Friday, January 21, 2022

Parashat Yitro 5782

Yossi Lhungdim

 YITRO - 5782

Le’ilui Nishmat Ya’akov Mate Ben Naomi, Avner Ben Avraham, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

בַּחֹדֶשׁ הַשְּׁלִישִׁי לְצֵאת בְּנֵי־יִשְׂרָאֵל מֵאֶרֶץ מִצְרָיִם בַּיּוֹם הַזֶּה בָּאוּ מִדְבַּר סִינָי

Bakhodesh hashelishi letzet benei Israel me’eretz mitzrayim bayom haze bau midbar sinai…

(Egypt gam’a kuon ahung potdoh’u lha thumna, hiche nikho hin Israel chae Sinai gamthip-gam ahung lhung uve…)

~ Shemoth 19:1


Khazal le Mefarshim ho’n aseinauva Egypt gam’a sohchanna a kuon ahung potdoh u, lha thumna, Rosh Khodesh Sivan ni chun ipu-ipa tehou midbar Sinai ahung lhung tauvin ahi. Ahileh hoi’a kuon hiche nikho hi Rosh Khodesh ahi ti kihethei em?(Torah ivet leh lha thumna – Sivan lha ahi ti akisut vang’a Rosh Khodesh ni ahi mong nai ti mefurash tah in akisunpoi) . Shiftei Khakhamim in aseina ah Mitzvat Kiddush Hakhodesh chungchang (Shemot 12:2 ve’n) a “hakhodesh haze” ti’a akisut bang’a tuchung Parasha a jong “bayom haze” ti’n akisun in; khat Rosh Khodesh kiseina ahi bang’a tuchung jong Rosh Khodesh ma ahi ti “haze” thucheng a kuon gezera shava a jildoh thei ah ahi (gezera shava iti tieng Torah “drash” pehna ding’a “rule/formula” 13 holah’a khat ahi, chuleh hiche hi Moshe in Sinai muol a P-thien a kuon ahin kisaan ahiye).

Chutichun Rosh Khodesh Sivan ni’n Sinai gamthip-gam ahung lhung uvin; Sivan tarik 6 ni’n P-thien amatah Am Israel te masang’a ahung kilah in, Torah thuhing chu ipu-ipa teuvin Sinai mun a chun anakisaan uvin ahi. Khazal ho’n aseima bang uvin chuta Am Israel te’n Sivan tarik 6 ni’a Sinai muol masang’a Torah ahin kisaan utoh kilhon in vaan-le-leiset kisep – ma’aseh bereshit chu chuche nikho chun abukim pan in ahi. Tichu Torah jaal bou’a P-thien in vaan-le-leiset chule asung’a um jouse ahin sem ah ahi’n (Bereshit 1:1 a Rashi hilchetna ve’n), Sinai mun a Am Israel te Torah ahin kisaan u toh kilhon a ma’aseh bereshit jong chu bulhing pan bep ah anahiye. 

Leiset kiseplona Torah jaal; Am Israel te P-thien in Egypt gam’a asohchanna uva kuon ahin puidohna jeh pipen jong Torah akisaan uva P-thien namlhen, namtin-vaipi ding’a Thiempu nam – Kohanim ahina ding u. Chuti ahileh hilai mun’a Mefarshim tamtah in kushiya adoh uchu ipi ding’a P-thien in Am Israel te chu lha thumna, tichu Sivan lha bou’a chu Torah apen pan a ham? Nissan lha’a Egypt gam’a kuon ahung potdoh-doh uva chu Torah apeh pai a iti em? Shemot 3:12 ivet’a ahi jong leh hitin akisun e,”behotzi’akha eth ha’am mimitzrayim ta’avdun eth haelokim al hahar haze” (mipi hochu Egypt akuon nahin puidoh tieng hilai muol a hi P-thien naa atoh ding uva ahi). Chuti ahileh Egypt a kuon ahung doh uva chu Sinai mun a Torah akisaan pai ding dol u hilou ham ti ahiye. 

