Friday, August 26, 2022

Parashat Re'eh 5782

Yossi Lhungdim


Le’ilui Nishmat Avner Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

כִּי אִם־אֶל־הַמָּקוֹם אֲשֶׁר־יִבְחַר יְהֹוָה אֱלֹהֵיכֶם מִכׇּל־שִׁבְטֵיכֶם לָשׂוּם אֶת־שְׁמוֹ שָׁם לְשִׁכְנוֹ תִדְרְשׁוּ וּבָאתָ שָּׁמָּה

Ki im el hamakom asher yivkhar H’ Elokeikhem mikol shivteikhem lasum eth shemo sham leshikhno tidroshu uvata shama… 

(Hinlah Pakai na’P-thien uvin nangho phungsung’a kuon aminthieng chenna ding’a alhendohna mun, chulai mun bouseh’a chu ama nagahol uva, chulai mun’a chu nahung di ahi…)     ~ Devarim 12:5


Torah sung’a kisun thupeh – Mitzvot 613 holah’a khat chu “Pumgo-thilto ho tuona ding mun kiti chu  munkhat bou hiding” ti ahi. Hichu hoilai mun ham itileh Beith Bekhirah – P-thien in alhendoh inn ahilouleh Beith Hamikdash kiseina ahiye. Beith Hamikdash Harishon akisahdoh ma chun Mishkan anaum in, chuti chun Mishkan  bou’a chu pumgo-thilto ho tuoding phal anahiuve. Mishkan hi ahikit leh mun ijat ham’a anakichon le-le ahitoh kilhon in Mishkan akiphit lhah’a akitundoh kit tokah chu anuom pa’n ama dei-deina mun a maicham - mizbeakh akisem a pumgo-thilto anato thei’a ahiye. Hinlah Beith Hamikdash Harishon ahung kitundoh a pat vang mundang him-him a maicham sem ding phal ahitapoi.  Chutoh kilhon a Beith Hamikdash akisuhset kalse  pumgo-thilto kitoh ho jouse jong ataang tai.

Chuti ahileh Beith Hamikdash sah ding kiti jong chu thupeh lah’a khat tina ahi. Rambam ivet leh Hilkhot Melakhim, Perek 1, Halakha 1 a hitin asun e: Canaan gam alut ding uchun Am Israel te thupeh 3 anakipe uve: Khatna a, Achung uva vaihom ding Leng akilhen diu; Nina a Amalek suon-le-pah ho suhmang ding; thumna a Beith Bekhira sahdoh ding. 

Hilai’a Rambam in Beith Hamikdash sah ding kiti ti thupeh 3 lah’a apansah hi tuchung Parasha a kisun pasuk – leshikno tidroshu uvata shama a kuon ajildoh a ahiye. Langkhat a Rambam, Hilkhot Beith Habekhira, Perek 1, Halakha 1 mun ivet leh Beith Hamikdash sah ding thupeh hi Parashat Terumah a kisun “ve’asu li mikdash veshakhanti betokham” (Shemot 25:8) a kuon kijildoh dan in akisun kit e. 

Lekhem Mishneh (Hilkhot Rambam hilchien lah’a khat) in hiche toh kisai hin hitin dohna asem e: Ipi atileh Rambam in Beith Hamikdash sah ding toh kisai thupeh hi pasuk chuomcheh, mun 2 apat ahin jildoh a hintem? (tichu Hilkhot Melakhim ivet leh tuchung Parasha a kisun pasuk a pat dan a asei a; HIlkhot Beith Habekhira ivet a ahileh Shemot lekhabu a kuon dan a asei a ahi. Iti dan’a pasuk khat bouseh pansan a Beith Hamikdash sah ding thupeh ajildoh lou ham ti ahiye) 

Rashi Hakadosh hilchetna ivet a ahileh Parashat Re’eh a kisun pasuk – sham leshikno tidroshu kiti hi Shiloh mun’a kitung Mishkan kiseina ahi ti’n asei in; Chuleh Parashat Re’eh ma’a kisun pasuk – vehaya hamakom asher yivkhar H’ Elokeikhem bo leshakhen shemo… (Devarim 12:11) hi Yerushalayim khopi’a kisa Beith Hamikdash kiseina ahi ti’n asei e.  Ahileh tu’n kidong leuhen, iti dan’a Rambam in hiche pasuk ( Devarim 12:11) a kuon a hi Beith Hamikdash sah ding thupeh ajildoh lou a hintem? Rashi Hakadosh hilchetna dungjui’a iche ding’a ahileh pasuk dang-dang ho sang’a Devarim 12:11 a kisun pa’a kuon a hi Beith Hamikdash sah ding thupeh kijildoh leh kilomjo lou’a ham? Ajechu hiche pasuk pahi Beith Hamikdash toh kisai hi’a, adang ho ahiuleh Mishkan toh kisai hibou a ahi. 

Lekhem Mishneh in Rashi Hakadosh hilchetna le tu’a ithuodoh u pansan hin chunglang’a kushiya adoh chu hilchetna hiti’n ape e. Hetding chu Parashat Terumah a kisun “ve’asu li mikdash” le Parashat Re’eh a kisun “ leshikno tidroshu uvata shama “ teni hi ani-ni  a Mishkan sah ding toh kisai ahilhon e. Khat ahileh bamidbar mun’a Mishkan sah ding toh kisai thupeh ahi’n; khat ahileh Shiloh mun’a Mishkan toh kisai ahi. Pasuk teni hi Mishkan sah ding toh kisai ahitoh kilhon a Rambam ngaidan a akikhetna ima aumpo’n, pasuk chuom-chuom hijieng jong leh khat a kuon akijildoh thei bang’a, khat a kuon a jong jildoh kit thei  a ahi ti ahiye. CHuti ahitoh kilhon a Hilkhot Melakhim a chu Parashat Re’eh apa pansan a ajildoh a, Hilkhot Beith Habekhira a chu ahileh Parashat Terumah a kisun pasuk pansan a ajil a ahi.

Ahileh iti dan’a Beith Hamikdash sah ding thupeh chu Mishkan sahna ding toh kisai thupeh a chu ajildoh a, Beith Hamikdash chungchang kisutna pasuk apat ajildoh lou a hintem? 

