Friday, February 11, 2022

Parashat Terumah

TERUMAH, 5782

Le'ilui Nishmat Ya'akov Mate Ben Naomi, Avner Ben Avraham, Ngahlhing Bat Sarah ve'Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וְעָשׂוּ לִי מִקְדָּשׁ וְשָׁכַנְתִּי בְּתוֹכָם
Ve'asu li mikdash veshakhanti betokham…
(Asung uva kachenna ding in kei'a ding munthieng sem uhen …)

                                    ~
Shemoth 25:8

Egypt gam'a kuon Israel chate ahung potdoh kal'u, kum 480 kum, chuche kum lha 2 na – Iyar lha chun Shlomo lengpa'n Beith Hamikdash Harishon anasapan e. Chuleh Beith Hamikdash Harishon ahung kisah a kipat akijo thieng tokah chu kum 7 lang analut in ahi. Shlomo lengpa'n Israel te chung'a lengvai ahinpoh kal kum 4 kum a Beith Hamikdash chu ahin sahpat ah ahi'n; P-thien innthieng asah chai'a chu Am Israel te chung'a kum 11 lengvai anapoh ah ahitai.

Langkhat a hiche Beith Hamikdash anakisah masang chun Mishkan anaum in; chuleh hiche Mishkan hi Moshe Rabbeinu lamkaina'a Egypt gam'a kuon hung potdoh ipu-ipa tehouvin anasah u, Parashat Terumah a kisun pahi ahiye. Mishkan le Beith Hamikdash hi a tafkid (a panmun) lhon akikhetna um behsehlou, chuleh akibahlouna lhon ijat ham um jong leh akikhetna lenpen lhon chu Mishkan hi anakitol le-le ji ah anahiye; Beith Hamikdash ahileh vang Jerusalem khopi'a har habaith mun a ding'a, chulai mun bouseh'a chu sah ding jong phal ah ahi'n ahi. Khazal ho'n Mishkan chu Beith Hamikdash Hanayad – akichuon le Temple ti'n aminvo uvin ahi.

Ihetsa ma bang uvin Torah sung'a hin Mitzvot 613 aum in ahi. Chuleh hicheho lah'a thupeh poimotah le loupitah khat chu Beith Hamikdash sah ding jong hi ahi'n ahi (Sefer Hakhinuk, Rambam le adang-dang ho ve'n). Chujong leh hiche thupeh pahi hoi'a kuon kijildoh em itileh tuchung Parasha a kisun "ve'asu li mikdash veshakhanti betokham" a kuon ahiye.

Ahileh hilai'a dohna semthei khat chu - Parashat Terumah a kisei "ve'aseu li mikdash…" hi Mishkan kiseina hilou ham, chuti ahileh iti dan a hilai mun'a kuon a hi Beith Hamikdash sah ding kiti hi Torah sung'a thupeh 613 holah'a khat ahe ti'a hiche pasuk a kuon a hi kijildoh thei ham? Khazal ho'n Gemara Masechet Iruvin Daf 2a mun'a aseinauva Mishkan iti tieng Mikdash kiseina jong ahi'n, chuma bang'a Mikdash iti tieng Mishkan kiseina jong ahi'n ahi. (hiche hi Gemara masechet Iruvin Daf 2a mun'a Khazal ho'n Torah sung'a pasuk ho pansan in hilchetna apeuve; eiho'n iseinuom pipen u ahilou jeh in achien-achai a hetbe nuom ho'n Iruvin Daf 2a vet a khuolbe thei ahi.)

Achomlam'a sei ding'a Beith Hamikdash chu Mishkan thakhel a hung kisa tithei, ahilou jong leh Beith Hamikdash kitundoh tokah'a P-thien umpina "sh'china" pa Am Israel te lah'a aumna ding'a Mishkan chu kisa ah tithei ah ahiye. Gemara Masechet Sotah Daf 9a mun'a Khazal ho'n aseinauva Beith Hamikdash ahung kitundoh toh kilhon in Mishkan jong selmang in anaum tai. Chuleh Khazal ho'n Gemara le Midrashim mun ijat ham'a tuchung Parasha a kisun "ve'asita eth hakerashim lamishkan atzei shitim omdim" (shemoth 26:15 ve'n)  pansan in hitin asei uve: Talmud lomar "omdim" – she'omdim le'olam uleolamim. (Eipao'a sei ding hileh "omdim"(ading uve) kiti chu ipi kiseina ham? Selou hiel in tuonsot in ading jing uve; tichu Moshe Rabbeinu lamkaina a Am Israel te'n anasah u kitepna-ponbuh "Mishkan" chu selou beh in ading jing in ahi. Selmang a aum tah vang'a tuni nikho gei'a Mishkan chu selou hiel'a um jing nalai tina ahi. )

