Yossi Lhungdim
ויקח חמאה וחלב ובן־הבקר אשר עשה ויתן לפניהם
Vayikakh khem'ah vekhalav uven habakar asher asah vayiten lifneihem
(Chu'in bongnoi-lhang le bongnoi chule bongsa asem chu ala'n, amasang uva akoipeh e…)
~ Bereshit 18:8
Vayikakh khem'ah vekhalav uven habakar asher asah vayiten lifneihem
(Chu'in bongnoi-lhang le bongnoi chule bongsa asem chu ala'n, amasang uva akoipeh e…)
~ Bereshit 18:8
Parashat Vayera sung'a thu kisun ho
lah'a Mefarshim tamtah in hetthiem hahsa asah u chuleh mitamtah in adoh u
thudoh chu," Ipi atileh Avraham Avinu in vantil ho neh ding'a sang le
bongnoi thakhat a ahin luidoh khom a hintem?" ti ahi e. Ajehchu akoi
jousen ihetsa ma bang uva Halakha dungjui'a Sa le Bongnoi nehkhom phal ah
ahipoi.
Hiche thudoh toh kisai hilchetna
tamtah aum in. Khenkhat ngaidan a sa kihuon min kah'a aneh ding uva Bongnoi a
kisem nehthei hochu Avraham Avinu in ahin luidoh masat ah ahi'n, Vantil hochun
sa le bongnoi ame khom pouve atiuve. Khenkhat in ahikit leh sa le bongnoi chu
hung kiluidoh khom hijong leh sa ne hochun sa bou aneh uva, bongnoi neho chun
bongnoi bou aneh uva ahi atiuve. Khenkhat kit in ahileh sa le bongnoi chu hung
kiluidoh khom hijong leh bongnoi aneh masat uva, aban a sa aneh bep uva ahi
ti'n hilchetna ape kit uve.
Ahoiche chu hitaleh tuchan a iminphah
u hilchetna ho dungjui'a Vantil hochun Isur khatcha aboldoh pouve ti
ahi. Ajehchu Halakha dungjui a Bongnoi a kisem nehthei hochu ineh masat a, ajou
teng leh bou sa hochu ineh leh boina ima aumpoi. Moh'a sa neh jou nung'a
bongnoi neh ding igot a ahileh hichu themkhat hung bera jep ji ah ahibou e.
Hinlah Mefarshim tamtah le Midrash
khenkhat in vang Vantil hochun Sa le Bongnoi anekhom mong mong uvin ahi atiuve.
Avraham Avinu heng'a galhung Vantil 3
hochun sa le bongnoi anekhom mong uve ti mudohna thei khat chu Midrash Pesikta
Rabbati a kisun akuon ahi e. Midrash in iti asei em itileh Torah la ding'a
Moshe Rabbeinu van a agakal chun vantil ho ananuom pouve. Vantil hochun P-thien
heng'a ipi asei uvem itileh, "Mihem te Torah napeh sang in keiho neipe
uvin. Ajehchu amaho napeh a ipi phachuom ding ham, achonse ding thou
thou…" ti'n Torah chu Am Israel te chanlouna tei tei ding in pan anala
uvin ahi. Hinlah P-thien in ajah uva hitin asei e,"chuti ding mong'a
ahileh Torah hi nangho jong iti nachan thei diu ham? Avraham kom'a nagache uva
chu sa le bongnoi nahin nekhom uva, Torah sung'a kisun thupeh ho nahin palkeh
sa uva ahitai…". Chuphat chun Vantil ho jong sei ding helou in athipmang
tauve.
Ahileh vantil hochun Sa le Bongnoi
anekhom mong uve tiu hitin, chomkhat a ding in amaho sa le bongnoi neh chu
chuomkoi tadi leuhen. Chuche tilou'a hetthiem hahsa tah kit khat chu ipi atileh
Avraham Avinu in Vantil ho neh ding'a sa le bongnoi chu amasang uva agaluikhom jieng
ah hintem? Hiche hi "Mitcho masang'a akipal lhuhna ding thil kikoi
peh" tobang hitalou ham?
Hilai'a Avraham Avinu thilbol hetthiem
ahah dehset nachu ipi ham itileh Khazal ho dungjui'a Avraham Avinu hin Torah
kipeh masang jieng'a jong P-thien thupeh jouse abonchang kei'a anajui a ahitai
ti ahi e.
Masechet Yoma 28b a Khazal ho'n hitin
asei uve : Avraham Avinu chun Torah pumpi abon in ajuisoh kei in ahi. ( Written
bouseh hilou'a Oral jieng jong abon a ajuisoh kei ah ahi ti ahinalai e. Achien-achai
a hilchet ding hileh sao vaal ding ahijeh in ahetbe nuom ho'n Yoma 28b iyun ibol
thei uva ahi…)
Chubang lom'a Tzaddik, Torah kipeh masang
jieng a jong Torah pumpi jui pa chun ipi atileh vantil ho masang'a chu sa le
bongnoi thakhat a aluikhom jieng thei a hintem? Datmah umtah ahi e.