Lekhem Mishneh in aseina a Mishkan sah ding thupeh aum tah’a ahileh Beith Hamikdash sah ding thupeh chu seilou’a hetsa ahi ti’n asei e (Khazal ho’n aseinauva Mishkan le Beith Hamikdash hi khat ahi atiuve). Chubep hilou’a Mishkan sahna ding kisutna pasuk teni hi ivet a ahileh thucheng kimang hohi ajhara al mitzvat ta’aseh (bolding thupeh chungchon’a kihilchahna) hiuva ahi (veasu li mikdash veshakhanti betokham – kiti chu thupeh- commandment ahina ban’a ajhara- kihilchahna  jong ahiye. Tichu P-thien chu eiho sung’a achenna ding’a Mishkan sah peh ding, isahlou uva ahileh chenglou ding. leshikno tidroshu – kiti jong hi commandment ahilou leh kihilchahna hikit  a ahi. Tuchung Parasha a kisun “tidroshu” pa hi veleu chun P-thien in alhenna mun bou’a pumgo-thilto tuo ding thu akisut bep hilou’a mundang a tuo ding phallou ahidan jong hilchahna phatecha kisun a hi). Langkhat a Beith Hamikdash toh kisai pasuk (Devarim 12:11) pa a hin ajhara ima aumpoi. Chuti ahitoh kilhon a Rambam in ajhara al mitzvat ta’ase jaona pasuk pa joh a kuon Beith Hamikdash sah ding ajildoh a ahi. 

Chuta chu Beith Hamikdash ahung kisahdoh a kipat mundang him-him a pumgo-thilto tuo ding phal ahitahlou na ban’a kumseh le Kutpi 3 ho hung lhun seh leh gakilulah tei-tei ngai ding ti ahikit e. Beith Hamikdash anadin lai’a chu Eretz Israel chuleh khutz la’aretz a anakhosa Juda techu, mungamlha tah’a kipat hung uva Jerusalem mun’a um P-thien inn a chu hung kilulah jiuva anahin ahi. 

Langkhat a kidang tah khat chu, Parashat Shoftim ivet’a ahileh Ir Miklat chungchnag’a hitin akisun e,”takhin lekha haderekh” (lampi chu gongtoh sa’n kikoi in – Devarim 19:3). Rashi Hakadosh in Gemara Masechet Makot Daf 10b pansan a ahilchetna a “Ir Miklat jotna lampi ho’a chun sign akitah in, sign ho’a chun ‘miklat’, ‘miklat’ ti’n akisun e”. Tidan chu tuosoi a mikhattou in midang khat ahin tha khah tah’a, ir miklat juon’a ajaam tieng baicha khen’a kiselna khopi alhun’a akihinsona thei ding’a Ir Miklat jotna lampi ho’a chu sign kitah sohkei’a ahiuve. Chuti lou hileh lampi ahet tahlou’a, miho adohle a ahitah leh phuba la kigo pachun aumna ahetdoh a, athalo khah thei a ahi.

Ahileh tu’n kidong leuhen Ir Miklat ho jotna lampi’a signpost akitah bang’a Jerusalem jotna lampi ho’a jong chu Signpost tah’a pha hilou ham? Mun gamlha tah-tah a kuon mi hung’a, Jerusalem khopi’a um Beith Hamikdash mun chu ahin jot jiuva ahi’n, tulai bang’a Waze umlou, gari umlou ahitoh kilhon a lampi mat le-le ding kiti chu thilbai ahilou ding seilou’a hetsa ahiye. Hinlah ivet’a ahileh Ir Miklat jotna lampi ho bang’a Jerusalem jotna lampi ho’a signpost tah ding ti thupeh aumlam akisim doh khapo’n, chuleh um jong umlou’a anahiye. Ipi jeh hintem?

Midrash Aggadah, Midrash Yalkut Shimoni chuleh Yerushalmi Berachot Perek 9, Halakha 5 ho ivet leh Khazal ho’n Shmuel pa Elkanah chungchang a hitin asei uve: Kumseh leh Kutpi 3 ho ahung lhun uva, Shilo mun’a kilulah ding’a ache tieng alampi akhel jieng kei in ahi. Tidan chu tukum a Shilo chena ding’a anajot lampi chu akum kit le ajon kit ji tapoi. Chuma bang chun ache lang’a lampi a chun ahung kinungle kit ji po’n ahi. Ipi ding’a hitachu abol a ham? Am Israel te ho’n athilbol chu amu uva, chu’a kuon amaho’n jong Elkanan bang’a Shilo mun’a agakilulahna ding u ti ahi. 

Kutpi 3 ho ahung nai tieng Elkanah le a-insung miteho Shilo juon’a ahung kitol uchu miho’n amu tieng uleh amaho jong kigo uva, che ding’a kigolou khat jong ama-le-ama kitielkhou ji’a Shilo mun’a chu gakilulah ji a anahin ahi. Chuta chu Yehudi khat a kuon Yehudi dang khat in khizuk akimu thei a ahiye.

Rabbi Khayim Mivolozhin chapa Rabbi Yitzkhak Mivolozhin in Shmuel pa Elkanah chungchang’a Khazal ho thusei pansan a aseina’a Jerusalem jotna lampi ho’a signpost akitahlouna jeh chu tu’a isei u tobang chu ahi ati. Ir Miklat ho jotna lampi bang chun Signpost kitah taleh bailam cha’a Jerusalem khopi chu kilhung thei ding’a ahi. Hinlah Torah in hichu adei’a ahipoi. Tuchung Parasha a “leshikno tidroshu” akiti ma bang’a P-thien chu holdoh tho ngai a ahiye. Shmuel pa Elkanah in Shilo ajotna lampi kumseh a akhel jeh isei ma bang uva Jerusalem jon’a che a chun lampi hochu akiholthu a, miho adoh le ding; Chu’a kuon a chu ama jaal’a midang ho’n jong kitielkhouna anei uva, pumgo-thilto tuo ding nei’a tuhlou lai ho jieng jong chun “Jerusalem kache poimo ahe” ti ahin kigeldoh uva, Jerusalem a um Beith Hamikdash mun’a gakilulah ding uva ti ahi. r

SHABBATH SHALOM LEKULAM  

Friday, August 19, 2022

Parashat Eikev

 Yossi Lhungdim

EKEV, 5782

Le'ilui Nishmat Avner Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah ve'Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

שִׂמְלָתְךָ לֹא בָלְתָה מֵעָלֶיךָ וְרַגְלְךָ לֹא בָצֵקָה זֶה אַרְבָּעִים שָׁנָה
Simlatkha lo valtah me'aleikha veraglekha lo vatzekah jeh arbayim shana…
(Hiche kum 40 sung hin nachung'a chuong nasangkhol-chuol achulkha po'n, nakeng hou jieng jong apom in adul khapoi …)
                                      ~ Devarim 8:4

Rashi Hakadosh in Yalkut Shimoni a Khazal ho thusei pansan'a hiche pasuk ahilchetna'a hitin asei e: Ananei hakavod chun avonhou chung'a beh nen hochu asuhthieng jing a, athah bang'a thiengset a akoi jing a ahi. Chukit leh dahdieng (snail) akikhanlet toh kitoh'a avon (English a shell atiu khu Khazal ho'n dahdieng von dan'a asei uva ahi) akikhanlet bang'a naosen ho jong akikhanlet utoh kitoh'a avon hou anakhang a ahiye.