Ahileh iti dan a Mishkan chu tuchan selou hiel'a um a, Beith Hamikdash chu nivei kisa'a kisu'se ah hintem? Mishkan chun Beith Hamikdash sang'a ipi thenthouna aneijoh a selmang'a um a, Beith Hamikdash ahileh gaalmite khut'a nivei jen suhset a um ham? P-thien in Mishkan aselmang bang'a Beith Hamikdash jieng jong chu suhset a aum sang'a anaselmang a iti am?

Midrashei Khazal mun ijat ham'a Khazal ho'n aseinauva ajehchu Mishkan hi namdang te kiti him-him panglou hiel'a Am Israel te'n amaho khutsuh tah'a anakisah uleh anakitundoh jeh'u ahi atiuve. Langkhat'a Beith Hamikdash masapa hihen lang aninapa hitaleh, namdang ho anajao (akisahna a ananaatpha) uva ahitai (tekahna a masapa a chu Hiram lengpa in ichan ham'a anakithopi'a; anina pa'a ahileh Korush lengpa in ichan ham a pan analah ah ahi).

 Mishkan ahileh vang asahna ding'a thil ngaicha le thil hung kitoh ho hihen, Mishkan sahna ding'a natong ho hitaleh, chujong leh Mishkan sung'a ngaicha thilkeo le manchah ho jouse semna ding hitaleh – aneo'a apat alen pen gei – aboncha kei'a P-thien a ding'a alungsung'a kipehdohna dihtah neiho bouseh chun pan analah uva anasah doh uva ahi. Khazal ho'n aseinauva hitobang thil, mihem khat in P-thien a ding'a alungsung'a kipehdohna dihtah anei'a ahin sem khat chu P-thien in amanthah jieng ding adeipo'n ahi ti ahiye. Chutoh kilhon a Mishkan chu kiselmang'a, tuchan a jong selou lai ah ahi. Hinlah Beith Hamikdash ahileh vang P-thien in achate chung'a alunghannna le alungnatna ho buhlhahna'a anei'a, achate asuhmang sang'a ti'a anasuhset ah ahitai.

Chukit leh hilai'a lungdon umtah khat chu hiche "Mishkan chu tuni gei in ading jing e" kiti chu ipi atileh Mishkan sahna'a Mishkan khum a kimang "Atzei shittim" (shittim kiti hi thing jatkhat, English a Acacia akiti e) khel-khel a kuon a kijildoh hintem? Chukit leh gamthip-gam, twi jieng jong umlou namun chule hamhing ima jong kenalou mun'a Mishkan sahna ding thing hochu ipu-ipa teuvin hoi'a akilah uva hintem?

I-kushiya hou ihilchetna ding uvin hiche Mishkan kisahna ding'a kimangcha thing toh kisai Rashi Hakadosh in ipi asei em veu hite. Rashi ivet leh Midrashei Khazal ho pansan'a aseina ah Yaakov avinu in ruakh hakodesh a kuon khonung tieng Am Israel te'n Mishkan ahinsah diu anamu masat toh kilhon a, hiche thing hohi Egypt gam'a chu anatu a, ipu-ipa teuvin Egypt a kuon ahung doh uva chu ahin kipohdoh uva ahi.  

Ahileh Mishkan sahna'a kimangcha thil ho ivet leh thing bouseh angaicha po'n ahi. Sana, suongmantam chujong leh savun chuleh adang-dang thil tamtah ngai ah ahiye. Hilai a savun kiti hi moh savun hilou'a, sa jatkhat – takhash kiti a kuon kisim ahinalaiye. Khazal ho'n aseinauva hiche sa hi Mishkan sahna ding'a avun ngaichat ahitoh kilhon a P-thien in atum'a asem'a, gamthip-gam a chu Am Israel te heng'a ahin sol'a, saho chu amaho macham a hung jieng uva anahin ahi. Songmantam ho jong chu Khazal ho'n asei uva ahileh Manna bang'a van'a kuon hunglha in asei uve. Ahileh chuti'a P-thien in Mishkan sahna ding'a ngaicha, apoimo dehset hochu ahin umsah thei'a ahileh Mishkan sahna ding'a ngaicha thing ho jong chu ahin gon thei a hilou ham? Ipi atileh Yaakov Avinu in thing chu atu khel-khel ah hintem?

