Friday, July 16, 2021

Parashat Devarim 2021

 

PARASHAT DEVARIM - 5781

Le'ilui Nishmat Ya'akov Mate ben Naomi, Yitzkhak Haokip Ben Avraham. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

רַב־לָכֶם שֶׁבֶת בָּהָר הַזֶּה׃
Rav lakhem shevet bahar hajeh
(Hiche muol a naum nau asot vaal tai…)
                        ~ Devarim 1:6

Ipu-ipa teu Egypt a kuon ahung potdoh u, kum 40 kum, lha 12 lhinna ni masa (Adar tarik 1) ni'n Moshe Rabbeinu in Am Israel techu abon uvin anakou khom in, Torah a kisun thupeh ho chuleh daan-le-moul ho jouse avel in anaseipeh kit e. Chubep hilou in chulai mun'a chun Moshe Rabbeinu in Am Israel te hilna le phosalna ananei in ahi.

Khazal ho'n Masechet Megillah le Midrashim ho'a aseinauva Moshe Rabbeinu chu Adar tarik 7 a peng'a chujong leh Adar tarik 7 ma'a thi ah ahi atiuve. Chuti ahileh Sefer Devarim a kisun jouse hi Moshe Rabbeinu in ni 7 sung – tichu athi masang'a anasut/anasei tina ahi. Chuna ban'a Khazal ho'n aseinauva Sefer Devarim hi Sefer Hatokhakhot – kihilna/kiphosalna lekhabu ti'n jong akiminvoi atiuve. Ajehchu Moshe lekhabu 5 lah'a hiche Sefer Devarim sung'a hin kihilna le kiphosalna mun tamtah a muthei in aum e.

Chuti ahileh ipi ding'a Moshe Rabbeinu in athi ding kuon bou'a chu Am Israel te hilna le phosalna anei ah hintem? Rashi Hakadosh in aseina ah Moshe Rabbeinu in ipu u Yaakov Avinu a kuon ajildoh ah ahi. Hichu ipi ham itileh mikhat chun athi ding kuon bou leh midang phohsal hen ti ahiye. Yaakov Avinu in jong achapa Reuven chun athi masang bou in anaphohsal in ahi ti ahi. Ipu Yaakov in ipi anagel em, achapa Reuven chu anaphoh tahen lang hileh ijou tieng asopipa, miphaloupa Esav nung agajui in amachon chon chun agachon khadem ti atijat jeh ahi. Chuma bang in Yehoshua Bin Nun in jong Am Israel techu athi masang in anaphohsal in; Shmuel Hanavi in jong Am Israel techu athi ma'n anaphohsal kit in; Chujong leh David Lengpa'n jong achapa Shlomo chu athina ding nikho anaiphat chun hilchahna ananei bep in ahiye.  

Rashi Hakadosh in aseibena ah mikhat in athi ma'a angailutho aphosal'a ahilchah ding kiti chu thilpha ahina ban'a thi masang'a kipho le kihilchah kiti hi hundang-phatdang a kihil/kipho sang'a phat-hoi le phat-lemchang ahijoi ti'n asei e. Ajehchu thi ma'a kihilchah le kipho hin kingailut jaal'a kibol ahi ti avetsah ah ahiye. Chuban'a hitobang a kihilna le kiphona hi kijumsona jong aumpoi ti ahi. Chutilou a hundang-phatdang a mikhat chu avel-avel a ahung kipho tieng khenkhat in ahilou lang tah in ala uvin. Aphohpa chun angailut jaal'a ahil hijieng tajong leh pho'a um nu/pa chun eikivetda man'a phatseh a eikihil le eikiphoh ahi ti'a akisaan khah a, thilchu akahset becheh thei ahibou e.

Aipi hileh i-parasha u ivet leh Torah in mun ijat ham ahin guollha'n, chujou chun Moshe Rabbeinu in Am Israel te aphosalna le ahilchahna thucheng pachu chunglang'a isut u pasuk  "rav lakhem shevet bahar hajeh" achun akipan in ahi.

