Friday, September 23, 2022

Parashat Nitzavim

Yossi Lhungdim

Leilui Nishmat Avner Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah veShifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim
אתם נצבים היום כלכם לפני יהוה אלהיכם
”Atem nitzavim hayom kulkhem lifnei Ad-nai eloheikhem”
(Tuni nikhon nangho jouse Pakai na P-thien masang a nading sohkei uve)                  ~ Devarim 29:9

Shabbat seha kisim ji Parashiyot ho hin ahapta a thilsoh toh kimatna anei jing kei e tia Mefarshim ho le Darshanim hon eihil ma bang uva tuchung Shabbat a isim diu Parasha, Parashat Nitzavim jong hin imasang uva hung lhung ding Yom Hadin, thutan nikho toh kimatna anei e. Parasha kipatna ivet leh ”Atem nitzavim hayom kulkhem lifnei Ad-nai eloheikhem” (Tuni nikhon nangho jouse Pakai na P-thien masang a nading sohkei uve) tin akisun e. Mefarshim hon Khazal ho pansana aseinauva hilai muna “hayom” – tuni nikho kiti hi adang ahipon Rosh Hashana, Yom Hadin nikho kiseina ahi atiuve. 
Masechet Rosh Hashana, Perek 1, Mishna 2 muna Khazal hon aseima bang uva hiche nikho leh hin hatchungnung P-thien in mihem jouse – ahao-avai, alen-aneo, chapang-tehse, leng le soh, koima khentum umloua amitakep chunga thutanna anei ji a ahi.  Chuti ahitoh kilhona kumseh leh Rosh Hashanna lhun masang Shabbat nukhahpen paa hiche Parashat Nitzavim hi kisim jing keia; “Yom Hadin anai tai; tuni nikhon phaten kikhuol phan lang, phat nanei nalai ho jouse Mitzvot le Maasim Tovim ho ding in pedoh in” tia hiche Parasha hung kisima kuon a hi akoi jouse henga kouna le hetsahna hung kinei ji a ahiye. 
Midrash Tankhuma a Khazal ho thusei pansana Rashi Hakadosh in hitin asei e: Ipi atileh gaosapna ho kisutna Parasha toh “Atem nitzavim hayom…” tia kipan Parasha pahi kijom a ham? Ajehchu Parasha masapa a gaosapna 98 jen le Torat Kohanim (Vayikra lekhabu, Parashat Bekhukotai a gaosapna kisun ho kiseina ) a gaosapna 49 ho ajah uchun Am Israel techu akicha uvin, amaiso u jong akikhel in adang doh jieng tai. “Koi hitobang gaosapna ho masanga hi dingjou ding a ham?” tin asei uvin, alunglhadai tauve. Chuphat chun Moshe in amaho chu alhamon in ajah uva hitin asei e: “Veuvin, tuni nikhon nangho jouse Pakai na P-thien masanga nading sohkei uve…” – tamtah vei P-thien nasulunghang uvin hinlah aman nahin sumang deh pouvin, chu sang chun nahin umpi jing nalai uvin ahi. 
Chubep hiloua Rashi Hakadosh in “Hayom (tuni nikho)” toh kisaia aseibena a “tuni nikho a mu ahung jin a, hijieng jong leh avela ahung vah kit banga nachunga mu thim jong leh P-thien in avel a ahin vahsah kit ding ahi. Hiche gaosapna hole hahsat-gentheina nathoh ho jaala chu ama masang (tichu P-thien masanga) dingjou a nahi joi “. 
Langkhat a Tehillim 24:3 ivet leh Leng David in hitin dohna asem “Mi yaale behar H, umi yakum bimkom kodsho?” – P-thien muol a chu koi ham akaldoh jou ding, chuleh amunthieng muna chu koi ham ading jou ding a? Leng David man hiche athudoh chu hitin adonbut in ahi: Neki khapayim uvar levav - akhut thienga chuleh alungsung thieng a, hitobang mi bouchu P-thien masanga dingjou ding a ahiye. 
Hinlah phatecha ikhuol a ahileh mihem kiti chu achamkim koima aumpon, bolkhel le suhkhel neilou hiela jong koima aumpoi. Shlomo lengpan Kohelet a “ki adam ein tzadik baaretz asher yaase tov velo yekheta”(Ajehchu hiche leiset a mihem kiti chu thilpha bouseh bola, chonse khalou michonpha aumpoi - Kohelet 7:20) tia aseima banga mihem kitichu ama chonphatna bouseha kisong ding khatcha akiumpo ahi.  