Ohr Hakhayim Hakadosh in jong hiche i-kushiya pauhi adong in hitin hilchetna ape e. Ama’an aseina’a ahiding doltah a chu Am Israel te Egypt a kuon ahung potdoh-doh uva P-thien in Torah chu anapeh ding dol ah ahiye. Hinlah ihetsa ma bang uvin Egypt a kuon ahungdoh u lha 3 na, Sivan lha tarik 6 ni, Egypt ahin dalhah u ni 50 ni bou chun P-thien in Torah chu Am Israel te ape pan bep in ahi. Hiche ho jouse hi adang ahipo’n P-thien in Am Israel te angailut jaal ahibou e. 

Ohr Hakhayim Hakadosh in aseina ah Matan Torah kiti chu P-thien in Am Israel te heng’a achanu deitah – A Torah chu mou ding’a apehdoh toh thakhat ahiye. Chuleh Lengpa chanu toh kicheng ding kiti chu tahsa lang hihen lhagao lang hitaleh alhin (a fit) ngai ah ahi. Langkhat a Am Israel te ahiuleh kum khujat pi Egypt gam’a agasohchan nung uva chu atahsa bep u hilou’a lhagao lang’a jong boh uva ahitai. Bohlou malah bohna kelkot a 49 channa gei galhung uva ahita’n ahi. Chutoh kilhon a Lengpa chanu toh akichen theina ding uva bohna ho’a kuon akisuhthieng masat uva ngai ahi. Zohar Hakadosh in asei bang’a chuche na ding’a chu sefirat ha’omer sung ni 50 chu ihung kipe uva ahiye. 

Ohr Hakhayim in aseibena ah chuti ahijong leh P-thien in Am Israel te chu Egypt gam’a kuon ahung potdoh-doh uva Sinai muol mai chu alhut pai’a, Torah akisaanna ding mun uva chu ni 50 akingah uva iti em? Yitzkhak jinei na ding’a jong P-thien in Avraham sohpa Eliezer chu alampi asuhchom peh’a, ni khat sung’a Aram Naharam mun chu galhung jieng ah hilou ham? Ipi atileh P-thien in ipu-ipa tehou chu Egypt a kuon ahung potdoh uva ni khujat pechu gamthip-gam a ahin puile-le a, Rosh Khodesh Sivan a chu Sinai mun lhung bep uva hintem?

Ohr Hakhayim in aseina ah ajehchu abul lang’a iseima bang uva ima jouse P-thien in Am Israel te angailut jaal ahibou e. Pasal khat chu jinei ding hita hen lang, chuleh aji ding nu pa chun ajah ah “kachanu toh nakichenna ding mun a chun ni 50 ngah in” moh pong titaleh hichun koi kingailutna vetsah malah, thil kibol hochu pasal pa ding’a  kigotna bang’a um ding ah ahitai. Hinlah khatuna masang ni ijat ham bouseh kivat ahi kalse pasal pa ding’a chu thanop um’a, mounu pa in jong angailut dan kilang ding ah ahiye. Chuta Am Israel te Khatuna a ding’a akiginna ding u leh angailut dan vetsahna a P-thien in Sinai muol masang’a chu Rosh Khodesh Sivan a chu ahin puilhung pan ah ahi. 

Langkhat ah Harav Khayim Cohen Rappaport in jong alekhabusut shut mayim khayim ah achapa min in hiche i-kushiya uhi hilchetna hoitah ape e. 

Gemara Masechet Avoda Zara 4b mun ah Khazal ho’n hitin asei uve: Torah diktiv bah “emeth”, diktiv “emeth kanah ve’al timkor”(Mishlei 23), ein Hakadosh Barukh Hu oseh lifnim mishurat hadin; din delo ketiv beih “emeth” Hakadosh Barukh Hu oseh lifnim mishurat hadin.

Khazal ho thusei hi eiho jouse hetthei ding’a sei ding hileh chunglang BeitDin a kitrug – tichu Satan in ahin hehset ji tieng khatvei-vei leh P-thien in midat harakhamim pa mangcha’a thutanna chu aphalang’a aheidoh thei ji ah ahiye. Chutobang dinmun a chu mihem in phatna “zkhut” chutilom in neihih jong leh P-thien in amihepina pa jaal’a achung’a lhung kitrug pachu aphalang’a aheidoh ji thei ah ahi. Hinlah Khazal ho’n aseinauva hichu phatseh a hithei jingkei ah ahidehpoi. Torah sung’a “emeth” ti’a kiminvo thil ho ahitieng kitrug ache kalse mihem zkhut a kingam ah ahiji tai. 