Hiche ithudoh hou jouse ihetthiem
theina ding uvin Rabbi Khayim Mi'Santz (Z'khuto yagen aleinu) akuon Kushiya
le ahilchetna khat anaveu hite.
Ihetsa ma bang uva Avraham Avinu mihina chu
mikhoto thiem, jindot thiem – Khesed chu ahi e. Hinlah kidang tah in tuchung
Parasha a chun ama mihina toh kilebul del thil khat mudoh thei in aum e. Hichu
ipi ham itileh vantil 3 ho agalamto a chu "Twi themcha bou" mi adop
sah in. Hichun akeng u asil peh in. Chujou chun ajah uva "naneh diu
changlhah jong hin choi ing kate.." ati'n, hinlah Sarah Imeinu jah
a "cake (ugah)" asem ding in thu ape kit in ahi. (Bereshit
18:5-6 ve'n.)
Rabbi Khayim Mi'Santz in hitin dohna
asem e: Ipi atileh Avraham Avinu in Vantil hochu twi themcha bou apeh a, chule
aneh diu changlhah hin choi ding'a kiseipa chun ajinu chu Cake joh asemsah a,
changlhah chu apeh tahlou hintem?
Rabbi Khayim mi'Santz in Shulkhan Arukh
a kisun Halakha pansan in hitin hilchetna apei : Shulkhan Arukh, Yore De'ah,
Siman Pei-Tet, Sayif Bet (שו"ע יו"ד סימן
פט. ס"ב) a kisun chu ahileh mikhat chun bongnoi
aneh masat a, aban a sa neh ding agot leh changlhah themkhat aneh ding, chuna
ban a twi a jong akam akhuo thieng a, chujou tieng bep leh chun sa aneh thei
ding ah ahi e. (Bongnoi neh jou a sa nehthei moh hilou ah ahi. Tua isei u
Halakha tobang'a hi ipi ham khat a Ikam suhthieng masat ngai a ahi .)
Avraham Avinu chun Ruach Hakodesh a kuon khonung'a Moshe Rabbeinu le Vantil ho Torah akichuo uva, ahung kiniel ding u chu amu masat ah ahitai. Chutoh kilhon a chu Am Israel te Torah achan thei tei na ding uva hiti'a chu anabol ah ahi. Hichu ipi ham itileh aneh ding uva Bongnoi apeh masat a. Chujou a sa ahin doplut vang chun twi le changlhah umtahlou jeh in Vantil hochun akam u ahiding bang in asuthieng thei tapouvin, sa le bongnoi ne bang'a kisim uva ahitai. Chuleh hiche vantil ho thilbol pa chu P-thien in pansahna a anei kit a, akam u ahupbit peh gam ah ahita'n ahi. Hitichun achaina'n Moshe Rabbeinu in Torah chu Am Israel te ding in ahin kipuhsoh tai.
Avraham Avinu in vantil hochu akeng u
silna ding bep hilou in, adon diu toh pum in twi tamtah pe tahen lang, aneh diu
vin changlhah jong pe taleh, Vantil
hochun bongnoi a kisem thilho aneh jou u, sa aneh masang uva chu akam u akikho thieng
diu, hiti'a chu Torah toh kikal ima boldoh lou diuva ahita'n ahi.
Avraham Avinu in ahileh hiche ding chu adeilou
a, Am Israel te Torah achan tei-tei na ding uva chu Vantil ho twi themcha bou
apeh a, chuleh "Naneh ding u changlhah hinchoi ing kate.." ti pa chun
achaina a changlhah apeh lou a ahita'n ahi.
Ahileh Harav Khayim Mi'Santz akuon
Avraham Avinu thilbol pachu ajeh hetdoh thei in aumtai. Hijieng jong leh
Avraham Avinu in Vantil ho akipallhuhsah chu iti ihilchet diuva hitan tem?
Hilai a Kushiya ahileh vantil ho'n Torah daan apalkeh uvam, ahilou leh
apalkeh lou uham ti ahi. Apalkeh uva ahileh Avraham Avinu thilbol chu
"mitcho masang'a akipal lhuhna ding thil kikoi peh" toh thakhat
ahi'n, hichu Isur Mi'de-oraitah hi ah ahi e.
Ipi mong mong hitan tem??