Chuti ahileh leng jouse leng Pakai P-thien masanga thutanna mun a chu iti mihem, Yetzer Hara in phatset a abop a, akipallhuh sah jieng khat  chu dingjou a, tuchung Parasha a kisun banga Torah in “ Tuni nikhon nangho jouse Pakai na P-thien masang a nading sohkei uve “ tia asei thei a ham? 
Gemara Masechet Sanhedrin Daf 101a mun a hitin akisun e. Rabbi Eliezer Hagadol adammo chun Khakhamim ho ave in acheuvin; adammona athuhlel a, anatnaa jeha agimna ho chu amu uva ahileh Khakhamim hochu akap tauve. Hinlah amaho achuti kika-to lai pet uchun adang ho banglou in Rabbi Akiva chu koi ka malah, kipah tah in anui in ahi. 
Chuphat chun khat ho jong alung u adong in, Rabbi Akiva jaha “Ipi dinga nanui ham?” tia adoh uva ahileh aman ajah uva “Nang ho jong ipi dinga naka uva ham?” tin aledonbut e. Amahon jong ajah a “Sefer Torah toh tekah thei Rabbi Eliezer chunga hitobang yisurim  lhunga ipi dinga kaploua kium ding ham? “ tin asei uvin; Chuphat chun Rabbi Akiva in aloi-agol ho jah a chun hitin adonbut e: Chujeh tah-tah a chu kei kakipa a kanui a ahi. Karavpa (Rabbi Eliezer aseina) lengpiju aset lam kahekha pon, apat ho ahoilou ham jong kahekhapon, athao ho aset le akhoiju ho aset lam jong tuni gei in kahekhapoi. Chuta achunga Yisurim ima analhun khahlou a, thil jouse phasel le namsel a anachelhah jing laise chun kati anajan, hitin kagel jie “ijou khat leh Olam Haba a achanmun ding jouse jong kilahdoh peha hiche leiset a hi kipe chai gam khattou ahitadem?” tin kanalunghimo jin ahi. Hinlah tua adammo jeha hesoh-genthei athuh ho kamu tah phat in vang kalung among in, kakipah tai. 
Rabbi Akiva thusei ajah phat chun Rabbi Eliezer in ahenga hitin adong e “Akiva, Torah sunga kisun thupeh ho khu kabollou um in tin, kasuhkhel um in te tia nagel ham?”. Rabbi Akiva in a-Ravpa jah a hitin asei e: Rabbeinu nangma tah in hitahi neihil uva hilou ham, “ ki adam ein tzadik baaretz asher yaase tov velo yekheta “(Ajehchu hiche leiset a mihem kiti chu thilpha bouseh bola, chonse khalou michonpha aumpoi - Kohelet 7:20).
Ahileh tun chunglanga ithudoh u chu donbut taleuehn. Mefarshim hon Khazal ho thusei pansan in hitin asei uve: Rashi hakadosh in aseima banga mihem chunga hung lhung klalot – gaosapna le yisurim – hahsat-gentheina ho jaal boua mihem kiti chu P-thien thutanna dinmun a dingjou ji a ahi. Hiche chu Parasha masapa a gaosapna gimnei tah-tah akisut joua tuchung Parasha kipatna “atem nitzavim hayom kulekhem…” a kuon kijildoh a ahiye. Henge, mihem kiti chu achamkim le achonse khalou chuleh suhkhel neilou hiel koima akiumpoi. Hijieng jong leh Khazal hon Gemara mun ijat hama aseima bang uva mihem chunga Yisurim hung lhung chun achonsetna ho asuhthieng jia, hiche jaal a mihem kiti chu chunglang thutanna muna dingjou bep jia ahi.
Khafetz Khayim in Hagaon MiVilna min a hitin asei e: Mihem in hiche leiset adalhah a chunglang Beit Din masanga achungthu ahung kitan tieng achonphatna ho le athilpha bolho chuleh achonsetna le thilphalou anabol ho chu selphaa akilep jin ahi. Iham tia athilse bolho chun athilpha bolho chu ahin leplhah taha ahileh Bat Kol ahung ging in “hiche nu/pa damlaia yisurim anathoh hochu hung uvin” tia ahin sam jin ahiye. Chutieng yisurim anathoh ho jouse chu ahung uvin, achonphatna le athilphabol hochu ahung be jiuve. 
