Friday, February 18, 2022

Parashat Ki Tissa 5782

 KI-TISA, 5782

Le’ilui Nishmat Ya’akov Mate Ben Naomi, Avner Ben Avraham, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וַיֹּאמֶר אֲלֵהֶם אַהֲרֹן פָּרְקוּ נִזְמֵי הַזָּהָב אֲשֶׁר בְּאזְנֵי נְשֵׁיכֶם בְּנֵיכֶם וּבְנֹתֵיכֶם וְהָבִיאוּ אֵלָי

Vayyomer alehem Aharon parku nijmei hajahav asher beoznei nesheikhem beneikhem uvnoteikhem vehaviyu elai…

(Chuleh Aharon in ajah uva najitehou sana bilba holeh nachapa tehou le nachanu tehou a kuon a’sana hou gala uvin lang kaheng’a hin choi uvin…)

~ Shemoth 32:2

Moshe Rabbeinu chu lukhot habrith la ding in Sinai muol ah akaltou ta’n; ni 40 le jaan 40 hung um ding in Israel chate chu availhah tai. Hinlah mipi ho hisap dan toh kitoh’a chuche ni 40 le jaan 40 ahung kipel’a, Moshe Rabbeinu ahung kile lou phat in amaho jong ache uvin Aharon jah’a “Moshe thakhel a ei lamkai diu neisem peh uvin “ ti’n agasei tauve. 
Tuchung Parasha ivet leh chuche pet chun Aharon in ajah uva hitin asei e: Najitehou sana bilba holeh nachapa tehou le nachanu tehou a kuon a’sana hou gala uvin lang kaheng’a hin choi uvin… 
Hilai mun’a Aharon thilbol hi datmah umtah ahi. Ipi atileh mipi hochu photah sang’a “sana ho hinchoi khom uvin” ti’a asei ah hintem? Khazal ho’n aseinauva ajehchu adang ahipo’n pasal hochun ajitehou le achate houva kuon sana gala kigo taleu khat hochun ana-iit tei diu, chuta amaho kiboi kah’a phat ichan ham che man’a, Moshe Rabbeinu chu hung kileman ding ti ahi. Hinlah akinepna anabang tapo’n, pasal hochun ajite hou le achate hou kuon’a sana kalah sang chun amaho sana hochu apet-pet chun ahin tuh tauvin; Aharon in chuche sana hochu meithuh sung’a alelut’a ahileh erev rav holah’a doithem hochun athepnau mangcha’n chuche sana’a kuon chun bongnou-lim ahin potdoh sah tauve.
Chutoh kilhon chun Am Israel te khangthusim a ding’a pohnat umtah le laintah umtah mai – khet ha’egel chu anasoh ta’n ahi. Gemara Masechet Sanhedrin 102a mun ivet leh Khazal ho’n hitin asei uve,”akhang-akhang a Am Israel te ahung chonset uva, achung uva P-thien in gotna ahin lhunsah ji tieng chuche khang’a achonsetna pau toh kitoh’a achung uva gotna alhun bep hilou in Khet Ha’egel a anachonset jeh uva gotna jong chu achung uva alhunsah jing jieng e”. Tidan chu hiche Khet Ha’egel a chonsetna pa toh kitoh kigotna pahi akhang-akhang a kithoh jing nalai ah ahiye. Khafetz Khayim in aseina ah hiche Khet Ha’egel a chonsetna in ichan a thil akahset a ham ti ihet nuom le abailam pen a seithei khat chu hiche chonsetna pa jeh’a tunikho gei’a Aharon suon-le-pah hobou in Kohen hina chu aneithei uva ahitai. Khet Ha’egel anaum lou hileh Am Israel sung’a chapa peng masa jouse Kohen hidiuva ahi’n, hinlah sana’a kisem bongnou-lim anahou tah jeh uchun tuchan gotna akine jing in, Aharon suon-le-pah hobou Kohen ahiden tauvin ahi. 
Aipi hileh Khet Ha’egel toh kisai’a Am Israel te chonsetna hin ichan’a thil akahset ham ti tamtah seithei aum nai. Hinlah thilkhat chu aso tieng aphamo pen’a igel jieng in jong vah neocha beh (tichu ahoina lang’a seina thie) ananei tei ji’e. CHuma bang chun Khet Ha’egel a kuon jong hin Khazal ho’n thilpha jildoh thei tamtah amudoh uvin, tamlou veu hite. 
