Friday, September 16, 2022

Parashat Ki Tavo 5782

 Yossi Lhungdim

Le'ilui Nishmat Avner Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah ve'Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וְהָיִיתָ מְמַשֵּׁשׁ בַּצׇּהֳרַיִם כַּאֲשֶׁר יְמַשֵּׁשׁ הַעִוֵּר בָּאֲפֵלָה
Vehayyita memashesh batzahorayim ka'asher yemashesh ha'ivver ba'afelah
(Muthim lah'a mitcho akimai'le bang'a sunkim lai'a nakimai'le ding…)
                                      ~ Devarim 28:29

Isei jing sa ma bang uvin Khazal ho'n Sefer Devarim hi Sefer Hatokhakha – Kiphosalna Lekhabu ti'n jong aminvo uve. Khamisha Khumshei Torah (tichu Moshe lekhabu 5) ho lah'a Sefer Devarim hi adang ho banglou in asung'a kihilna le kiphosalna mun tamtah'a muthei in aum e. Chuna ban'a Sefer Devarim sung jieng'a jong Parasha dang ho sang in tuchung Shabbat a isim diu Parasha, Parashat Ki Tavo hi kiphosalna le kihilchahna chuleh thungailou jeh'a gaosapna – klalot ho adimset in ahi.

Parashat Ki Tavo bang'a klalot ho kisutna Parasha dang khat chu Parashat Bekhukotai ahiye. Hinlah Parashat Ki Tavo a klalot kisun hi Parasha dang ho abang po'n; Khazal ho'n aseinauva gaosapna 98 jen tah aum toh kilhon in hiche parasha hi "Parashat hatokhakha hagedolah" (kiphosalna Parasha alenpa) ti'n akiminvo e. Parashat Bekhukotai ahileh vang asung'a gaosapna 49 akisun in, chutoh kilhon in "Parashat Hatokhakha hak'tana" (kiphosalna Parasha aneopa) ti'n jong akiminvo'n ahi.

Gemara Masechet Megillah Daf 31b mun ivet leh Khazal ho'n hiche teni hi Parashat Brakha Uklalah (Phattheina le Gaosapna Simmun) ti'n jong aminvo uvin, chuti chun kumseh leh Atzeret (tichu Shavuot) toh Rosh Hashana masang in akisim ji lhon e (tichu Parashat Bekhukotai hi Shavuot ma'a Shabbat nukhah pen masang'a lhung Shabbat pa'a kisim ji'a; Ki-Tavo hi ahileh Rosh Hashana ma'a Shabbat nukhahpen masang'a lhung ji Shabbat pa'a kisim ji ah ahi).

Tuchung Parasha ivet leh P-thien thungailou jeh leh Torah a kisun thupeh ho ahiding bang tah'a nit/juilou jeh a gaosapna 98 holah'a khat chu hitin akisun e: Muthim lah'a mitcho akimai'le bang'a sunkim lai'a nakimai'le ding…

Hilai'a kisun gaosapna toh kisai'a lungdon umtah khat chu ipi atileh Torah in "muthim lah'a mitcho akimai'le bang'a…" ti'a asut hintem? Tidan chu mitcho ding'a muthim hen lang khovah taleh ipi akikhetna um a hi ong, kho avah man'a akim-avel'a um thilho amu thei ding la ahidehpo'n?

Gemara Masechet Megillah Daf 24b ivet leh hiche i-kushiya uhi Ha'Tanna Hakadosh Rabbi Yosi in jong anadong e. Rabbi Yosi aseina a hiche pasuk hi asim tieng hetthiem hahsa anasa jing kei in ahi. Ajehchu mitcho khat ding'a sun le jaan chu ipi akikhetna um ding a ham ti ahiye. Hinlah jaan khat muthim nuoi'a avale na'a mitcho khat toh lampi'a akisuto lhon in, chu'a pat chun hiche pasuk jong ahin hethiem pan bep in ahiye.

Gemara ivet leh chuche jaan'a muthim nuoi'a Rabbi Yosi in lamkah'a akitopi mitchopa chun meisel ahin kichoi'a, vahle a ahiye. Rabbi Yosi in jong thil umdan chu ahethiem po'n, mitchopa jah'a,"Ipi phachom ding'a meisel nakichoi ham?" ti'n adong in ahileh khatpa'n hitin ahin donbut e: Hiche meisel hi kei'a ding'a kakichoi a ahipo'n, midang ho'a ding ahibou e. Ajehchu hiche meisel kakichoi laise miho'n eimu uva, kom a kakhehlut na thei ding jieng a jong eihuh doh u; ling-le-khao ho'a kuon a jong eihuhdoh jiuva ahi.

Gemara a kuon a Rabbi Yosi in aseinom pen chu ipi ham itileh mitcho kiti chun kho amulou vang'a muthim sang'a khovah kiti chu amading'a phachom jo tei'a ahiye. Ajehchu khovah nuoi ahitieng mitchopa chu midang ho'n amu uva, akithopi thei u; akisuhkhahna thei mun tamtah apeldoh thei a ahi. Hinlah muthim nuoi ahitieng kho amulou na ban'a ama ding'a chele-vale chu hahsa cheh a ahita'n ahiye.

