Avrekh Yossi Lhungdim
שתה וגם־גמליך אשקה
Sheteh vegam gemaleikha ashkeh..
(Don in, chuleh na-sangan ho ding jong twi nape ing kate… )
~
Bereshit 24:14
Avraham Avinu
sohpa Elierzer chu akipatdoh in, sangan 10 le apohkhopset u sil-le-chen chule
sana le songmantam hotoh kilhon in apupa chapa Yitzkhak ji ding hawl in Aram
Naharayim lam ajuon tai.
Aram Naharayim
agalhun a, chuban a ahung kinungle kit gei'a itobang thil anasoh um em tichu
ihetsa sohkei uva ahita'n, hijeh chun achien-achai in nungvetna nei da tau
hitin. Hijieng jong leh Twikhuh mun a thilsoh toh kisai chu Parashat Khayei
Sarah hung lhung tieng Mefarshim ho le Darshanim ho houlim-nopna topic khat
ahitoh kilhon in eiho'n jong hiche toh kisai tamlou sei uhite.
Twikhuh mun a chu
itobang thil anasoh em itileh (ihetsau ma bang'a) Elierzer chu P-thien heng'ah
atao in, " Nungah ho twi thal a ahung tieng uleh koi hileh ajah a twi
dong ding kathum a, 'don in, chuleh na-sangan ho ding jong twi nape ing
kate….' ti'a hinsei pen pen chu nangma'n kapupa Yitzkhak ji ding'a nagon
chu hihen…" ti'n asei in ahi.
P-thien in jong
Eliezer taona chu asan peh in. Atao chai chai chomkhat jou chun Rivka anasolpeh
e.
Mefarshim ho'n
Eliezer taona toh kisai thudoh anei nauva hitin asei uve: Ipi atileh Eliezer
chun thildang hilou'a twikhuh mun a chu hitobang t'nayim chu asem a,
P-thien heng'a apupa chapa Yitzkhak ji ding chu "hitobang nungah"
hihen ati hintem??
Ahilchetnauva
hitin asei uve: Ipu u Avraham Avinu mihina chu Khesed ahi'n, ipi u Sarah Imenu
mihina chu ahikit leh Gevurah ahi e. Langkhat a ipu u Yitzkhak Avinu hina chu
anu bang'a Gevurah pa hikit ah ahi. Chuti ahileh ama ji ding chu ahina Khesed
pa ahingai ding tina ahi. Hitoh kilhon a chu Eliezer in jong P-then heng'a tao
a hitobang "t'naiyim" chu asem ah ahi.
Ahileh Khesed toh
Eliezer in twikhuh mun a asem t'naiyim chun ipi kimatna anei em?
Mefarashim ho'n aseina nauva hetding chu Eliezer chun sangan 10 jen tah ahin
pui ah ahi. Sangan kiti chun twi khatvei adon leh hapta khat, hapta ni a ding
toh pum a akidonkholsa ji ah ahitai. Mihem le gancha dang ho bang'a phatseh a
twi adon jing'a adang asuhnou jing ngai lou, khatvei adon leh tamtah adon a
hitia chu neldi-gam jieng a jong nikho tamtah toi lele ngapcha ah ahi.
Chuti ahileh hitobang dinmun a Numei khat in Sangan pilhingsa 10 tah don ding
twi ahin thal a, abon uva ahin vahva ding kiti chu thilbai hilou hiel tina ahi.
Avraham sohpa Eliezer in ipi agel em itileh hitobang dinmun a Nungah khat in
ama macham tah'a,"Na sangan ho ding jong twi nape ing kate…." ti'a
ahin sei thei leh ama chu mi mai mai ahitapo'n, Avraham innsung a lut ding'a
lhing mong mong tina ahi ti aphotchet ah ahi ti ahi e.
Langkat ah Khazal
ho'n Masechet Ta'anit 4a ah hitin asei uve:
Mi 3 in ahiding dol lou tah in P-thien heng ah thumna ananei uvin. Mi 2 chu
P-thien in aphalam in ataonau anadonbut in, khat ahileh vang ahiding dol lout
ah a athum toh kitoh chun P-thien in jong ase lang'ah anadonbut tai. Hiche mi
thum hochu – Avraham sohpa Eliezer, Kish chapa Shaul chule Gilead khomi Yiftakh
ahiuve.