Gemara Masechet Avoda Zara Daf 4b mun ivet leh Khazal ho’n hitin asei uve: Lo asu Israel eth ha’egel ela liten pitkhon peh leba’alei tshuva. Eipao a ledoh ding hitaleh “Israel chate’n bongnou lim anasem uchu adang ahipo’n khonung’a Ba’alei Tshuva ho’n pansahna’a anei theina ding u ahi” ti ding dan hinte. 
Hichu Rashi Hakadosh in ahilchetna ah hitin asei e: Am Israel te Sinai mun’a aum uva, Torah akisaan pet uva lhagao lang’a a-darga u saan dan chu chutobang chonsetna a akipallhuh jieng diu chu thil hithei ahipoi. Ajehchu Tzaddikim ngen ahitauvin, Yetzer Hara jieng in jong achung uva tha aneilou ah ahitai. Hinlah P-thien amatah in khonung’a miho’n kihilna’a aneina ding uva achung uva “gezera” ahin lhunsah ah ahibou e. Chutilou hileh khonung’a achonse khat chu ahung kisimthah ding tieng “kei tobang hi koima’n jong ei dei tapon te” ti’a agel ding, kisemthah nuom jong leh pansahna thei aneilou jeh’a chuta chu mangthah pai-pai ding ah ahitai. Hinlah Khet Ha’egel anaum tah toh kilhon a, mi chonse tshuva neinuom a chun chutobang lunggel ahin nei khah leh “Che’n lang Khet Ha’egel a kuon gajildoh kigo’n; Chuta chonsetna sangtah nei ho jieng jong P-thien in angaidam nalai e” ti’a kiseipeh a kihilna kinei ah ahiye.
Chukit leh Midrash Tankhuma, Parashat Ki-Tisa ivet leh Khazal ho’n aseinauva hiche khet ha’egel a thilsoh a kuon P-thien in Am Israel te ichan’a angailut em ti mudoh thei in aum e. Chubep hilou’a Am Israel te’n chung’a apa’u lunglam abol tieng uleh ichan a P-thien in thilpha’a aphungvuh uvam ti mudoh thei ahi. Iti dan in em? Yosef Hatzaddik sopiteho’n asopipau ajohdoh jeh uchun Am Israel pumpi Egypt gam’a kitolsoh u hen lang soh gachang jieng tajong leu athilbol jeh uva Egypt gam’a Yosef chu leng gahithei a, kiel lhah sungse’a chu vaanoi pumpi in kihinsona’a anei uva ahi. Athilbol uchu dei um motah ahivang chun P-thein thilpha asodoh sah thou-thou e. Chuma bang chun Khet Ha’egel a jong thet umtah chonsetna aboldoh vang uvin P-thien in akhang-akhang a bei talou ding, isuhkhel hou thoidamna thei ding Mitzvah khat – Makhatzit Hashekel chu ihung pe’uve. 
Khazal ho’n Midrash Tankhuma a chu aseibe nauva P-thien a thet umtah Am Israel te’n abol uva kuon bon P-thien in thilpha asodoh sah thei leh ama lungdei le lunglam pachu bol jing taleu hen P-thien in ichan in ichung uva phattheina ahin lhunsah tadem ti ahi. 
Aipi hileh tamtah seibe thei um jong leh abul lang’a ina pat u sugiya pa’a chun avel in kinung chomlut kit taleuhen.  
Midrash Shemot Rabbah ivet leh Khazal ho’n aseinauva Moshe Rabbeinu muol a kuon ahung kumsuh’a thilkibol ho amu chun asopipa Aharon chung’a chun alung hang kigo’n ahi. Ajehchu ama’n ageldan a Aharon jieng jong chu mipi holah’a anajao a agel ah ahiye. Hinlah P-thien in ajah ah “Aharon lunggel le ipi ding’a hitachu abol ham ti ken kahenai. CHuleh athilbol jouse chu apha ding adei jaal’a abol ah ahibou e” ti’n aseipeh e. Hiche Aharon in “apha ding adei jaal’a abol” itiu chu adang ahipo’n, pasal ho heng’a “najitehou le nachatehou a kuon sana hin lakhom uvin lang kaheng’a hinchoi uvin” ati’a, chu’a kuon a Moshe Rabbeinu ahung kileman ding chu ahiye. 
