraham ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

כִּי־נְבָלָה עָשָׂה בְיִשְׂרָאֵל לִשְׁכַּב אֶת־בַּת־יַעֲקֹב וְכֵן לֹא יֵעָשֶׂה

Ki nevalah asah be’Israel lishkav eth bat Yaakov vekhen lo ya’aseh…

( Ajehchu Yaakov chanu aluppi a kuon Israel sung’a thet umtah aboldoh in, chuleh hiche chu bol ding dol hilou ahi…)

~ Bereshit 34:7

Yaakov Avinu hinkho chu nopsahna le kicholdona him him anaum khapoi. Chuleh adamsung’a hesoh-genthei anathoh ho lah’a khat chu Shechem Ben Khamor kitipa’n achanu Dina anasuhset chu ahiye. Lavan kom’a kum 20 lang agakhopem nung chun Yaakov avinu le a-insung mite jong Canaan gam ah ahung kile kit tauve; hinlah lungmongsel’a jong kicholdo manlou lai uvin Dina chu Khamor chapa Shechem in ahin suse tai. Hiche thilsoh jeh chun (ihetsa ma bang uvin achomlam tah in sei leuhen) Yaakov chapate’n Shechem khopi chu anabulu uvin, pasal 24000 lang anathat uve. 

Tuchung Parasha ivet leh Yaakov Avinu chapate ho kelgnoi ching’a apot kah uva asopinu u Dina chu Shechem Ben Khamor in asuhset dan ah anahin, chutachu amaho’n jong thil umdan ajah phat uvin inn lang jon in ahung kile tauve. Asopinu chung uva thilsoh jeh chun alunghang lou koima aumpouvin ahi. Torah in aseina ah “ajehchu Yaakov chanu aluppi a kuon Israel sung’a thet umtah aboldoh ah ahi’n” chukit leh “hiche chu bol ding dol hilou ahi”. 

Mefarashim ho’n hilai’a hin hitin kushiya asem uve,”Ipi ding’a Torah in ‘vekhen lo ya’aseh’ (hiche chu bol ding dol hilou ahi) ti’a ahin sutbe khel-khel ah ham? “ . Tidan chu Torah in “Yaakov chanu aluppi a kuon Israel sung’a thet umtah aboldoh ahi” ti’a ahin sut tah’a ahileh Yaakov chapate ho lunghanna jeh chu kicheh jieng ah hitalou ham, ipi ding’a “bol ding dol hilou ahi” ti’a jong ahin sutbe khel-khel a hintem ti ahiye. Thet umtah ahi kalse bol ding dol ahilou seitam umlou’a jong kihe jieng ah hitalou ham?

Hiche kushiya ihin hilchet masang uvin Rashi Hakadosh in hiche pasuk toh kisai’a itobang hilchetna apeh em veu hite. Midrash Bereshit Rabbah a Khazal ho thusei pansan in Rashi in “vekhen lo ya’aseh” chu hitin perush ape e,”Twisanglet jou’a kipat goy ho jieng in jong jon-thaanghuoi umlouna ding in daan-le-muol phaten asem uve “. HIchu ipi kiseina ham itileh, Noakh khang’a twisanglet anaum a, leiset anakisuhmang lona jeh chu ivet leh hiche jongthaanghuoi jong hi khat anahin ahi. Chutoh kilhon a, chu’a kipat jonthaanghuoi kiti chu akoi jouse’n anathet uva, hoilai mun hileh numei khat suse’a chu achan ding’a lom gotna peh ding dol anahi ah ahiye. 

Rashi Hakadosh dungjui’a hiche jon-thaanghuoi (Hebrew a Arayot) kiti hi Bnei Noakh , tichu Ipu Yaakov insung bep hilou’a akoi jouse ding’a thet umtah anahitoh kilhon’a Torah in “vekhen lo ya’aseh” ti’a ahin sut ah ahi ti ahiye. 