P-thien in ipu-ipa tehou sil-le-chen chung jieng'a jong thilkidang analhunsah'a kum 40 sung avon houchu athah lih tobang'a chullou hiel'a anaum a ahi. Chuleh "veraglekha lo vatzekah…" – "Nakenghou jieng jong apom in adul khapoi" titoh kisai'a Rashi Hakadosh in aseibena a "mihem kiti chu akengkeo'a avale'a ahileh changbuong kimeh apom bang'a achaina tieng akeng pom ji'a ahi'n hinlah ipu-ipa tehou chu kum 40 sung akeng u anapom khapoi" ti'n asei e.

Hilai'a Rashi Hakadosh thusei hi ivetleh lungdon umtah khat chu ipu-ipa tehou chu kum 40 sung gamthip-gam'a akengkeo'a anavah-le uva toh kilou a ahi. Langkhat'a chuta chu isei ding'a ahileh Parashat Ki-Tavo mun'a Torah in hitin asun e: ve'olekh etkhem arbayim shana bamidbar, lo valu salmoteikhem me'aleikhen vena'alkha lo valtah meal raglekha (Kum 40 gamthip-gam a kahin pui uvin; Nachung uva chuong navon hou achul po'n, Nakeng'a nase nakengkoh achul poi - Devarim 29:4 ve'n). Chuti ahileh Rashi Hakadoh in hilai mun'a asei hi ipi kavannah a asei a ham?

Maharal Mi'Prague ahi'n, Rabbeinu Ovadya Mi'Bartenura jong ahi'n hiche i-kushiya uhi adong lhon in, ahilchetna hiti hin apelhon e: Rashi Hakadosh in aseinom pen chu adang ahipo'n chuche kum 40 sungse chu ipu-ipa tehou kengkoh bei in anaumkha pouve. Avon hou bep hilou'a akengkoh hou jieng jong chullou le selou in anaum in, kengkoh toh kikhenlou hiel'a anaum jing utoh kilhon chun akeng u anapom khapo'n, dul jong anadul khapoi ti ahijoi.  

Maharal Mi'Prague in alekhabu sut Gur Aryeh a chun hitin dohna asem be e: Devarim 29:4 a chu ipi atileh Torah in kichehsel'a "nakengkoh hou achul poi…" ti'a jong asut a, langkhat a tuchung Parasha a hi ipi atileh von chullou bep kisun a kengkoh kiminphah lou a ham?

Hiche thudoh toh kisai hin Maharal Mi'Prague in hilchetna saotah ape'n, eiho'n achomlam tah in seileuhen hiti ahi. Maharal Mi'Prague in aseina a sil-le-chen hotoh kengkoh kibahlouna khat chu sil-le-chen hin mihem ho ajep-hoi a, jaana (kavod) le loupina apehbe ji'a ahi. Tidan chu mikhat chu phatecha ahung kivon a ahileh aloi-agol lah'a jong jaa-jaa chang jieng a, asil-achen chun "kavod" ichan ham'a apehbe a ahiye. Langkhat a kengkoh hin ahileh mihem chu sil-le-chen ho bang in "kavod" ima apehbe poi. Koi kavod pehbe malah Kengkoh kiti hi mihem ding'a genai ahijo'n ahi (genai iti leh jumna/jachatna/mulphouna thil tiding hinte ). CHuti ahitoh kilhon a munthieng (makom kadosh) lai taphot a chu kengkoh pum'a mikhat alut/adin ding phal ahipo'n ahi. Vetsahna a Moshe Rabbeinu heng'a P-thien ahung kilah masat jong chun P-thien in aheng'a "nakengkoh sut in ajehchu nadin namun chu munthieng ahi" (Shemot 3:5 ve'n) ti'n asei e. Chuma bang chun Beith Hamikdash sung'a natong Kohanim ho jong kengkoh pum'a naa atoh diu phal ahipo'n, akengkeo uva P-thien naa chu anatoh jiuva ahiye.

Sil-le-chen – von hohi ahileh mihem in angaichat bep hilou'a mihem loupina kavod a jong pang ahitoh kilhon a P-thien in mihem ho apeh'a ahiye. Kengkoh ahileh vang mihem in angaichat jeh bou'a P-thein in eihin peh uva ahi. Chutoh kilhon a Birkat Hashakhar jieng a jong sil-le-chen ho chung'a "malbish arumim" ti'a Brakha kisei a, langkhat kengkoh chung'a hi "she'asa li kol tzorkhi" ti'a kisei a ahi. Tichu "malbish arumim" itileh P-thien amatah in mihem chu sil-le-chen ho ahung von peh (malbish) ti'a loupina lang'a kisei'a; kengkoh ahileh vang "kangaichat jouse eisempeh" ti'a mihem in "ngaichatna inei jeh bou'a P-thien in ahinsem" ti'a kithangvah'a ahi.

Maharal Mi'Prague in aseina a tuchung Parasha ivet a ahileh "al kol motza pi Hashem ikhye ha'adam" (P-thien kamcheng'a kuon ho bou chu mihem in hinna'a anei ding'a ahi - Devarim 8:3) ti'n akisun in; chuche jou-jou chun " Simlatkha lo valtah me'aleikha veraglekha lo vatzekah jeh arbayim shana " ti'n akisun e. HIchu ipi ham itileh hiche kum 40 sung'a thilkidang P-thien in ipu-ipa tehou anabolpeh hohi P-thien a kuon bou hi'a. Chuna ban'a kum chujat sung'a gamthip-gam'a anahin thei uva, asil-achen hou chullou le akeng u pomlou le dullou hiel'a anaum jieng jong P-thien akuon ahijeh ahibou e ti ahi. Chujong leh ivet'a ahileh tuchung Parasha pa'a hi P-thien minthieng kiminphah a ahiye.

Langkhat a Parashat Ki-tavo mun'a pasuk chu ivet a ahileh Moshe Rabbeinu in Am Israel te heng'a kum 40 sung'a thilkidang anasoh ho avel'a asei thu akisun in, hinlah "nahinna thei ding uva hiche ho jouse hi P-thien akuon ahi" ti'a aseina aumpo'n chuleh hiche toh kisai pasuk a hin P-thien minthieng jong apang tapoi.

Maharal Mi'Prague in aseina'a iseima bang uva kengkoh kiti chu genai ahitoh kilhon a " P-thien kamcheng'a kuon ho bou chu mihem in hinna'a anei ding'a ahi " ti'a kiseina, chuleh P-thien minthieng kisutna mun'a, davar meguneh khat chung'a "nakengkoh jong achulpoi" ti'a Torah in mefurash tah'a asut ding chu thil kilom hilou'a ahi. Langkhat'a Parashat Ki-Tavo a kisun pasuk pa'a chu P-thien minthieng akisutlouna ban'a sil-le-chen chuleh kengkoh hochu P-thien a kuon ahiuve ti akiseina aumpoi. Chutoh kilhon a Torah in "nakengkoh jong achulpoi" ti'a mefurash tah'a akisut jieng tah jong leh asetna umlou a ahita'n ahi.