Alshich Hakadosh in aseina ah Aharon Hakohen kinepna chu hiti ahiye. Ta’avat Mamon – nei-le-gou a kipopsetna hi ta’avot holah’a beitih neilou khat ahi. Atam nei pen pa jieng in jong “katam nei vaal ta’n ahun tai” tilou hiel’a adei be jing jieng ah ahiye. Chuti ahileh pasal hochun amaho sana hochu milim semna’a aman nuom lou diu, hiche ta’avat mamon pa chun milim-semthu houna ding’a lunggel le thanopna – ta’avat avoda zara anei pauchu ajo tei ding ah ahi. Chuti ahileh Aharon chun Pasal ho heng’a ajitehou le achatehou a kuon sana ho agalah ding uva asol kit’a ahileh khat ho’n asana hou ana-iit kit uva kiboi den ding u chukah’a chu Moshe Rabbeinu hung lhun man ding, mipi hochu chonsetna a kuon huoidoh thei diu ti ahi. Hinlah pasal ho ta’avat avoda zara pachun hiche ta’avat mamon pachu anajou jo ta’n, a sana hou jong iitlou hiel in pasal hochun amaho sana ho johchu anatoh doh tauve. 
Alshich Hakadosh in aseibena ah hilaiya Aharon Hakohen akuon ipi jidoh thei um em itileh mihem hina t’khunot vemidot hohi “hiche hi midot ra’ot – hina phalou mong mong ahi” ti’a seithei aumpo’n, aphalou pen jieng jong apha lang’a manchah thei ahi ti ahiye. Ta’avat Mamon chu thilphalou le mihem hina holah’a thet umpen ahivang’a Aharon Hakohen in aphalang’a ana manchah ah ahi (alolhin lou vang a). Chuti ahileh mihem in hiche umchan hoilou/phalou inei ho jieng jong chonset’a kuon kivenna a man thei tina ahi.
Vetsahna a munkhat’a khatuna umding bang hita. CHuleh Khatuna a jao ding’a chu kouna namutai. HInlah aboina chu ipi ham itileh Khatuna a chu mekhitza ima umlou, numei le pasal toukhom, lamkhom – achomlam a sei ding’a Halakha ima umlou a chelha ahitah bang leh, ipi bol’a chelou a, chonsetna a kuon kivendoh thei ding ham? HItobang dinmun a chu mikhat bang chun jou seinopna ta’avat hasheker bang anei tah leh hilai mun’a hi hiche amihina ahoilou/aphalou a igel pauchu amanchah a, aphalang’a aheidoh thei ah ahiye. Ajou asei’a, akilep a, Khatuna a chu achelou khoh lheh jieng tajong leh hiche ajou sei jaal’a kuon’a pritzut umna mun holah’a chu agalhat theilou leh thilpha ahiye. 
Chutobang ma chun Rabbi Eliyahu Dressler in jong alekhabu sut Miktav Me’Eliyahu khelek bet, amud 46 mun ah Rabbi SImcha Zisel min in hitin asei e: Thutah le thilpha hung potna thei ding a zou kisei chu thutah tobang ahi. Chutoh kitoh ‘a chu Shlomo lengpa’n Mishlei 8:12 mun a hita asei ah ahiye,”ani khokma shakhanti aramah”(Kei chihna kahin, kijoubolna lah’a kacheng e tiding dan ahi). Rabbi Eliyahu Dressler in aseibena ah hichu ipi kiseina ham itileh Yetzer Hara kitichu eima’n jong ama manchah “sheker”- kijoubolna pa manchah a chu lheplhah ngai ah ahiye. Yetzer Hara jona ding’a manchah hoipen chu ama chung’a eima joh in amamanchah ho leman ding chu ahi.      
  SHABBATH SHALOM LEKULAM