Friday, January 14, 2022

Parashat Beshalakh 5782

 BESHALAKH, 5782

Le’ilui Nishmat Ya’akov Mate Ben Naomi, Avner Ben Avraham, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וִידֵי מֹשֶׁה כְּבֵדִים וַיִּקְחוּ־אֶבֶן וַיָּשִׂימוּ תַחְתָּיו

Viydei Moshe kevedim vayyikkhu even vayyisimu takhtaiv…

(Moshe khut chu agih ta’n ahileh suong alauvin anuoi’a chun akoi uve…)

~ Shemoth 17:12

Ipu-ipa tehou Egypt a kuon ahung potdoh uvin,Twipisan ahin pal galkai uvin, P-thien in thilkidang tamtah achung uva analhunsah e. Chubep hilou in aneh ding uvin vaan’a kuon manna ahin lhahsah kit in ahi. Hoilai mun hitaleh achena mun jouse uva P-thien in anaumpi jing uvin, anakilhonpi jing uve. Hijieng jong leh Refidim mun ahinphah uchun “ilah uva Pakai um mong ah hinam?” ti’n khat-le-khat akidong uvin, chuta atahsannau alhahsam phat chun Amalek ahung in achung uva gaal ahung bol ta’n ahi. 
Amalek in Am Israel te chung’a gaal ahung bol hi Khazal ho’n belpi sung’a twi ki-omsou kikoi a, bel chu koima’n anaingam lou lai pet’a alunggel kisuhlou khat hung’a twisou lah’a ahung kichoplut a kuon twisa chu ichan ham a asuhkhing toh thakhat ahi ti’n asei uve. Ipu-ipa tehou Egypt a kuon ahung potdoh uva chu namtin-vaipi in anagin uva, anatijat uva ahi’n, hinlah Amalek in achung’a uva gaal ahung bol phat chun miho’n P-thien chule Israel chate aginna pau chu adailha ta’n ahi. 
HItobang a miphalouAmalek thilbol chu Am Israel te chung bep’a gaal abol ah ahipo’n, P-thien chung jieng’a jong gaal abol ah ahiye. Chutobang a mihem lunggel “daplhah sah thei”,tichu P-thien aginna pa subei thei’a Amalek kitichu P-thien in hoilai mun hihen itih lai phat hijong leh asuon-apah ho suhmang ding in thupeh eipe uvin ahi. Chubep hilou’a hiche Amalek thilbol hi niseh a geldoh jing ding ti ahinalai in ahi. 
Ahileh chuti’a Amalek in Israel chate chung’a gaal ahung bolphat chun Moshe in jong Yehoshua lamkaina’n pasal ijat ham alhengdoh in, ajing nikho chun Amalek tetoh agakisaat tauve. Moshe ahileh Aharon le Khur toh gaalkisatna mun kom’a um muol khat a chun aum in ahi. Moshe in chunglang’a nga’a akhut alha’n tieng Israel techun ajou ji uvin, akhut alhahsuh sah tieng Amalek techu ahatjo kit ji tauve. Chupet chun Moshe khut chu ahung gih ta’n, akhut chu ama changseh a adopjou lou ding phat in Aharon le Khur in suong ala lhon in, suong chung’a chun Moshe atou in chule akhut chu adop peh lhon in ahi. Chutichun Refidim mun a gaalkisatna a Am Israel te’n Amalek techu anajou uve.  
Hiche Amalek tetoh Refidim mun a gaalkisatna chungchang’a tuchung Parasha ivet leh “Viydei Moshe kevedim” ti’n Moshe khut gih thu akisun e. Rashi in hiche mun ahilchetna ah Khazal ho pansan in hitin asei e: Mitzvah suhbulhitna ding’a amatah kipanlou’a athakhel a midang asol jeh’a akhut gih ah ahi (Mechilta De’Rabbi Yishmael 17:12:1). Tidan chu Amalek chung’a gaalbol ding chu P-thien thupeh ahitoh kilhon’a amatah kipan a gaal agasat ding dol ah ahi’n, hinlah akhel’a Yehoshua asol tah jeh’a punishment amu’a, akhut chu gih ah ahiye ti ahi.
Ahi’a chuti ahiding mong leh iti dan a Moshe Rabbeinu chun ipi agel’a amatah galsat ding’a kipanlou’a Yehoshua chu asol ah hintem? 
Or Hakhayim Hakadosh in aseina ah Amalek in Am Israel te chung’a gaal ahung bolna jeh chu adang ahipo’n Torah lang’a alhahsam jeh u ahiye. Hiche chu Moshe Rabbeinu in ahet toh kilhon a “Torah a sun le jaan a kidii jing, ponbuh (Torah kisimna kiseina) dalha khalou (SHemot 33:11 ve’n)” Yehoshua chu gaal-lamkai ding’a alhen ah ahi. ( Langkhat a Moshe Rabbeinu, amatah ahileh mipi lamkai ahitoh kilhon a Torah a asun-ajaan a kidii jing theilou ah anahi’n, ama aga lamkai ding chu thil hitheilou ah ahiye.) CHuleh Moshe Rabbeinu in aguon bang chun Yehoshua ache’n, Torah lhahsam jeh’a gaal hung bol a Amalek chu Torah a asun-ajaan a kidii jing pa chun agajou in ahi. 