Aipi hileh hiche gamthip-gam a ipu-ipa tehou kum 40 anavaitham sung uva chu P-thien in amitakep, asi-asen apat ateh-akhang gei'a angaichat jouseu anasuhbulhit peh a, akivaat ima umlou hiel'a anakilhon pe le-le a anahiye. Chuti ahileh Mitzvah lah'a loupi tah mai jieng Mitzvat Tzedakah – aneilel-ahahsa ho sum-le-pai a kithopi ding kiti chu iti anasuhbulhit tauvin tem?  

Hiche thudoh hi Mefarshim tamtah in adong uvin, tirutz jong tamtah apeuve. Hiche lah'a tirutz hoitah khat Harav Shimshon Pinkus (zichrono tsaddik livrakha) in anapeh chu veleuhen; Ravpa'n aseina a chuche khangmite chun Mitzvat Tzedakah asuhbulhit theilouna ding uva P-thien in anabol mong a, asuhbulhit ding dan lampi jieng jong analahmang peh'a ahi ti'n asei e. Ipi jeh in em? Ravpa'n hitin hilchetna ape e.

Mishlei 11:4 a Shlomo lengpa'n hitin eihil uve: Vetzedakah tazil mimavet ( Tzedakah in thina a kuon mi ahuh doh e). Harav Shimshon Pinkus in Khazal ho pansan'a aseina'a hiche pasuk hilchetna hi ivet a ahileh Tzedakah in tha anei dan chu thi ding'a umlai (tichu chunglang'a thi ding'a achungthu kitan hita) khat jieng in jong chaga genthei khat kithopina'a Tzedakah apeh'a ahileh hiche zkhut mitzvat tzedakah pa chun aven'a, thina jieng jong apel thei a ahiye. HIche Tzedakah thanei dan hi Gemara le Midrashei Khazal ho'a mun tamtah a mudoh thei a ahi (vetsahna a Rabbi Akiva chanu thusim le adang-dang).

Langkhat a Egypt a kuon hung potdoh ipu-ipa tehou, gamthip-gam'a kum 40 anavaitham den hochu ivet'a ahileh khet hameraglim jeh chun P-thien achung uva analunghang in ahi. Chuti chun P-thien in achung uva thutanna anasem in, abon uva gamthip-gam a thichai kei uva, khat jieng jong Canaan gamlut lou ding ti anahiye. Chuti ahitoh kilhon a P-thien in Mitzvat Tzedakah jieng jong asuhbulhitna thei ding'u lampi anagon pehlou a ahitai. Ajehchu Mitzvat Tzedakah chu asuhbulhit ding dan lampi umtaleh a zkhut chun aven uva, thina jieng jong apeldoh thei diu, achaina tieng P-thien in achung uva thu atansa jieng jong guilhung lou'a um thei ding a ahiye.

Ahileh tu'n kidong leu hen. Mitzvat Tzedakah chu asuhbulhit ding dan anaum tahen lang, ipu-ipa tehou chun anasubulhit taleu. Chuche Mitzvat Tzedakah zkhut jaal'a thina apel uva, Canaan gam alhun uchu ipi asetna um a hintem?

Harav Shimshon Pinkus in aseina a hetding chu Mitzvat Tzedakah suhbuhlhit jaal'a thina peldoh ding kiti chu phatseh'a thilpha ahidehpoi ati e. Hichu ipi toh kitekah em? Mikhat hapetah a dammo a, anatna jendam thei hitalou; tu mama ahilou leh pungkah ijat ham jou leh thilei thei dinmun a um, hai jong hai thei talou, moh'a Oxygen akituopeh jeh'a hai ham-ham toh thakhat ahi. Hitobang'a hin kiti chu "hinkho dihtah" ahina ima umlou a ahitai.

Chuma bang'a chu Ravpa'n hitin asei e: Henge, Egypt gam'a kuon hung potdoh ipu-ipa tehou chun Mitzvat Tzedakah asuhbulhit thei u hita henlang anasublhit taleu hiche Tzedakah thahatna jaal'a thina chu apeldoh thei maithei uva ahi. Hinlah hichu damlou Oxygen kituopeh itiu tochun thakhat ahibou e. Veleuhen, Ipu-ipa tehou chung'a P-thien in gezera anakai chu achonset jeh u anahiye. Ahileh tu'n Mitzvat Tzedakah chu subulhit tau henlang thina chu anapeldoh tajong leu, Oxygen kitopeh mai-mai tobang hiuva amaho ding'a tikkun um dehlou ding, ahin man ujong um dehlou ding a ahi. Langkhat'a amaho ding'a P-thien in agonpeh Tikkun umsun chu Gamthip-gam a athi uchu anahijo ta'n ahi. Chutoh kilhon a Mitzvat Tzedakah asuhbulhit lou uva, thina anapeldoh lou'u chu thilpha ahijoi. Chuti ahijeh a P-thien in Mitzvat Tzedakah asuhbulhitna ding u lampi jieng  jong anakhatan a ahiye.

  

                                                SHABBATH SHALOM LEKULAM

 

 

 

 

 

 

       

Wednesday, August 10, 2022

VA’ETKHANAN, 5782

Yossi Lhungdim

Le’ilui Nishmat Avner Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וְאַתֶּם הַדְּבֵקִים בַּיהֹוָה אֱלֹהֵיכֶם חַיִּים כֻּלְּכֶם הַיּוֹם

Ve’attem hadevekim ba-H’ Elokeikhem khayyim kullekhem hayom… 

(Nangho, Pakai P-thien toh kimat jing ho, tuni nikho’n nabon uvin nahing sohkei uve…)   ~ Devarim 4:4

 

Gemara Masechet Sanhedrin Daf 90b mun’a hitin akisun e: Nikhat hi Torah tahsanlou le pomlou – Ivrit a “Minim” ti’a kiminvo ho’n Rabban Gamliel heng’a hitin dohna asem uve,”P-thien in mithisa ho ahin tho-hing kiti ding ahi kiti hi lekhabu thieng sung’a hoi’a kisun em? “. Rabban Gamliel in ajah uva “Torah a jong akisun in, Nevi’im a jong akisun in chuleh Ketuvim a jong akisun e” ti’n adonbut e. 