Eliezer le Shaul
thumna chu P-thien in phatecha'n aphalam in anadonbut in. Yiftakh ahileh aselam
tah in anadonbut peh tai. Aipi chu hileh hiche Gemara pa ahin thuhlut dau
hiti'n. Hijieng jong leh Avraham sohpa Eliezer thilthum le Gilead khomi Yiftakh
thilthum akibahna ( tichu ahiding dol loutah a thil athum u) le akikhetna (tichu P-thien in ipi atileh
khat chu aphalam tah a adonbut a khat chu aphalou lam a adonbut em) veu hite.
Ajehchu hiche teni a hi eiho ding'a kihilna thei Mussar Heskel phatah um
ah ahi.
Khazal ho'n
aseinauva Eliezer thilthum chu ngolhoitah ahidan chu Numei amitcho ahilou leh
akengbai/alamjot kisohlou khattou chu twi-thal in hung tahen lang, Eliezer taona
bang chet chun hung um taleh, hitobang numei chu Yitzkhak ji ding'a chu apui
ding ham?
Shaul lengpa thilthum jong chu koi in ija ahet, thilha, Soh ahilouleh Mamzer
khattou hung hen lang Goliath chu hung that taleh achanu chu apeh tahbeh ding
ham?
Yiftakh chu ahikit leh "gaal nei josah leh inn kakile tieng kakelkot hin
kallhah masa pen pen chu pumgo-thilto a kato ding ahi…" ti'a kihahsel ah
ahin. Iham ti'n sa-thienglou khattou in akelkot a chun analamtuo masapen taleh
hitobang thet umtah sa-thienglou khat chu pumgo-thilto a ato ding hintem?
P-thien in Eliezer
le Shaul teni taona chu aphalam in anadonbut in; Eliezer ding chun Rivkah asol
in, Shaul ding chu David anasol e. Hinlah Yiftakh ahileh achanu changkhat chu
anasolpeh tai.
Langkhat a abul
lang'a Eliezer taona toh kisai le ahilchetna chu ivel vet kit leh hetthiem
hahsa tah khat chu ipi atileh Khazal ho'n Eliezer chun ahiding dol lou tah
athum e ati thei u ahidem? A t'naiyim sempa jong chu igel leh dih mama
jieng, chuleh ama'n asei chu ipi ham iti leh twithal ding'a hung nungah nu jah
a chu "Natwi nei don sah thei ding ham…" ti'a kathum a ama'n na
sangan ho ding jong twi nape ing kate atileh ti hinalai ah ahi. Amitcho le
a-elbai khattou chu hung ta jong leh Eliezer chun ahet'a, twi chu athum tahlou
ding tina hijieng ah ahi. Ipi atileh Khazal hochun amitcho ahiloule a-elbai
khattou hitaleh atiu ahidem?
Hiche ithudoh u
tobang hi Tosfot in adong in hiti'n adonbut e: Ajehchu numei kiti chu amel hoi
silsel hen lang pahsilsel jieng jong leh atahsa chung'a kisuhmona nei ana um
thei ah ahi e. Atibukimlou tekahna akeng langkhat tong bang hileh thing a kisem
keng anakikoi taleh akeng boh lam kihedoh lou ding ah ahitai. Chukit leh mitcho
jieng jong amel ivet leh hoisel, amit jong ima tilou ahivang'a khomu theilou um
ah ahi. Numei kiti chu ihetkhahlou leh amelhoina kiti chu alim-aguong amelput ,
a khitzoni pa joh atamjo a ahi jeh a Eliezer chun atibukimlou jieng jong
Yitzkhak ding'a anapui khah thei ahi.
Ahileh hilai
Gemara a Khazal ho thusei pa ve kit leu hen lungdon umtah chu ipi atileh
Eliezer le Shaul teni thumna pachu P-thien in aphalang a adonbut a, Yiftakh
achu aselam tah a adonbut ahidem?
Ahilchetna khat
chu ahileh Eliezer le Shaul teni taona hi jinei ding chung chang toh kisai
ahijeh a P-thien in aphalam adonbut ah ahi. Khazal ho'n aseima bang uva mihem
kiti chu akoppi ding P-thien in agonsa hi ah ahitai (khenkhat in naosen anu
sung'a ahung pen lhah ni 40 masang a akoppi ding kigong chai ahitai atiuvin,
khenkhat in ahileh naosen anu sung'a akijil ding ni 40 masang joh
atiuve…ahoiche chu hileh mihem kopi ding kiti chu chunglang'a kuon ahi ).
Chutoh kilhon a chu Rivkah chu hung kisol a, chukit leh David jong chu Shaul
heng'a kisolpeh ah ahi atiuve.