Sefer He'ir Mimizrach kiti lekhabu in aseina ipi ding'a Yaakov Avinu in Mishkan sahna ding'a hung ngaicha ding thing hochu atu khel-khel a ham itileh adang ahipo'n ajehchu hiche thingkhum pa jaal'a hi Mishkan chu kitungdoh thei ding bep ah ahiye. Mishkan kitundohna ding'a poimo pen chu akhum ahitoh kilhon a chuche'a ngaicha ding thing hochu anatu ah ahi'n ahi (Mishkan hi phatseh'a kichuon lele ahitoh kilhon'a am ding'a a foundation chu akhum hohi ahiuvin ahi). Apoimo pen akhum pa ding'a chu mihem in pan ahin lah'a, Mishkan chu ahin tuhdoh tieng, Khazal ho'n "haba letaher mesa'ayin beyado" (lhagao lang'a thienthouna ding dei'a panla'a chun chunglang'a kuon kithopina amu ding ahi) atima bang uva, achungkhu ding (savun ho) le songmantam holeh thil dang-dang hochu chunglang'a kuon P-thien in ahin kithopi'a, ahin suhbulhit ji ah ahitai. Hinlah apoimo pen chu ipi ham itileh Mishkan tundoh ahitheina ding'a ngaipoimo pen thil chung'a chu mihem in panlah masat ding ti ahiye.

Ahileh tu'n i-kushiya hou'a nung lut kit taleu hen Moshe Rabbeinu lamkaina a Am Israel te'n gamthip-gam a anasah u Mishkan ading jing'e kiti toh "atzei shittim" hin ipi kimatna anei mong mong a ham?

Torah ivet leh Yaakov Avinu Egypt gam'a achapa Yosef toh kimuto ding'a achesuh ding chun Beer Sheva mun'a akibang pa'n ahi ti'n akisun e. Kum 22 lang akikhen lhon'a, kum khujat pi achapa pul adou nung'a chu ipi atileh Yaakov Avinu chun Egypt juon peilou'a Beer Sheva mun'a chu ibol'a gakibang pa a ham?

Khazal ho'n aseinauva Yaakov Avinu in Beer Sheva mun'a thing anatu holeh Avraham Avinu in anatu hochu agalahdoh a, Egypt gam'a apohsuh a anatuso'n kit ah ahiye. Chuleh hiche hochu adang hilou'a khonung'a atu-achate ho'n Mishkan ahinsah tieng uleh amanchah ding'u adei jeh a abol ah anahin ahi. Sefer Be'er Yosef in aseina ah Yaakov Avinu in chuchan a chu P-thien umpina "sh'china" pa hung kingahna ding Mishkan sahna ding pachu agel poimo a, ama'n jong pan analah ah ahitai. Chubep hilou'a achapa Yosef mu kit ding chu thanom lheh jieng jong leh ama thanopna sang'a lhagao lang thilpa joh chu apoimo jo sah nahlai ah ahiye. Chutoh kilhon a chu Be'er Sheva mun'a chu gakibang pa ah anahin ahi. P-thien kin'a ding'a hichan gei'a thanopna anei jaal'a chuche thingho kimanchahna Mishkan jong chu tonsot a selou hiel'a um ah ahi.

Langkhat a Yaakov Avinu bep hilou'a, ipu-ipa tehou jong chutima ahiuve. Mishkan sahna ding'a ngaicha thil ho, P-thien in Moshe Rabbeinu heng'a Am Israel te seipeh in lang "alungsung uva thanopna le kipehdohna dihtah neiho'n hintoh u hen" ati ho chu Parashat Vayikhal ivet leh ni 2 sung in ahin tuh chai jieng uvin. Chubep hilou in avaalset a ahin to'be ding phat uchun P-thien in "hin to be tahih uvin" ti'a Moshe Rabbeinu heng'a ahin hetsah jaal chun anato-be tapouve. Hitobang'a lungsung'a thanopna le kipehdohna dihtah neipum a hung kitoh thil'a kuon kisem thil chu atonsot a selou a ding jing ah ahita'n ahi.   

                                                            SHABBATH SHALOM LEKULAM