Gemara ivet a ahileh Rabban Gamliel in “mithi thokitna aum mong nai” ti’a apansahna Bible chang hochu banneicha’n agollhan ahi (tuni’a ding’a eiho’n isei nuom pipen u ahilou toh kilhon in achien-achai in seidau te). Chulai Gemara daf a Khazal ho’n aseinauva Rabban Gamliel in Minim hochu iti ajo’a, mithi thokitna – t’khiyat hametim chu lekhabu thieng’a akisun mong nai ti avetsah em itileh tuchung Parasha a kisun “veattem hadevekim ba-H’ Elokeikhem khayyim kullekhem hayom” pansan’a hi ahi. Khazal ho’n aseinauva hiche pasuk a kuon a hi khonung tieng P-thien in athisa ho ahin thokit ding ahi ti mudoh thei hi’a; hiche pasuk pansan’a hi Rabban Gamliel in Minim ho anajo a ahi ti’n asei uve (Gemara ivet leh ipi pasuk pansan a Minim hochu ajo ham ti ngaidan dang-dang jong akisun e).

Ahileh hiche pasuk a kuon a hi t’khiyat hametim aum mong nai ti iti kimudoh thei em? Khazal ho’n hitin asei uve: “Tuni nikho’n nabon uvin nahing sohkei uve” kiti chu ipi kiseina ham? Amasang uva thu asei thei’a ahileh chuche nikho’a chu abon uva hing sohkei uva ahi ti kicheh sel’a, seilou’a jong hetsa hilou’a ham? Hinlah “tuni nikho” kiti chu Olam Haba kiseina ahi. Olam Haba tieng akoi jouse kibanglou ding – khenkhat chun tonsot hinna akimu diu, khenkhat ahileh alhagao jieng ujong mangthah ding a ahitai. Chuche nikho tieng P-thien toh kimat jing hochu tuni nikho a ahin bang uva hingsoh kei diu tina ahijoi. Chuti ahileh chuche nikho hung lhun tieng, leiset’a anadamlai a P-thien toh anakimat jing hochu Pakai P-thien in ahin tho kit ding ahi ti mudoh thei a ahiye.

T’khiyat Hametim chu aum mong nai ti akicheh tai. Chubep hilou’a hiche hi Juda te tahsan lhuongpi 13 holah’a jong khat ahiye. Rambam in aseina a Juda khat chun hiche tahsan lhuongpi 13 hohi aboncha atahsan lou’a ahileh Olam Haba a chanmun aneilou ding ti’n asei e. Tekahna a Tahsan lhuongpi 13 lah’a chu 12 atahsan tah’a, alah uva khat bouseh ham atahsanlou tah’a ahi jong leh Olam Haba a chanmun aneilou ding ti ahinalaiye. 

Ahileh tu’n kidong leu hen, hiche thokit nikho hung lhung tieng thina’a kuon hung thoudoh ho lah’a ijao theina ding a chu ipi poimo pen em? Hiche thudoh donbutna chu Khazal ho’n Masechet Ketubot a anape tauve. 

Gemara Masechet Ketubot Daf 111a ivet leh hitin akisun e. Nikhat Rabbi Elazar in Rabbi Yokhanan masang’a drasha apen hitin asei e,”thokit nikho tieng Torah simlou/helou Am Ha’aretz ho thoulou ding uva ahi”. Rabbi Elazar in hitachu ipi ding’a asei ham itileh ajehchu Torah jaal bou’a athisa khat chu hung thou kit ding ti ahiye. Hinlah Torah simlou Am Ha’aretz kiti chun Torah aneilou toh kilhon a t’khiyat hametim tieng thoulou ding a ahitai. 

Gemara in aseibeina a Rabbi Elazar drasha peh ajah chun Rabbi Yokhanan alunghimo’n ahi. Ajehchu Yehudi tamtah Torah simlou, Am Ha’aretz ahiutoh kilhon a thokit nikho’a atholou ding uchu agel’a ahileh apohnat a ahiye. Chuta Rabbi Yokhanan lung-himo tah’a aum amu phat chun Rabbi Elazar in ajah’a hitin asei e: Houhil, lunghimo vaal hih in. Am Ha’aretz ho thokit nikho le athona thei ding u lampi aum nai. Torah a kisun (Devarim 4:4) “ Nangho, Pakai P-thien toh kimat jing ho, tuni nikho’n nabon uvin nahing sohkei uve “ bang’a P-thien toh kimat’a aum jing jieng uva ahileh amaho jong thokit nikho tieng thou tei ding uva ahi.  

Langkhat a Torah ivet leh mundang khat a hitin akisun e: Ki Ad-nai Eloheikha esh okhela hu – P-kai na’P-thien chu mikalhum jieng thei mei ahi (Devarim 4:24). Hiche pasuk pansan a Rabbi Elazar in aseibena’a chuta P-thien chu mikalhum jieng thei mei ahitah leh iti mihem, tahsa phe-le-vou khat chun P-thien anai a atuhchah jing thei ding a ham? Chuti chun P-thien toh kimat jing jieng ding go tahen lang, nai taleh mei chun akah a avallhum ding a ahi.  

Ahileh mihem, tahsa phe-le-vou khat chu iti P-thien toh kimat jing thei in tem? Lampi khat chu ijou’a isei u Torah sim chu ahita’n, hinlah Torah simlou – Am Ha’aretz hola leh? Rabbi Elazar in aseina a lampi 3 aum in ahi ati. Chuhochu - Achanu tehou Torah simho toh akichensah diu; Ahilouleh sumkol avei’a Torah simho sum a akithopi’a, parnasa toh kisai’a boina ima umlou hiel’a Torah asimsah ding; Ahilouleh anei-le-gou ho chu Torah simho phatchomna ding’a huongphal tah’a apeh’a ahileh ti ahi. Hiche thil 3 hochu khat jo sang-sang abol tah’a ahileh chu’a kuon a chu phatseh’a P-thien toh kimatna anei jing thei ding a ahiye.

Rabbi Elazar in drash apeh chu hichan chu ahitai. Tu’n eiho kidong leu hen Torah sim/jil lou Am Ha’aretz khat chun hiche thil 3 ho lah’a khat pou-pou abol man’a chu iti P-thien toh kimat jing thei ding a hintem? Tidan chu mikhat in Torah sim Talmid Khakham khattoh kimatna anei man’a chu iti P-thien toh jong kimatna anei jieng thei a ahidem?

Maharasha in aseina a hilai’a Rabbi Elazar in asei thil 3 hohi Talmid Khakham hotoh kimatna ding’a lampi 3 ho ahiuve ati. Amasapen a achanu teho toh Talmid Khakham kichensah a chun tahsa a kiguijopna “dibuk baguf” akisem doh a ahi. Anina’a asei “sumkol avei a Torah simho sum’a akithopi’a lungmongsel a Torah asim sah” kiti chu “dibuk sikli” – hetna le chihna a kon kiguijopna, tichu lhoh sen’a kiguijopna  ahikit e. Chuleh achaina a kisei anei le agou ho iitlou hiel’a Torah simho ding’a huongphal tah’a pe kiti chun Talmid Khakham hotoh “divuk bemamon” – nei-le-gou a kijopmatna akisem doh’a ahikit e. Hiche kijuijopmatna 3 – Guf (tahsa), Sekhel (hetna le chihna), Mamon (nei-le-gou) hochu khat-le-khat kikah’a ahung um tieng kiguijopna dihtah chu pengdoh pan bep ji’a ahiye. 