Chutieng hiche leiseta adamlaia Yisurim anathoh ho jaal chun achonphatna le athilphabol hochun achonsetna le athilse bol hochu aleplha ji uvin; mihempa chun thutanna mun a zakai asosah jin – tichu goljonona akimun, Olam Haba a lutthei ding in aumji tan ahi. Ajehchu hiche leiset a mihem in hahsat-genthei athoh jaala achonsetna ho le asuhkhel ho ngaidam a um jiuva, chutieng amachu P-thien masanga Tzaddikim ho banga dingjou jia ahi. Chuche nikho ahung lhung tieng mihem chun hiche leiset a yisurim anthoh ho jouse chunga P-thien chu athangvah jin, ahenga kipathu asei jin ahiye. 
Yisurim ho jaala mihem kit chu P-thien masanga thutanna a dingjou ji ahitoh kilhon a Moshe Rabbeinu in jong Am Israel techu gaosapna ho jeha lunglhadai lou dinga alhamon a, chubep hiloua hiche yisurim hochu P-thien in amite angailutna vetsahna khat ahijoh dan aseipeh a ahi. Chuma banga hiche Yisurim pa jaala jong imasang uva hung lhung ding thutanna nikho, Rosh Hashana a hi beezrat Hashem, zakai ihi thei diuva ahi. 
Sefer Mikdash Halevi in aseina a kumlui dalhah a kumthah a lut ding kiti hi ichenna inn lui kidalha a inn thah kilut tobang ahi. Chuleh inn that lut ding kiti chun avon ho alhoh teng a-inn thah a chu avonlui jouse lhoh lut loua phatecha vetchilna anei ji a, anei-agou chuleh avon hochu ahoi le apha cha-cha hobou akilhoh ji a ahi. Chuma banga kum thah lut ding in jong lhagao langa inei-igou, ivon-isil (tichu umchan khanchan, midot tovot ho kiseina) ahoi le apha cha-cha hobou kipoh ding, ahoilou le aphalou hochu kumlui a dalhah ding ngaia ahiye.
Sefer Mikdash Halevi in aseibena a Rosh Hashana masang Shabbat nukhah pen Parasha a “Atem nitzavim hayom kulekhem…” tia ahung kisim tieng akoi jousen igeldoh ding u chu “tua hi kumlui dalha a kumthah a kichoulut ding kahitan, itobang thil hochu kadalhah ngaia a, itobang thil hochu kakipohlut ding aham” ti phatecha a kikholchil phat ahitan ahi. Ajehchu kumlui dalha a kumthah lut dinga kotphung a ding a ihitauve.
Chuti ahitoh kilhon a achaina a iseinom uchu kum kichai dinga ahitan, kumthah a ikichonlut ding uva ahitai. Iseikhel lou uva ahileh tu kum achesa sunga chu akoi jouse ichung uva yisurim ijat ham lhung tei ding a ahi. Yisurim khenkhat chu eiho mihem lunggel le eiho mu dana eima bolkhel le suhkhel jeh hiloua iloi-igol khat mitmo jeh leh fel-lou jeha ichung uva hung lhung dana igel u umtei ding a ahiye. Chuleh hitobang thilsoh jeha khat-le-khat kaha kitomona le kilungnopmona anapengdoh umtei ding a ahi.
Hinlah tuchan a iseima bang uva yisurim kiti chu mihem bolkhel-suhkhel le chonsetna ho suhthienga aumna dinga P-thien in ihinsol peh uva ahibou e. Chubep hiloua iloi-igol khat mitmo ahilouleh fel lou jeha yisurim ichung uva hung lhung dana igel hou jieng jong chu P-thien a kuon hia, P-thien in amachu ahin manchah a ahijoi. Chuna bana hiche iloi-igol khat jeha yisurim inathoh hou  jaala tu ahung lhung ding Yom Hadin – thutan nikho a  hi chunglang Beit Din a zakai ihiu jong hithei a ahi. 
Chuti ahitoh kilhon in tua hi kumlui idalhah uva kumthah a ikichonlut diu tah toh kitoh in P-thien in phatthei eiboh uhen lang, khat-le-khat kikah a kilungnopmona le kitomona  chuleh midot raot ho jouse kumlui a idalhah uva; kingailutna kipumpkhatna, Torah ngailutna, Torah jilho ngailutna, Rav teho jana, nu-le-pa jana, Nupa kikah a kingailutna, insung a kingailutna chuleh midot tovot dang-dang ho toh boina ima umlou hiela kumthah a ikilhohlut thiena ding uvin P-thien in lolhinna eipe tauhen. 
 
 SHABBATH SHALOM 
VESHANA TOVA UMETUKA LEKULAM