Hiche ihilchetna ding uvin Midrash a kisun thu khat veleu hen. Moshe Rabbeinu vanchung'a agakal a, Torah agalah got kuon'a Vantil hotoh akiniel uva chu ipi asei em iti leh Torah hi leiset mihem te'a ding bou ahi ti ahi e. Moshe Rabbeinu in Vantil hochu iti aniel a, iti ajo em iti leh Aseret Ha'dibbarot a kisun thupeh ho ban neicha'n asimlha'n, Vantil hojah a khat khat in dohna asem in; "Nangho Egypt gam a soh nachan khah uvem….Nu le pa nanei uvem…Guhchat na ding lungthim nanei uvem…." le adang dang adong in, khat ho'n donbut ji ding ima ahetlou phat uvin, Torah chu ahin kilah in ahung kumsuh tai ti ahi e.
Ahileh Mefarshim ho'n abul lang'a isei
u Midrash pa ( P-thien in vantil ho jah a sa le bongnoi nane uve ti'a aseipa)
le tu'a isei u Midrash pa kikah hi hetthiem hahsa asa kit uvin ahi. Ajehchu mun
khat ah P-thien in vantil ho khuti-khati a ahou leh sei ding ahepouvin, hichun
Moshe Rabbeinu chu Torah ahin pe e ti'n akisei in. Mundang kit ah P-thien hilou
in Moshe Rabbeinu in Vantil hochu akiniel pi leh ajo phat in Torah ahin kilah e
ti'n akisei kit e. Hoiche pen joh chu dih ding a hitam? P-thien in vantil ho
akiniel pi jeh ham ahilou leh Moshe Rabbeinu in vantil ho akinielpi a ajoh jeh
ham? Phatecha igel leh hiche Midrash teni hi akikal le ti'a lah thei nachang
jong um a ahi.
Ve'ein Lamo Mikhshol in Hilkhot Kashrut Mitbakh Khelekh Bet na ah
hiche thudoh hi adong in hitin hilchetna ape e (ahilchetna alhangpi chu kahin
sut ahi. Word by Word translation ahipoi):
Hiche Midrash teni hi akikalna ima aumpoi. Chujong leh Vantil ho'n Avraham Avinu kom'a ann aneh u chun Isur ima aboldoh pouve.
Hiche Midrash teni hi akikalna ima aumpoi. Chujong leh Vantil ho'n Avraham Avinu kom'a ann aneh u chun Isur ima aboldoh pouve.
Midrash masapa a P-thien in vantil ho jah'a Avraham kom a nache uchun Sa le Bongnoi nanekhom uve ati chu Moshe Rabbeinu in Vantil ho jah'a "Torah hi nangho a ding ahipoi, nangho'n Yetzer Hara nanei pouve" ati toh thakhat hibou ah ahi.
Rabbeinu Bachaye in Isur Akhilat Basar Bekhalav chungchang'a ipi asei em iti leh khonung tieng P-thien in Yetzer Hara ahin suhbei ding toh kilhon a Sa le Bongnoi jong nehphal hiding ah ahitai ti ahi. Hiche akuon mudoh thei chu ipi ham itileh Sa le Bongnoi nehphallou kiti daan chu Yetzer Hara neiho a ding bou hi ah ahi e. Chuti ahileh Yetzer Hara neilou, Vantil ho ding'a chu Sa le Bongnoi neh phal tina ahi.
Khuti ahileh hiche'a kuon mudoh thei chu ipi ham itileh P-thien in Vantil hojah'a "Sa le Bongnoi nane uve…" ati chu imadang ahipo'n, Yetzer Hara neilou nahi jeh uva naneh uva ahi ti'a aseina ahijoi; Sa le Bongnoi nane uvin, nachonse uvin, hijeh a chu Torah hi nangho ding ahipoi ti'a aseina anahilou dan ahi.
P-thien in ajah uva hita asei a kuon a chu Vantil ho'n ipi ajildoh uvem iti leh Torah kiti chu Yetzer Hara neiho ding'a bou kisem ah ahi tipa chu ahi. Chuti ahileh Moshe Rabbeinu sei bang'a Torah chu amaho a ding hilou'a, mihem te a ding joh ahi dan kichehtah a ahetdoh uva, thip uva ahitai.
Ahileh tu'n I Kushiya pauchu
nung vet kit leu hen Avraham Avinu in anabol jouse chu Aveirah – chonsetna ima
aumpoi ti mudoh thei ahi e. Ajehchu vantil ho'n Yetzer Hara aneilou u toh
kilhon a amaho ding'a Torah ngailou; Torah chu amaho ding ahilou toh kilhon a
Sa le bongnoi aneh u jong leh "Na bolkhel e; Na chonse e.." tina thei
ima umlou a ahitai. Chule Midrash a kisun P-thien in "Sa le Bongnoi nane
uve…" ti'a kisei chu imadang ahipo'n, amaho ding'a Torah chu kisem ahilou
dan ahetdoh na ding uva P-thien in ahilnau hijo ah ahi.
SHABBATH
SHALOM LEKULAM