 Langkhat a Pnei Yehoshua ahung in, Masechet Ketubot Daf 111a mun ahilchetna a hitin asei e: P-thien chu mi vallhum jieng thei mei toh tekah ahileh iti Talmid Khakham ho’n Torah mangcha’a P-thien toh kimatna anei thei uva hintem? Ajehchu Torah jieng jong mei toh kitekah a ahiye. Chuleh Talmid Khakham in Torah asim tieng akam’a kuon hungdoh ahu (Ivrit a “hevel” kiti) chu Torah mei hikit a ahi. Chuna ban’a mei kiti chun mei dang khat anai’a akijopmat pi’a ahijong leh ima tilou a ahiye. Chuti ahitoh kilhon a Torah hatna jaal’a Talmid Khakham khat chun P-thien chu anai’a akimatpi jing thei a ahi. 

Ahileh tu’n veleuhen. Maharasha hung’a Rabbi Elazar drash sei hilchetna ahungpeh’a kuon imudoh uchu Am Ha’aretz khat chun thil 3 hochu Talmid Khakham khat chung’a abol a ahileh akikah lhon’a kiguijopna akisem doh a ahitai. Chuleh Pnei Yehoshua hilchetna a kuon imu uchu ipi ham itileh Talmid Khakham khat chun koakh Ha’Torah a kuon P-thien toh kimatna akisemdoh kit a ahi. 

Ahileh tu’a lungdon umtah chu Am Ha’aretz khat in Talmid Khakham khat toh kiguijopmatna asem a kuon iti mi “vallhum jieng thei” mei toh kitekah P-thien toh chun kijopmatna anei thei’a ima tilou thei a ahidem? 

Gemara Masechet Pesachim Daf 22b mun’a Rabbi Akiva in hitin asei e: Torah sung’a hoilai mun hileh “eth” kiti thucheng ahung kisut tieng thildang-dang jong “lerabot” ahung bol ji’a ahi (tichu “eth” kiti thucheng hin thildang-dang jong ahung huoptha ji ti ahiye). Chuma bang’a “Eth Hashem eloheikha tira” (Pakai na P-thien chu ging in - Devarim 10:20) kiti pasuk a “eth” hin Talmidei Khakhamim ho jong gin ding ti ahung huoptha a ahiye. 

Pnei Yehoshua in aseina a chuti ahileh hilai’a kuon mudoh thei chu Torah sim Talmid Khakham kiti chu P-thien toh shutaf (partner) hi’a ahi (Torah jaal’a leiset ding’a, Torah simho umlou hileh P-thien in athilsemsa ho asuhbei ding ti ahibang’a Talmidei Khakhamim hochu P-thien toh Shutaf hiuva ahi). Chuti ahileh Talmidei Khakhamim hotoh akikah a kijopmatna kisem’a chu P-thien toh kijopmat toh thakhat hikit a ahi.

Chuna ban’a veleuhen, Rabbi Elazar sei bang’a Am Ha’aretz khat chun Talmidei Khakhamim hotoh kijopmatna ahin nei tieng ama kithopina jaal a Talmid Khakham pa’n phatecha Torah asim thei ji’a ahiye. Chuti ahileh Talmid Khakham pa’n Torah asimna’a kuon akam’a kuon hungdoh, mei toh kitekah Torah hu (hevel) pa’a chu Am Ha’Aretz pa’n jong chanvou anei phah a ahi. Tichu hiche Talmid Khakham pa kam’a kuon hung kondoh Torah hu chu amakam’a kuon hungdoh tobang’a kisim a ahitai. 

Chuti ahileh tu’a isei hou jouse’a kuon kichehtah’a mudoh thei chu, Rabbi Elazar sei bang’a Am Ha’aretz hijieng jong leh mikhat chun Talmidei Khakhamim ho chung’a thil 3 hochu abol’a, kiguijopmatna akisem a ahileh chuche’a kuon a chu P-thien toh jong kimatna anei jing thei a ahiye. Chubep hilou’a khonung a P-thien in athisa ho ahin tho kit tieng chuche P-thien toh akimatna jaal’a ama jong t’khiyat hametim a chu jao ding’a ahita’n ahi. r

SHABBATH SHALOM LEKULAM 

Friday, August 5, 2022

Parashat Devarim 5782

 Yossi Lhungdim

DEVARIM, 5782

Le'ilui Nishmat Avner Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah ve'Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וַיֹּאמֶר יְהֹוָה אֵלַי אַל־תִּירָא אֹתוֹ כִּי בְיָדְךָ נָתַתִּי אֹתוֹ אִישׁ כִּי־יִדֹּר נֶדֶר לַיהֹוָה
Vayyomer H' elai, al tira oto ki beyadkha natati oto…Ish ki yidor neder la'Ad-nai
(P-thien in kajah'a asei e,"ging hih in lang hi'n ajehchu nakhut a kapeh doh a ahitai"Mikhat chun P-thien ding'a kitepna/kihahselna anei leh…)
                                      ~ Devarim 3:2

Ipu-ipa tehou Egypt a kuon ahung potdoh u kum 40 lhin kum, Canaan gam lut ding koncha ahiuva Jordan vadung gal, Moab phaicham a aum pet uchun Moshe Rabbeinu in Am Israel te jouse vailhahna toh gom in hilchahna le phosalna "tokhakha" ananei in ahi. Tuchung Parasha ivet leh Torah in aseina a Moshe Rabbeinu in Am Israel techu itih a hilchahna le phosalna ananei em itileh "akharei hakoto eth Sikhon melekh ha'emori… ve'eth Og melekh habashan…" – Emori te lengpa Sikhon le Bashan lengpa Og gaal'a akisatpi a, ajo jou ti'n akisun e (Devarim 1:4 ve'n).

Ahileh ipi ding'a Torah hung'a hiche leng teni ajo jou'a Moshe Rabbeinu in Am Israel techu hilchahna le phosalna anei a ahe ti'a ahung sut khel-khel a hintem? Thilsoh hohin ipi akimatna anei uva Torah in ahung sutmat a ahidem?

Rashi Hakadosh in Midrash Sifrei a Khazal ho thusei pansan in hitin ahilchen e: Moshe Rabbeinu chun hitahi agel a ahi,"Agam themkhat beh achotlut tokah u pho da ing kate. Ajehchu chuche masang chun phoh taleng hitahi asei ding uva ahi: Hiche mipa hin ichung uva ipi tha lom-lom anei a ham? Ichung uva ipi thilpha abol beh em? Agam alut theilou ding jeh leh gamthip gam'a eidalhah tah ding jeh uva ama kithem channa thei ding lampi ahung kihol'a, chuchena ding'a chu eiho thepmona ding asei'a ihung phosal uva ahibou e ". Chuti ahitoh kilhon a Am Israel te'n "tokhakha" pachu akisaan theina ding uva Sikhon lengpa le Og lengpa ajo'a, hiche leng teni gam hochu Am Israel te apeh jou'a Moshe Rabbeinu in Am Israel te ahung pho pan bep a ahi.

