Friday, November 5, 2021

PARASHA TOLDOT, 5782

Le’ilui Nishmat Ya’akov Mate Ben Naomi, Yitzkhak Haokip Ben Avraham ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וַיִּתְרֹצְצוּ הַבָּנִים בְּקִרְבָּהּ

Vayitrotzetzu habanim bekirbah…

( asung’a um chapang teni chu akidel jing lhon in ahileh…)

~ Bereshit 25:22

Khazal ho’n hilai pasuk a thucheng “hitrotzetztu” hi “ritza (lhei)” ti’n jong drash apeuvin, chujong leh “kinah-kibao/kitomona” in jong drash apeuve. Midrash Bereshit Rabbah, Parashat Toledot a Khazal ho’n aseinauva anu sung’a aum pet lhon chun Esav in Yaakov chu tha ding ago ji’n, chuma bang chun Yaakov in jong Esav chu tha ding ago’n – chuti chun phatseh tobang in akidel jing lhon in ahi. Chuti’a naosen teni akidel jing lhon toh kilhon’a Rivka chun anaovop chu achuti thuhlel ah ahiye.

Oznayim La’Torah in hilai mun a hin hitin dohna asem e,”naobu sung’a aumpet lhon’a Esav miphalou pa’n asopipa atha kigot chu kahethiem e, hinlah ipi atileh Yaakov in jong asopipa chu tha ding agot ah hintem?”. Ama’n ahilchetna ah hitin asei e: Gemara Masechet Sanhedrin Daf 72a mun a Khazal ho’n hitin asei uve,”koi hileh nathat ding’a hung’a chu kipan in lang that in”. Esav in Yaakov chu tha ding agot toh kilhon a Yaakov in jong Esav chu tha ding agot ah ahi. 

Midrash Rabbah a Khazal ho’n aseibenauva (“hitrotzetzu” kiti chu “ritza (lhei)” kiseina ahi ti’a iseima bang uva) Rivka chu Beith Knesset le Beith Midrash mun’a aum tieng asung’a um Yaakov chu lhei ji’a, naobu a kuon hung doh ding kisai lei ji; langkhat a Avoda Zara kibolna mun ajotpa tieng Esav chu lhei ji’a, hung doh ding kisa kit ji ah ahiye.  

Chuti’a chapang teni chu phatseh a akitom jing lhon’a, kichol lou hiel’a aum jing lhon phat chun Rivka imeinu in jong athuhlel vaal ta’n, thil umdan chu Shem le Eber Yeshiva mun’a agadong ta’n ahi. Ihetsa ma bang uvin asung’a chu naosen 2 kijiel a, amani a kuon a chu nam lentah 2 hung pengdoh ding, chapang teni chu ahindan lhon jong chuom cheh hi ding, khat chu khat sang’a loupi jo’a, alenjo pa chun anaopa kin abol’a ajen le ding ahi ti’n ahin seipeh uve.

Langkhat a tuchung Parasha ivet leh hiche naosen teni kichol lou hiel’a asung’a alhei jing lhon jeh chun Rivka in jong athuh lel vaal in “im ken lama jeh anokhi” (eipao’a sei ding hileh “hibang’a kathuhgim ding leh ipi ham kahinlo…” ti ding dan ahi ) ti’n aphun in, P-thien dong ding in ache e akiti e. 

Rivka imeinu chu ihetsa ma bang uva tzaddeket hi’a, amaphatna jaal’a ipi’u Sara damlai’a anaum thil 3 – ponbuh chung’a Shechina, changlhah chung’a bercha chule ponbuh sung’a thaomei Erev Shabbat a kipat Erev Shabbat chan thilou hiel’a vah jing – ho jong hung kile kit uva anahiye (Parasha masapa ve’n). Chuti ahileh iti dan a Rivka imeinu in anaovop chu athuhlel in, aphun in, kampao kilomlou tah jieng jong akam’a kuon alha e kiti a hintem? Khenkhat in ahileh “im ken lama jeh anokhi” kiti chu “Hiti bang’a hahsa ding pi hi ipi ding’a naovopna ding’a P-thien heng’a kanatao a  ham” ti’n Rivka chun asei ti’n aledoh nalai uvin ahi. Phatecha igel leh hetthiem ahahsa lheh in, tahsan lel jong aum jojen e.  

Hinlah tu’a i-kushiya doh uhi chutilom a hetthiem hahsa ah ahipoi.  Khazal ho le Mefarshim ho’a kuon kihe chu Rivka imeinu in asung’a naosen ni kijiel ahilam anahetlou ah ahi. Chubep hilou’a ama lunggim napen chu adang hilou’a Beith Knesset ahilouleh Beith Midrash munho’a aum tieng naosen chu hung lhei doh ding kisa ji’a, chuma bang’a Avoda Zara kibolna munho ajotpa tieng jong leh hung doh ding akisah kit jipa chu ahi. Aphatmo ding jong leh kichehsel in phamo tahen lang, aphat ding jong leh kichehsel in pha hen, hinlah phatseh tobang’a ahina akikhel jing chu adatmah a hichun alung asuhgim pipen ah ahiye.  