Hinlah hiche hin
Yiftakh taona pa aphalou lam a P-thien in adonbut jeh ahilchen tapoi. Ahileh
ipi jeh mong mong a Yiftakh chu P-thien in achanu asolpeh a, hichan chu thil
anasoh hintem? ( Mefarshim khenkhat in Yiftakh chun achanu chu pumgo-thilto a
atohpoi tijong leu khenkhat in ato tahbeh ah ahi atiuve.)
Haben Ish Khai in
Ben Yehoyada lekhabu ah hitin hilchetna apei: Ajehchu Eliezer le Shaul
teni thumna/taona hin Kavod Shamayim asukha po'n. Hinlah Yiftakh taona
hin ahileh Kavod
Shamayim chan gei atohkhah a, P-thien jaana neilou tah'a thil kigong aum
jeh a hichan chu gei ah ahi. Hiche chu hoi'a kimudoh thei em itileh Gemara a
Khazal ho kamcheng tah'a kuon mudoh thei ahi. Yiftakh chun ipi agel em iti leh kelkot
hin kallhah masa pen pen ati a chu gancha thienglou hijieng jong leh
pumgo-thilto a tuo ding'a agel ah ahi e. Ama'n achanu chu anagel phahlou ah
ahi. Hijieng jong leh P-thien in alunggel hoilou, Kavod Shamayim aneilou
jeh a chu athieng khat ahin solpeh a ahivang a hichu achanu anahi ah ahitai.
Haben Ish Khai in
Maharsha pansan a ahilchetna ah mihem kiti chu pumgo-thilto a kitoh ngeilou thil
ahi. Torah in aphallou ah ahiye. Hijieng jong leh mihem kiti chu
aboh/athienglou lah'a kijaosah khalou a ahi. Hiche chu Avraham Avinu a kuon a
jong mudoh thei ahi. P-thien in Avraham Avinu a patep a Yitzkhak toh ding'a
asei a jong chu mihem kiti chu athienglou/aboh
lah'a ajaolou jeh a Avraham Avinu chun P-thien thupeh ahipou leh ti'a achapa
chu anatodoh tahbeh kigot ah ahi ti ahi e. Hiti a chu aboh jieng jong tohdoh
ding kigo pa chu athieng khat kisol peh a hinlah ama'n amang jieng a jong
anamat phahlou achanu joh anahi ah ahitai.
Hijieng jong leh
Yiftakh chun akitepna neder pachu asuhlhap thei nahlai ah ahi. Ama
khang'a chu Aharon Ha'Kohen chapa Pinkhas ( Eliyahu Ha'navi) chu Gilead mun a
anaum ah anahi'n, akom a che'a Hatarat Nedarim aga bol thei ah ahi. Hinlah
kidang tah in Hatarat Nedarim anabol tapoi.
Hiche hi ajeh
tamtah Mefarshim ho'n apeuvin. Hiche holah'a khat, eiho ding'a kihilna ding a
phatah khat chu ipi ham iti leh Yiftakh in let ding adei jeh ahi akiti e. YIftakh hi Noti cha anahi a, asopi ho'n
anadal doh uva ahi. HInlah ahung boi phat uva anung kou uleh ama ananom lou ah
ahitai. Thumvei akou uva, achaina a "Nahung kile kit a, keiho ding'a gaal
nahung sat a, najo a ahileh kachung uva lamkai a napan ding ahi ti kakihahsel
uve…" ti'a ahin hetsah phat uva chu gakinung le pan bep ahi.
Ahileh gaal ahin
sat ta'n ahileh P-thien in gaalmite chu akhut a anapedoh tai. Hichun inn ahung
kile in ahileh ihetsa ma bang uva koima dang hilou'a achanu chun analamto ah
ahi. Yiftakh chun akitepna asuhbulhit ding ham ahilou leh Hatarat Nedarim abol
ding ham – ama sang a chu option ni um ah ahitai.
Yiftakh chun ipi
agel em? Hatarat Nedarim kabol a ahileh phung lamkai ho jong chun kei'a kuon a
ajildoh uva, amaho'n jong akihahselnau lhaplhahna ding'a chu Hatarat Nedarim
abol diu, chutieng lechun lamkai a ei tunlou ding uva ahitai ti ahi. Hiti a chu
achaina a chu Lamkai ahina pa lhaso ding anoplou jeh a chu Hatarat Nedarim
anabollou ah ahitai akiti e.
HItichun lamkai
hi'a, let ding adei vaal jeh chun achanu changkhat jieng jong anachanlo'n ahi.
SHABBATH
SHALOM LEKULAM