Shut Mayim KHayim in aseina ah Midrashei Khazal ho’a kimu bang’a Am Israel te Egypt a kuon ahung doh uva chu achung uva Satan in chunglang Beit Din a anahehset jing ah ahiye. Thildang-dang ho’a chu P-thien in amikhotona pa mangcha’n thutahnna chu aphalang in anaheidoh jing e. Hinlah Torah ahin kisaan ding uva chu ahileh midat harakhamim mangcha’a mishurat hadin a P-thien in athu u atan ding chu hitheilou ah ahitai. Ipi jeh in em itileh Masechet Avoda Zara a Khazal ho’n aseima bang uva Torah chu “emeth” ahitoh kilhon a thutanna chu zangjel’a tanlhah ngai a, Torah saanna ding’a chu ima jouse “emeth” – thutah bouseh a adin ngai ah ahita’n ahi. 

Satan in chunglang’a kitrug abol’a asei chu “halalu ovedei avoda zara vehalalu ovdei avoda zara”, tichu Egypt mite le Am Israel techu ipi ham akikhetnau? Khat ho jong milim septhu hou, khat ho jong milim septhu hou ma ti anahiye. Chuti ahileh milim-septhu hou khat in Torah akisaan ding kiti chu thil hitheilou beh anahi’n ahi. Ahileh hiche kitrug akuon a-ondoh uva, Torah akisaan theina ding uva chu P-thien in Am Israel techu gamthip-gam a anapuile a, Egypt a kuon ahungdoh u lha 3 lhinna, Rosh Khodesh Sivan lha bou’a chu Torah kipehna ding mun chu ahin lhut bep uva ahiye. Chuche Egypt a kuon ahung doh uva Torah akisaan tokah phat sungse’a lamkah’a athilto houva kuon a chu ipu-ipa teuvin kisemthahna tshuva ahin nei uva, chuta chu Torah saangthei ding’a lhingjou pan uva ahi.

Ahileh chuche phat sung’a chun ipu-ipa tehou vin tshuva anei uvin, Torah saangthei ding in alhingjou tauve ti iti kihetthei em? Harav KHayim Rapaport in achapa min a aseina ah Shemot 19:2 ivet leh hitin akisun e: vayyisu mirefidim vayyavou midbar Sinai. Rashi Hakadosh in aseina ah ipi atileh Refidim mun’a kuon akitol uvin Sinai gamthip-gam ahung lhung uve ti’a avel’a kisun kit a ham?(tichu Torah in avel in hin sut kit hih jong leh ihetsa uva hitalou ham). Ajehchu adang ahipo’n Refidim mun’a kuon ahung potdoh pet uva lhagao lang’a adinmun u toh Sinai mun alhun uva lhagao lang’a adinmun uchu thakhat ahi ti eihetsah nuom jeh u ahiye. Chuleh lhgao lang’a itobang dinmun a anading uvem itileh pasuk chaina lang’a kisun “vayikhan sham Israel neged hahar” (muol ma’a chun Israel in ngahmun asem e ti’a kisun) a kuon mudoh thei ahi. “vayikhan” (singular- ngahmun asem e) ti’a Torah in asut a “vayikhanu” (plural – ngahmun asem uve) ti’a asutlou a kuon Am Israel techun tshuva anei uvin, lungkhat-thakhat in mi chujat pichu thakhat in, mikhat bouseh bang in adingkhom uve ti avetsah ah ahi.  

Chuta Am Israel te’n tshuva ahin neiphat uva chunglang’a Satan in achung uva kitrug anei jong chu dingjou talou’a, Ipu-ipa teuvin thutah “emeth” le thuhing - Torah pachu ahin kisaan thei bep uva anahiye. Chuleh chuche na ding’a chu P-thien in Torah chu Sivan lha’a Am Israel te anapeh bep ah ahi.     

   

SHABBATH SHALOM LEKULAM