Hilai'a kuon a hi Moshe Rabbeinu in Am Israel te ahung pho ding'a chu jum-le-ja amulouna ding uva ichan a kiveng em ti mudoh thei a ahi. Asuhkhelna hou kichehsel'a sei sang in P-thien ding'a thet umtah-tah le lunghanna thei thil anaboldoh namun hou joh aminphah in; remez a Am Israel techu ahilchah bep hilou in ahilna le aphona hochu akisaan theina ding uvin Sikhon lengpa le Og lengpa gaal'a akisatpi'a ajo jou bep chun aphoh pan e.

Gemara Masechet Baba Metzia, Daf 59b mun'a Khazal ho'n hitin asei uve,"Koi hileh japi masang'a amihem chan khompi khat jumso a chun Olam Haba a chanmun aneipoi".

Chukit leh Gemara Masechet Gittin, Daf 57a mun'a Khazal ho'n hitin asei uve:
Hung in lang hung vetiem uvin, i-mihem chankhompi khat jumso kiti hin ichan a thilphalou lhutna thei tha anei em: Japi masang'a jumso'a anaum jeh chun Bar Kamtza in thilphalou ahin gong ta'n; P-thien in a-inn (Beith Hamikdash kiseina) kihal-lhah ding le kisuhset ding jieng jong khohsalou in Bar Kamtza chu anakithopi'n, athilgon chu analolhin sah tai.

Bar Kamtza thilphalou gon jeh chun Beith Hamikdash jieng jong suhset ding in um tajong leh hiche athilgon pahi milah'a akijumsona phulahna a abol ahijeh chun P-thien in hitobang a kijumsona kiti hi ichan a thet um ham ti akoi jousen ahetna ding ti'n Bar Kamtza thilphalou gon chu analolhin sah ta'n ahi ti'n Khazal ho'n asei uve.

Yehudi chankhompi khat suhjumso ding kiti chu tijat umtah ahitoh kilhon a Moshe Rabbeinu jieng in jong Am Israel te ahilchah ding le apho ding'a chu phatecha anakiveng'a ahiye.

Aipi hileh tu'n i-sugiya uva chu nunglut kit leuhen. Hiche Sikhon lengpa le Og lengpa chung'a gaal kibol chungchang chu tuchung Parasha isim suh-suh a ahileh Torah in avel in ahin sun kit e. Chuleh kidang tah mai, tuchung Parasha a kisun khat chu  Og lengpa chung'a gaal abol ding chun Moshe Rabbeinu akicha'n, hijeh chun P-thien ahung in ajah'a " ging hih in lang hi'n ajehchu nakhut a kapeh doh a ahitai; Kheshbon mun'a cheng Emori te lengpa Sikhon chung'a nabol bang'a ama chung'a jong nadol ding'a ahi " ti'n ahung tilkhou in ahi.

Hetding chu Khazal ho'n aseinauva Og hihen Sikhon hitaleh anilhon a milen, Anakim atihou anahilhon e. Hijieng jong leh amani kikah'a hi Sikhon chu Og sang'a lenjo le hatjo chuleh tijat umjo'a anahin ahi. Hichu hoi'a kihedoh thei em itile Mefarshim ho'n aseinauva P-thien in Moshe Rabbeinu ahung tilkhou pet'a, " Kheshbon mun'a cheng Emori te lengpa Sikhon chung'a nabol bang'a ama chung'a jong nadol ding'a ahi " ti'a asei a koun mudoh thei ahi atiuve. Og sang'a Sikhon chu hatjo le tijat umjo ahitoh kilhon a P-thien in Moshe Rabbeinu heng'a chu "Sikhon jieng jong nakhut'a kapehdoh a ahileh Og chu ipi naginna ham? Sikhon nabol bang'a Og jong nabol ding a ahi" ti'a ahung seipeh ahiye. Ajehchu Sikhon chu Og sang'a hatmo jo le tijat ummo jo hitaleh hilai mun'a ahi Moshe Rabbeinu ding'a kitilkhouna thei ima umlou ding'a ahi ti ahi.

(Tidan chu vetsahna in Reuven le Simon teni kah'a Reuven sang in Simon chu hatmo jo taleh; Levi heng'a mikhat chun "Simon bon najo leh Reuven chu ipi nakichat a ham" ti'a asei a chu Levi ding'a ipi kitilkhouna thei um ding ham. Hinlah ahatjo pa Reuven bon najo'a ahitah leh ahatmojo Simon chu ipi nakichat ham kiti taleh chutobang dinmun a chu Levi ding'a kitilkhouna um a ahiye).

Tuchung Parasha (Devarim 2:30 ve'n) ivet leh Am Israel te'n Emori te gamsung ajutpa theina ding uva Sikhon lengpa heng'a thu athot uva, ngehna/thumna anei thu u akisun e. Hinlah Sikhon lengpa chun ananop peh tapo'n, chubep hilou in Am Israel te chung'a gaal ahung bol nalaiye. Torah ivet leh chulai mun'a chun P-thien in alungsung asuhtah peh e ti'n akisun e.

Ahileh ipi jeh a P-thien in Sikhon lengpa chu alung asuhtah peh ngai ham? Khazal ho'n Midrashim ho'a aseinauva chulai khang'a leng holah'a thahat pen le kichat-tijat umpen chu Sikhon hi anahi a ahi. Chuti ahijeh chun Canaan gam chuleh akimvel lah'a lengho jouse chun amaheng'a kai (tax) anapeh uva, chuche khel'a chu Sikhon lengpa hin agam uchu gaalmite'a kuon anaven peh a anahiye.  Chuti ahitoh kilhon a P-thien in alungsung anasuhtah peh a ahi. Ipi jeh in em? Ajehchu chu'a kuon a chu Am Israel te le Sikhon lengpa chu gaal hung kisat uva, Am Israel te'n ahin jo uvkuon Canaan gam le akim vellah'a cheng ho jouse chun Am Israel te agin uva akichatna ding u ti ahi.  

Ahileh tun veleuhen. Moshe Rabbeinu in Og sang'a hatjo le tijat umjo Sikhon lengpa bonchu ajo'a ahileh ipi ding'a Og chu akichat a ham? Tirutz mefursam tah mai, ijah jing uchu ipi ham itileh, KHazal ho'n aseinauva Moshe Rabbeinu kichatna jeh chu adang ahipo'n Og in Mitzvah khat – Avraham Avinu heng'a gache'a gal-hing'a Lot kimat thu agaseipeh jaal'a hiche a zkhut pachun aveng in kajou lel kha dem ti ahiye.