Rashi Hakadosh in hiche pasuk pa ahilchetna ah hitin asei e. Amasapen in hiche pasuk pahi akisun bang'a (a pshat tobang chet'a) lah ding ahi ati e. Hichu ipi kiseina ham itileh hiche Khorev muol a chu Am Israel te'n phat sottah ngahmun anasem uve ti ahi.
Anina a Rashi Hakadosh in Midrash Agaddah pansan in hitin hilchetna apei: Rav lakhem – nangho ding in avaal settai kiti chu adang ahipo'n hiche muol'a ngahmun nasem jaal uchun Mitzvah le aloman tamtah avaalset in nakisaan uve ti ahi (Khorev hi Sinai muol kiminsahna dang khat ahiye). Hilai mun ahin Torah nakisan uvin; MIshkan nasa uvin; Menorah nasem uvin; Sanhedrin ho nakilhen na chungchon uva amisim tam toh kitoh dungjui'a nachung uva lamkai ding jong nakilhen uve.

Hinlah hilai'a Rashi hilchetna hi hetthiem ahahsat dan chu aban pasuk pa ivet leh Sinai muol chu adalhah uva, malam chu amano ding uvin akisun pei in ahi.  Chuti ahileh achomlam a sei ding'a Sinai muol a chu Am Israel te'n Mitzvah chujat akisaan uva, Torah jieng jong P-thien amatah amite heng'a ahung kilah a ahung peh uva ahileh iti dan a P-thien in chulai mun a aum jing ding uchu adeilou ah hintem? Chuna ban'a Khazal ho leh Mefarshim ho ivet leh tuchung Parasha jieng jong hi abul lang se divrei tokhakha – kihilna le kiphosalna thu ahi atiuve. Chuti ahileh iti dan a Moshe Rabbeinu in Am Israel te aphosalna masapen chu Sinai muol a hi kipan a ham? Torah le MItzvot khujat anakisaan uva ahileh ipi chu hilai  mun a hi Am Israel te phona thei ding thu um a hintem?     

Maharal Mi'Prague in aseina a chuti'a Sinai muol a chu Torah hung kipe uva, Mitzvot khujat jong hung kipe uva ahileh ipi ding'a Sinai muol chu adalhah ding uva hung kisei a ham? Ajehchu adang ahipo'n Sinai muol a akisaan ding jouseu leh abol ding jouseu achai phat uva chulai mun'a aum jing uva, akhongai jing na diu ima umlou ah ahitai. Chutoh kilhon a P-thien in chulai mun chu adalhah ding uva thu ahung peh ah ahi.

Kli Yakar in aseina ah hiche pasuk pajong hi divrei tokhakha, tichu Moshe Rabbeinu in Am Israel te aphosalna khat ahiye ati. Ihetsa ma bang uva hilai mun a kiminphah muol hi adang ahipo'n Sinai Muol ahiye. Sinai muol a chu Am Israel ten Torah anakisaan uva chuleh thupeh tamtah jong hilai'a hi anasuhbulhit uva ahi. Mishkan asah u, Menorah asem u chuleh adang dang.

Hijieng jong leh ihetsa ma bang uva Khet Hameraglim a chu ipi thu anasoh em itileh agam lut ding sang'a gamthip-gam a umden ding joh lunggel ahin keng tave. Chutoh kilhon chun agam chu anaseise tauvin, agam chu ngailut tah sang in anavetda tauvin ahi. P-thien in aheng uva asei chu Torah le thupeh ho nakisaan namun uhi dalha uvin lang Mitzvot jouse suhbulhitna thei mun, Eretz Israel chu jon uvin ti anahiye. Ajehchu Torah sim bouchu thupi ahipo'n, asung'a kisun ho jouse ahiding bang tah'a suhbulhit ding chu thupi le manlu jo ah ahijoi. Hinlah P-thien thupeh toh kitohlou beh in Khet Hameraglim a chun thil anasoh ta'n; chutoh kitoh a alunggel pau phatlou dan vetsahna a hilai mun ahi kiphosalna a Sinai muol (har khorev) hi hung kiminphah ah ahi.