Chuma bang'a tuchung Parasha a kisun gaosapna – muthim lah'a mitcho akimai le bang'a ti'a Torah in ahinsut jong chu adang ahipo'n, Am Israel te'n P-thien thu ahin ngailou tieng uleh vah kiti mong-mong umlouna muthim nuoi'a mitcho kisei tobang hidiu, akithopi thei diu mi koima akimulou ding uva ahitai.

Langkhat a Maharsha in hilai mun a hin hitin kushiya adoh be e: Muthim lhangkhal, vah kiti mong-mong themcha jieng jong umnalou mun a chu mitcho hihen khomu hitaleh anilhon a adinmun lhon kibang'a hilou a ham? Chuti ahileh ipi ding'a Torah in "muthim lah'a mitcho akimai le bang'a…" ti'a khomu-theipa chu mitchopa sang'a adimun hoijo ding dan'a asei a ham? (Muthim nuoi'a mitcho tobang akiti thei leh khomu-theipa dinmun chu hoijo toh kilou a ahi)

Maharsha in aseina a "muthim lhangkhal nuoi, vah neocha jieng jong umlouna mun" a chu mitchopa sang'a khomu-theipa dinmun ahoijoh na umthei a ahi ati. Itobang dinmun hintem? Maharsha in aseina a mitcho kiti chun ajotna lampi hochu khatvei jieng jong amukhahlou a itobang ahi ahetlou hiel'a ahiye. Niseh a ajotna mun jieng jong hoilai mun'a kom um'a, hoilai mun a ling-le-khao ho um aham ti ahetlou bet a ahi. Hinlah langkhat'a khomu-thei kiti chun ajotna ngei lampi chu amu jing ahitoh kilhon a itobang ahi ahet'a; iham ti'n muthim jieng hen lang, vah neocha jieng jong umtahih jong leh alunggel'a kuon ama-le-ama "direction" kipe a, hahsa lheh jieng jong leh alhunna ding mun lhung thei a ahi. Chuti ahitoh kilhon a Torah in muthim lah'a mitcho kimai'le toh thungailou jeh'a achung'a gaosapna lhung Am Israel techu atekah a ahiye.

Langkhat a Sefer Panim Yafot in hiche pasuk a kuon mussar heskel hoitah khat ihung hil uve. Tuchan'a iseima bang uva, ivet a ahileh muthim lhangkhal, vah neocha jieng jong umlouna mun'a Torah in mitcho kiti chu khomu-thei sang in adinmun ahoimo joi ti mudoh thei ahi. Chuna chung chon'a mitcho khat le khomuthei khat kikhetna chu khomu-theipa chun "muthim lhangkhal nuoi'a um kahi" ti akihet in hinlah mitchopa chun muthim lhangkhal nuoi'a um ahilam jong akihetpoi.

Sefer Panim Yafot in aseina a mikhenkhat hiche mitcho khomutheilou ho kisei tobang ahiuve ti'n asei e. Hitobang miho chun Avera (Torah in aphallou) jieng jong Mitzvah ahe atiuvin, chukit leh Mitzvah jieng jong Avera ahi ti'n aseikit uve. Chutichun thilphalou abol jouseu jong Mitzvah dan in agel uvin, P-thien lunglam a chondan in akikoi jing uvin ahi.

Vetsahna a hitobang miho chun Lashon hara asei tah uva, aloi-agol khat in ahil'a apho a ahijong leh "hitobang dimun a hi Lashon Hara hijieng jong leh Mitzvah ahitoh kilhon'a sei phal ahi" ti'n asei uvin; muthim lhangkhal lah'a um ahilam u jong akihet lou u toh kilhon in kithopi'a, muthim lah'a kuon vah musah ding dan jong lampi aumtapoi. Mihem kiti chu hitobang dinmun ahung lhung tieng hichu gaosapna lah'a asangpen loi ahitai.

Sefer Panim Yafot in aseina a tuchung Parasha a kisun gaosapna – Muthim lah'a mitcho akimai'le bang'a sunkim lai'a nakimai'le ding… kiti jong hi adang ahipo'n lhagao lang'a amitcho'a khomu thei talou, chuna chungchon a muthim nuoi'a um ahilam jieng jong kihetlou ho kiseina ahiuve ti ahi.

Eiho amitakep, ilamjotna jouse uva P-thien in imit u ahin vahsah a, chu'a kuon muthim lhangkhal lah ihin dalhah theina ding uvin P-thien in phatthei eiboh u hen lang. Chuleh imasang uva hung lhung ding, Yom Hadin a jong akoi jouse jakai ihi uva hinna lekhabu a imin u jihlut a aumna ding in P-thien in phatthei eiboh tauhen.

SHABBATH SHALOM LEKULAM