Langkhat a Ramban ahung in hilaiya Rashi in “vekhen lo ya’aseh” hilchetna apeh pa hi hetthiem hahsa asa’n ahi. Ama’n aseina’a chuta Noakh khang’a twisanglet jou’a kipat Goy ho jieng jong hiche jon-thaanghuoi a kuon ahithei chan in akiveng uvin, daan-le-muol phaten akisem uve ti’a isei ding leh iti dan a Avraham Avinu in Egypt mite kom’a “ijou leh kajinu jeh in eithat kha uvinte” ti’a agel a Sarah imenu jah’a chu “kasopipa ahi ti’n sei in…” ati’a ham? Chuna ban’a Philistine gam’a jong chu chuta chu asei kit’a, chubep hilou’a Yitzkhak Avinu jieng in jong Rivka imenu chu asopinu dan a anaseilep kit a hintem? Chuti’a Rashi sei bang’a Bnei Noakh ho’n Jon-thaanghuoi anathet u vetsahna a Torah in “vekhen lo ya’aseh” ti’a ahin sut’a ahiding leh Avraham Avinu le Yitzkhak Avinu khang’a chu chutobang thil anasoh lou ding dol ah ahi ti ahiye. 

Ramban dungjui’a “vekhen lo ya’aseh” kiti chu adang ahipo’n “jon-thaanghuoi kiti chu Yaakov insung’a ding’a kidah umtah leh thet umtah ahi” ti vetsahna’a chuleh Dina sopiteho lungnatna jeh tahlah nom jeh’a Torah in avel’a ahin sut kit ah ahibou e, langkhat a Goy ho ahiuleh aitih lai’a kipat jon-thaanghuoi a anakipe jing mong uva ahi ti’n asei e. 

Aipi chu hileh eiho ihung uva Rashi adih in Ramban adihpoi; ahilouleh Ramban joh adih in Rashi adihpoi itina thei diu ima aumpoi. Hijieng jong leh Mefarshim tamjo Rashi hilchetna pa lang joh’a hin akikaisoh kei uve. Mefarshim ho’n aseinauva Ramban in Rashi chung’a kushiya adoh pachu chutilom’a hetthiem ahahsa tapoi atiuve. Amahon aseinauva Avraham Avinu le Yitzkhak Avinu in ajiteni lhon “kasopinu ahi” atiuva kuon Bnei Noakh hochu ichan ham in arayot akuon anakiveng uve ti mudoh thei joh ahi ti ahi. Iti dan a?

Hetding chu arayot – jongthaanghuoi lah’a amelse pen (a khamur pen) chu adang ahipo’n miji “eshet ish” luppi ahiye. Ahileh Avraham Avinu in ajinu chu “kasopinu ahi” ahilouleh Sarah Imenu in ajipa chu “kasopipa ahi” ti’a asei jaal’a chu chuche khang miho’n ipi ding’a Avraham Avinu chu ahinghoi thei uva hintem? Ajehchu adang ahipo’n arayot toh kisai daan-le-muol ichan ham’a anajui jeh u ahibou e. Mefarshim ho’n aseinauva chulai miho (Egypt te, Philistine te, Canaan mite le adang dang) ngaidan a jong eshet ish kiti chu jon-thaanghuoi lah’a kidah umpen le thet umpen anahi ah ahi. Chubep hilou’a thisan so sang’a jong khamur jo’a agel uva ahinalaiye. Ahileh mi ji amu uva, adei chat tieng uleh ipi anabol jiuvem? Isur Eshet Ish palkeh louna ding’a chu ajipa chu atha jiuva, chujou tieng eshet ish ahina aumlou tah toh kilhon’a numei nuchu anakilah jiuva ahi. Hiche chu Ipu tehou - Avraham Avinu le Yitzkhak Avinu in anahet lhon’a ajinu lhon chu asopinu lhon dan’a anaseilhon ah ahi ati ahiye. 