Maharal Mi'Prague hihen Kli Yakar hitaleh, a pirush peh lhon hi ivet leh thil khat jildoh thei aum e. Hichu ipi ham itileh mihem kiti chu munkhat a um a lungkim jing lou ding ti ahiye. Hichu ipi kiseina ham itileh phatseh a lhagao lang'a kalbe na ding le saanbe na ding lampi kisem jing ding, Mitzvah khat ibol chai'a ahitah leh ahun tai ti'a moh ngahlou ding ti ahi. Jingkah nahung tho-tho a netilat yadaim nabolna, khol hakavod lekha, hinlah chu'a chu kichai sah lou ding, aban a Mitzvah itobang bolbe thei ham ti'a machal ding; Tzitzit sil ding, Tefillin vei ding, Shema sei ding, Shakharith tao ding….chuti'a chu sunnilhum a lhagao lang'a kaltou jing'a, iumna mun a chu phatseh a umden lou ding ah ahi. Hiti a chu Minkha phat ahung lhun leh aphatcha ga tao ding, Shiurei Torah ho ngai ding…aphat toh kitoh a machal jing ding ah ahi.

KHazal ho'n aseima bang uva P-thien in Yetzer Hara asem in, chuche toh kitoh ding chun alou ding iti diu ham, ajona thei gaalmanchah – Torah asem e. Yetzer Hara jona thei manchah umsun chu Torah tina ahi.

Langkhat a Gemara Masechet Succah 52a ivet leh Khazal hon aseinauva Yetzer Hara kiti chu khenkhat ding in muolsang len petah bang in akilang thei in; khenkhat ding in samzang ti bep bang in akilang thei e atiuve. Hichu ipi kiseina ham itileh khatvei-vei tieng Yetzer Hara chu samzang tobang, baicha khen'a jo thei ding in ahung in kilang zin. Khatvei-tei tieng muolsang petah bang'a kimu a, ajo ding dan jong umlou, ipi kibol jong leh Yetzer Hara chun eibotlhut tei ding hetsa - huphul umtah ahijin ahi.

Ahileh hitobang dinmun tichu samzang tobang hihen lang muolsang tobang hitaleh, mihem khat chun ipi abol'a Yetzer Hara chu ajo thei ding ah ahidem? Hetding chu Gemara Masechet Succah a Khazal ho thusei pahi ivet leh samzang tobang itiu hi adang hilou'a Rashayim ho mivet a Yetzer Hara hung kilahdan ahi'n; Muolsang tobang iti pauhi Tzaddikim ho mitmu'a ahung kilah dan pa ahiye. Chuti ahileh samzang tobang'a mupa joh chu phatseh'a Yetzer Hara in abotlhuh jingkei a, muolsang bang'a mupa joh chun Yetzer Hara chu ajo thei kit ah ahi. Iti dan hintem?

Adonbutna chu chunglang'a isei u chu ahiye. Tuchung Parasha ivet leh ipu-ipa teuvin Sinai muol'a Torah anakisaan uva, Mitzvah tamtah P-thien in anapeh vang uchun chomkhat jou in P-thien chulai munchu adalhah ding in aseipeh uve. Isei ma bang uva hichu adang ahipo'n lhagao lang thil ahitieng iumna mun khat'a um jing lou ding, chutah sang'a malam no jing a, kalbe jing ding ti chu ahiye.

Yetzer Hara chu mikhenkhat mitvet a samzang tobang in ahung kilang jiuvin; khenkhat mu ding in muolsang len petah bang in akilang uve. Hijieng jong leh achaina tieng samzang dan'a mupa joh chu YEtzer Hara in ajou jita'n, muolsang bang'a mupa johchun Yetzer Hara chu ajou kit jo ji'n ahi. Hiche teni kikah a kikhehna len pen chu adang ahipo'n khat chu aumna mun'a aum jing a, lhagao lang'a kalbe ding agotlou jeh ahi. Hitachu aum tieng achaina leh samzang tibep dan'a amu chu khang-khang a len petah soh ji ah ahitai. Hinlah Tzaddik pa chu ahileh lhagao lang'a kalbe jing ding agot toh kilhon chun munkhat a um jing ding chu anom po'n, phatseh a malam ano jing leh achaina tieng molsang len petah, huphul umtah jong chu ahetlou kah in anakalkhup man jita'n ahi.   

 


SHABBATH SHALOM LEKULAM