Mefarshim ho’n aseinauva hitobang cha – khatvei leh Tzaddik bang’a um, khatvei leh milim hou ding jieng’a jong thanopna nei kit, ahina kichieh lou ama’a kuon ahung pen ding chu Rivka imeinu in apotnat ah ahi. Hitobang cha kanei ding sang in neida leng phajo hilou ham ti’a apohnat a, chuleh ipi atileh hitobang hung penna ding’a chu P-thien heng’a kanatao a ham ti’a asei ah anahijoi. Tzaddikim ho ding’a tahsa thohgimna le gentheina hochu thupi ah ahipo’n, lhagao lang toh kisai pachu apohtna pen uleh athuhlel pen u anahijin ahi.      

Langkhat a chuti ahitah jong leh, tichu khatvei le Tzaddik bang a um, khatvei leh Rasha kisoh kit ji ahijong leh ipi chutilom a pohnat ding um a ham? Ko’n ijat ahet em khonung tieng leh hung kisem pha thei kit mo ding ham? Menashe lengpa jieng jong chutilom’a aphatmo’a, Judah te lengho lah’a aphamo pen’a akisei jieng vang chun khonung in kisihna dihtah ahin nei in, Khazal ho’n asei nauva Gan Eden mun a Ba’alei Tshuva ho jouse chung’a aluboh in apang e. 

Haga’on Rabbi Yehoshua Aharon Tzvi Weinberg (Maharitz ti’a jong kihe) Shut Maharitz kiti lekhabu sunpa (amahi Khatam Sofer student lah’a khat jong anahin ahi) in hiche i-kushiya pauhi hitin hilchetna ape e: Henge, akisei ma bang’a Rivka imeinu chun asung’a naosen chu khatbou dan a anagel ah ahi. Chujong leh naosen chu khatvei le Tzaddik bang ji, chuleh khatvei kit leh Rasha bang’a um kit ji ah ahi. Tuchan a isei chan uva hi Rivka Imeinu ding’a chutilom a lunggimna thei tah-tah ima aum naipoi. Ajehchu phamo jong leh kisihna ahin nei’a, hung kisemthah’a Tzaddik ahikitmona ima aumpoi. Khatvei le phaji, khatvei le phamo ji chu chutilom lom a lunghimona ding aumpo’n ahi.

Hinlah Rivka Imeinu lunggimna pen leh pohnat pen chu hiti ahiye. Mi khenkhat chu abul tiel lang in aphamo uvin, hinlah khonung tieng ahung kisem thah uvin ahi. Hitobang chu ahileh Khazal ho’n “Ba’alei Tshuva ho dinna mun’a Tzaddikim G’murim ho ading jou pouve” ti’a aseima bang uva thil-hoi tah ahinai. Hinlah langkhat a mi khenkhat ahiuleh abul tiel’a Tzaddik hiuva hinlah achaina lang’a pumkhel’a kikhel uva, Rasha ahilouleh kofer kisoh jong aumdapoi (vetsahna Yokhanan Kohen Gadol, kum 80 lang Kohen Gadol anahi’a achaina a Tzadukki kisoh). Hitobang hochu Khazal ho’n Masechet Pesachim Daf 49b mun a “shanah ufeirash, kashe mikulam” ti’a asei bang uva amangthah pai-pai ah ahitauve. (Torah anasim a, khonung’a hung chekhel hochu Khazal ho’n aseinauva ahahsapen uvin ahi atiuve, Ajehchu hitobang mihochu P-thien thu’a avel’a kainai kit ding dan lampi aumtapoi. Chuma bang’a hilaiya jong hi atile’a Tzaddik anahi’a khonung’a Rasha kisoh hochu avel’a ahung kisemthahna diu ahahsa’n, amangthah pai-pai ji tauvin ahi.) 

Ahileh Rivka Imeinu lunggimna le chuti’a thuh hahsa asah chu ipi jeh pen ahitadem?

Maharitz in aseina ah Midrash Rabbah a Khazal ho thusei pa chu phatecha ivet a dikdek ibol a ahileh adonbutna mudoh thei in aum e. Khazal ho kamcheng pa ivet leh Rivka imeinu chu amasapen in Beith Knesset le Beith Midrash munho’a aum tieng asung’a kuon naosen hung doh ding akisah thu akisei in, chujou chun Avoda Zara kibolna munho ajotpa tieng naosen hungdoh ding akisah thu akisei kit e. 

Ravpa’n aseibena ah Khazal ho kamcheng’a kuon thilsoh pa hi ivet a ahileh Rivka Imeinu lunggel pa hetdoh thei ahi. Thilsoh pa hung kiseidan ivet a ahileh “naosen chu ahung pen tieng Tzaddik hi’a, hinlah khonung tieng Rasha hung kisoh ding” ti langkai joh’a Rivkah imeinu chun akilah khah ah, chuphat a chu achuti pohnat a ipi atileh hitobang cha hung penna ding’a P-thien heng’a chu kanathum a hitan tem ti’a lungnopmo ah ahita’n ahi. Hitobang  – atiel a Tzaddik hi’a, achaina lang’a Rasha soh a mangthah pai-pai ah cha kiti chu hung penda jo taleh phajo lou ham ti lunggel anei’a, Chuphat a chu thil umdan kholchilna nei ding’a Shem le Eber Yeshiva mun’a chu gache ah ahiye. Hinlah chulai mun’a chun thil umdan ho phate’n ahin seipeh uvin; asung’a chu khat bouseh hilou’a naosen ni - ahina kibang lou cheh hung peng chuleh khonung’a itobang hung hilhon ding ham tiho ahin seipeh phat uchun alunggel akichol thei pan bep in ahi. 

SHABBATH SHALOM LEKULAM