Or Hakhayim Hakadosh hilchetna chu adihpoi tina ahipo’n hinlah ivet leh chunglang’a Rashi hilchetna toh kitoh a sei ding in kushiya aum thou-thou nalai in ahi. Hichu ipi ham itileh Moshe Rabbeinu khut chu ipi ding’a P-thien in agih sah’a ham? (Mihem hina a chunglang nga’a ikhut idop a ahileh ahung sot tieng kham a, gih ding mong ah ahi. Hinlah hilai mun’a Mefarshim ho’n Kushiya adohna jeh u chu adang ahipo’n Amalek chung’a gaal kibol chu Mitzvah ahitah a, chubep hilou’a Moshe in akhut adop sang le akhut alhahsuh sah toh kitoh a galkisatna mun a chu koi gollel a, koi hat ham ti ahileh thiljouse bolthei a P-thien chun Moshe Rabbeinu khut chu “agih lou sahthei” a hilou ham, chuti ahileh ipi ding’a gih a hintem ti ahiye. )    
Maharal Mi’Prague in Gur Aryeh mun a ahilchetna ah ahitin asei e. Ajehchu Ovadia lekhabu a kisun “vehaya beit Yaakov esh ubeit Yosef lahava ubeit Esav lekash vedalku bahem veakhlum ( Yaakov insung chu mei hiuva, chule Yosef insung chu meisel hidiu; Chuleh Esav insung chu changpol hiuva, meisel chu akah uva avallhum diu…  Ovadia 1:18)” bang’a Esav insung kiti chu Yosef insung (tichu Yosef suon-le-pah ho) in bou ajo ding ti ahi. Amalek ahileh Esav suon-le-pah hi’a, Yehoshua ahileh Efraim phung’a kuon hikit ah ahi. CHutoh kilhon a Moshe Rabbeinu chun adang hilou’a Yehoshua chu anasol ah ahiye. Hijieng jong leh amatah jieng jong gajao ding dol ah ahi’n, hinlah chuta abollou phat a akhut chu gih asah ah ahitai.
 Henge, Yehoshua chu gaal’a kuon ding, Amalek agasat ding mong ah ahi. Hijieng jong leh chuman a chu Moshe Rabbeinu chu ongthol dehlou a, chuleh anilhon achu galsat a chu kondoh lhon ding ah anahin ahi. Moshe Rabbeinu in Yehoshua bou galmun’a asol chu ama ding’a lhahsamna chuleh P-thien thupeh suhbulhitna ding’a nongkaina bang’a kilahpeh ah anahiye. 
Aipi hileh tuchung Parasha a kisun Amalek chung’a gaal anakibolna a kuon Mussar poimo tah jildoh thei aum in ahi. Gemara Masechet Ta’anit Daf 11a mun ivet leh Khazal ho’n hitin asei uve. Moshe Rabbeinu chu ipi atileh suong chung a tou’a ham? Puon kahepoi, tangkhap kahepoi – thildang ngap thei umlou a ham suong chung khel-khel a atou a chu? Hinlah hilai’a kuon a chu ipi kijildoh em itileh mipi’n hesoh-genthei athuh tieng mipi a kuon paampet lou ding, mipi hahsatna pa chu eima’n jong hetpeh a thuh peh ding ti ahi. Koi hileh mipi’n hahsat-genthei athuh nikho ho’a kihetmosah lou’a, mipi gentheina le hahsatna ho lah’a jao a thuh a chun mipi chung’a huhhingna le kipana hung lhung pa jong amit’a amutei ding ah ahiye. 
Tuchung Shabbat a kisim di, Parashat Beshalakh bul lang ivet leh ipu-ipa tehou Egypt a kuon ahung potdoh uva, Canaan gam ahin jot uva chu abul tiel a Philistine te gamlang juon’a anakitol thu u akisun e. Hilang lampi chu ipu-ipa teuvin ajot uva ahileh ni 3 sung’a Canaan gam lhung ding uva ahitai. Hinlah P-thien in chomkhat jou in amaho chu anapuile kit in, akinung tol uvin, twipisan lang joh chu anajuon tauve. Ipi jeh in em? 
Ihetsau ma bang’a Moshe Rabbeinu lamkaina’a Egypt a kuon ahung kitoldoh u kum 30 masang’a chu Efraim phung ho’n geulah phat alhung tai ti’a Canaan gam anajot uleh lamkah a Philistine te’n analamtin uva, mi tamtah anathi uva ahi. Hiche holoi gu-le-chang hochu um nalai a, chutoh kilhon a P-thien in chuche lampi a chun pui taleu, asopiu anathiho gu-le-chang ho muleu kicha-tija uva Egypt gam’a chu kinungle khadiu ahitoh kilhon a twipisan lang’a chu apui ah ahitai ti ahi. 
 Langkhat a hilai mun’a kushiya dohthei chu itidan a Efraim phung hochu P-thien in anaumpi lou ah hintem? Aphat lhunglou lai’a ahitah jong leh gaalmite’n atha sang uchun Egypt gam’a chun hung kinung le leu iti a ham?
Besiyata Dishmaya, keima Khiddush hinsei leng ajeh chu adang ahipo’n asopi tehou in Egypt gam’a hahsat-genthei athuh uva, akaa le mao pet uva Am Israel pumpi hesoh-gentheina akimumosah uva, amaho ding bou agel jeh uva hichan chu lhung a, Efraim phung hochu mi lakh 3 lang jen Philistine te khut’a thi uva ahiye. Chubep hilou’a Masechet Ta’anit a Khazal ho seima bang’a mipi hesoh-gentheina a kuon apam pet uva klal Israel lah’a ajaolou u toh kilhon a Am Israel pumpi in chamlhatna le huhhingna amupa jong chu “agu-achaang hou” jieng in jong amu ding P-thien in adeilou toh kilhon a Twipisan lang juon’a chu mipi hochu apui ah ahitai.  
SHABBATH SHALOM LEKULAM