Midrash Rabbah a Khazal ho'n aseinauva gal-hing a Lot kimat thu Og in Avraham Avinu heng'a agasei chu adang ahipo'n, Sarah imenu adeichat jeh ahibou e. Ama lunggel a chu 'Avraham heng'a Lot gal-hing in akimantai' kiti leh asopipa chapa agahuhdoh kigotna'a chu Avraham hung thi'a chutieng Sarah chu ei kichan ding ti ahi. Alunggel chu thilpha deina jeh ahilou vang chun P-thien in hiche jaal chun hinkhosotna le loupina anape'n ahi ti'n Khazal hon eihil uve. Chuleh hiche Mitzvah khat anabol pa zkhut jaal'a chu Moshe Rabbeinu in Og chu akichat a anahibou in ahi.

Ahileh tu'n eiho kidong leu hen Og in Mitzvah khat abol a ahitah jong leh ipi kichat ding um a ham? Moshe Rabbeinu in Mitzvot, sim'a simjou huoi hilou tamtah aboldoh a chula em, chuti ahileh ipi ding'a Moshe Rabbeinu in Og chu agin thei a ahidem?

Hiche thudoh hi Mefarshim tamtah in adong uvin, ahilchetna jong tamtah apenauve. Hijieng jong leh besiyata dishmaya a keima mudan in hin hilchen kigong kate.

Pirkei Avot, Perek 2, Mishna 1 ivet leh Rabbi Yehudah Hanasi in hitin eihil uve: Vehevei zahir bemitzvah kalah kebakhamura, she'ein attah yodea matan sekharan shel mitzvot. Tidan chu Mitzvot jouse – alen aneo khentum umlou a, abonchang kei uvin gelkhoh in lang, hiche Mitzvah hi khuche pa sang in apoimo jo'n hijeh chun kibol hen lang khatpa chu kibol da hen ti'n gel hih in. Ajehchu Mitzvah kiti chu eiho'n aloman itobang ahi ihepouve.

Hitobang hin mundang tamtah a jong Khazal ho'n eihil uve. Chuleh hiche hetthiem theina ding'a dugma klassit (vetsahna) Khazal ho'n apeh uchu nu-le-pa jabol ding toh shiluakh haken – vacha nou ilah ding leh api daldoh masat ding teni ahiuve. Kibbud Av ve'Em chu thupeh lah'a suhbulhit hahsapen loi ahi'n, langkhat a shiluakh haken hi anoppen loi ahikit e. Hijieng jong leh hiche Mitzvot teni subulhit'a chun kipaman'a ipi akisaan ding ham itileh hiche leiset'a hinkhosotna ding ti ahi.

Langkhat a Gemara Masechet Shabbat Daf 118b mun ivet leh Khazal ho'n hitin eihil uve: Rav Nachman in aseina a khonung tieng Olam Haba a ipi jeh'a kipaman eikipe ding ham? Shabbat ni'a ann thumvei neh ding Mitzvah pa ahiding bang'a kasuhbulhit jaal ahi. Rav Yehuda in ahileh taona ho ahiding bang tah'a katao jaal'a kipaman eikipe ding ahi ati e; Rav Huna chapa Rav Yehoshua in ahileh 4 amot khel'a gamlha a gilui rosh (lukhuh khuhlou; kippa khuhlou; lu tuomlou) pum'a kal kason khahlou jaal'a kipaman eikipe ding ahi ati e; Rav Sheshet in ahileh Mitzvat Tefillin ahiding bang tah'a kasuhbulhit jing jaal ti'n asei e…chutichun chulai daf chu ivet leh Khakhamim ho mitamtah in Mitzvah khat phatecha asuhbulhit jaal uva Olam Haba a chanmun anei ding uvin asei uvin ahi.

Rambam in aseina'a Mitzvot – bol ding le bollou ding atam laise isuhkhel jong tam cheh ding tina ahi. Chuti ahileh Mitzvot 613 jen P-thien in eipeh sang uvin lhomcha eipe leu phajo hilou ham? Ipi atileh P-thien in Mitzvot hijat pihi eipeh uva hintem? Ama'n aseina a P-thien in Mitzvot tamtah eipehlona jeh uhi adang ahipo'n Mitzvah khat phatecha isuhbulhit theina ding u (kiyum mitzvah beshlimutah) ahi ti ahiye. Ajehchu mihem kiti chu koima kikibang lou, idu-ingaichat-idei akibahlouna bang'a ithanopna jong kibanglou a ahi. Chuma bang'a khat ding'a bai chu khat ding'a hahsa a ahiye. Chuti ahitoh kilhon a akoi jouse a ding'a Mitzvah khat phatecha ajui thei ding aumna ding'a P-thien in Mitzvot 613 jen eipeh uva ahi.

Aipi hileh tuchan'a isei houva kuon mudoh thei chu Mitzvah khat bouseh in jong ichan'a tha anei a ham ti ahiye. Mitzvah khat bouseh jieng jong ahiding bangtah'a – tichu shlemut tah'a ibol a ahileh Olam Haba chanmun kinei thei a ahi. 

Ahileh tu'n i-kushiya uva chun kinung choplut kit taleu hen, ahilchetna chu kicheh ding a ahitai. Og lengpa chun Mitzvah khat bouseh anabol hijieng jong leh Moshe Rabbeinu ding'a kichatna thei hi'a ahi. Ajehchu kon ija ahet em, Og chun a mitzvah bolchu thilpha ding deina jaal le shlemut tah'a anabol hitaleh Olam Haba gei'a chanmun akichoh doh thei ahinalaiye. Chuti ahileh hitobang dingmun a chu a zkhut pa'n aven a, Moshe Rabbeinu jieng in jong ima alo theilou ding a ahi.

Og lengpa mitzvah bolchu itobang lunggel anei'a abol a ham ti Moshe Rabbeinu in ahetlou jeh'a anatija a ahibou e. Hinlah P-thien masang'a thil kiti chu akiselgu ima umlou a ahi'n. Og in ipi tup-le-doi anei a Lot gal-hing'a akimat thu chu Avraham Avinu ahung seipeh ham ti kichehsel jieng a ahiye. Chuti ahitoh kilhon a P-thien in Moshe Rabbeinu heng'a chu " ging hih in lang hi'n ajehchu nakhut a kapeh doh a ahitai; Kheshbon mun'a cheng Emori te lengpa Sikhon chung'a nabol bang'a ama chung'a jong nadol ding'a ahi " ti'a ahung seipeh a, alung lhahdai nalou ding le akichatna lou ding'a ahung tilkhou a ahi.

Eiho jouse jong P-thien in phatthei eiboh uhen lang, Mitzvah khat hijieng jong leh ahiding bangtah le shlemut tah'a isuhbulhit theina ding uvin ilungkot u eihon peh tauhen.

 

                                                SHABBATH SHALOM LEKULAM