Maharal Mi’Prague in jong Gur Aryeh a hiche pasuk toh kisai hilchetna apehna a Mizrachi (Rabbi Eliyahu Mizrachi) min in hitin asei e,”Bnei Noakh hochu abul tiel’a jon-thaanghuoi’a kuon phatecha anakiveng uva ahinai. Hinlah hung lhasuh cheh-cheh uva achaina a Vayikra 18:27 a kisun bang’a jon-thaanghuoi a dimlha jieng uva, Canaan gam jong anasuhboh uva, chuta chu agam in Canaan mite chu analohdoh ah ahiuve.”. Mizrachi in aseina a chuti’a Canaan mite’n agam chu jon-thaanghuoi a anasuhboh jieng uva ahitah leh ipi ding’a kum khujat pichu P-thien in agam’a kuon anadaldoh lou uva ham (Vayikra 18:27 ivet leh ichan a Canaan mite chu jon-thaanghuoi a anakipe uva ham ti kisun inte)? Ama’n aseina ah hiche’a kuon mudoh thei chu adang ahipo’n ol-ol a hung khesuh uva achaina lang’a chu akipum tahlhah uva agam asuhboh del phat uva P-thien in agam a kuon akaldoh uva ahitai. 

Chutichun Mefarshim dang-dang ho jong ahung uvin  Rashi hilchetna pa bang chun “vekhen lo ya’aseh” chu ahung hilchen uve. Chuleh amaho’n aseibenauva hilaiya “vekhen lo ya’aseh” kiti chun Shechem Ben Khamor thilbol chu ichan a kidah um’a thet um’a ham ti ahung vetsah ahi atiuvin ahi. Ajehchu hitobang umchan chu midang khat chung’a anabol hita hen lang hijieng jong leh Bnei Noakh ho dungjui jieng’a jong dei umlou tah hi’ah ahita’n, hitobang chu Yaakov chanu “bat Yaakov” chung’a ahung bol chu kidah umcheh ahiye ti ahi. Da’at Hazekenim mi’baalei Tosfot ho hihen Maharal Mi’Prague hitaleh, Mefarshim dang-dang ho’n iti asei uvem “mi mai-mai khat chanu suse tajong leh dei ummo tah ahita’n hinlah lengpa chanu ahung suhset chu thet um cheh ahiye” ti ahi. Tuchung Parasha ivet a ahileh Yaakov Avinu chu itobang mi ahi Shechem khomi ho’n jong ahet u, Shechem le apa in jong ahet uva ahi. Chunung jieng a jong Bat Yaakov ahung suhset chu lengpa chanu mikhat in asuhset toh thakhat ahitai. Athilbol chu thilphalou ahina chung chon’a lengpa chanu chung’a abol kit toh kilhon a ichan a thet umtah leh kidah umtah aboldoh ham ti vetsahna a Torah in “vekhen lo yaaseh” ti’a ahin sut ah ahi ti ahiye. 

Harav Shimshon Pinkus (zichrono tsaddik livrakha) in aseina ah hiche pasuk hilchetna a kuon a hi mussar hoitah jildoh thei aum e ati. Hichu ipi ham itileh i Yehudi chanpi khat chung’a ichan a chihthei ngai em ti ahi . Mikhat chung’a thilphalou ibol khah tieng chuche ithilbol chu khat hitaleh bollou ding khat ibol chung jieng a jong khonung tieng gotna kimu ding ah ahi.  

Rav pa’n ipi aseina ahi ihetthiem theina ding uvin hitin tekahna ape e. Mikhattou in midang khat chu milah tah’a amai hin behpeh tahen lang hitaleh, chuche athilbol a kuon a chu thet umtah leh deimo umtah thil ni aboldoh ah ahitai. Khatna a amai abeh peh chu ahi’n; anina a bol ding’a kilomlou thil abol chu ahi. Amai abeh peh chu achuom hitaleh bolding’a kilomlou beh thilkhat, midang chung’a abol hijieng jong leh phal hilou khat a Yehudi chanpi khat chung’a abol chu amasapa sang’a “thet umjo” ah ahita’n ahi.  r 

      SHABBATH SHALOM LEKULAM