Friday, July 9, 2021

Parashat Matot-Masei - 2021

 

PARASHAT MATOT-MASA'EI - 5781

Le'ilui Nishmat Ya'akov Mate ben Naomi, Yitzkhak Haokip Ben Avraham. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

 אִישׁ כִּי־יִדֹּר נֶדֶר לַיהֹוָה
Ish ki yidor neder la'Ad-nai
(Mikhat chun P-thien ding'a kitepna/kihahselna anei leh…)

 

Tuchung Shabbat a isim diu parasha 2 lah'a amasapa – Parashat matot ivet leh Neder – tichu kitepna/kihahselna chungchang toh kisai daan ho ah akipan e. Hiche toh kisai daan-le-moul hohi atam uvin, Talmud Masechet Nederim jieng jong khu hiche kitepna le kihahselna toh kisai'a Khakhamim ho houlimna ahi'n ahi. Aipi hileh achomlam pen'a sei ding'a hiche Neder toh kisai'a Torah in aseinom pipen chu kitepna/kihahselna moh nei-nei lou ding; inei tah'a ahileh ikam'a isei pachu suhbulhit kigot tei ding; isuhbulhit thei tahlou ding'a ahijong leh hatarat nederim bol ngai ding. CHuleh iham ti'a mikhat chun chuche akamcheng pachu hatarat nederim umlou'a asuhbulhitlou kalse Torah dungjui'a suhkhel/bolkhel a kisim peh thei ah ahinalaiye.

Ahileh chuti'a mikhat chun akamcheng'a kitepna anei pachu asuhbulhit tei ding angai tah leh iham ti'n mikhat chun Torah in aphallou isurim ho chung'a chun kitepna nei taleh ipi ati tadem? Tekahna'n mikhat chun "vohsa kaneh tei-tei ding ahi" ahilou leh "Shabbat ni'a mei kati ding ahi ti'n kakihasel e" titaleh chutobang'a kitepna le kihahselna ho jieng jong chu suhbulhit tei ngai in tem?

Hiche ithudoh u toh kisai hin Rashi Hakadosh in i-parasha uva hitin asei e: Hiche neder – kitepna/kihahselna suhbulhit ding kiti hi Torah in bolding'a aphal – mutar ho chungchang bou kiseina ahi Hinlah Torah in aphallou – asur ho ahileh vang mikhat in akamcheng'a kihahselna anei'a "hiche hi kabol tei-tei ding in kakihahsel e" atiman a mutar asothei ah ahidehpoi. Hiche chu hoi'a kuon kijil doh em itileh tuchung parasha a kisun "le'esor isar al nafsho " (eipao'a sei ding hileh ama ding'a phallou aso leh) a kuon ahi. "le'esor isar" chun ipi avetsah em itileh akiphal pabou chu phallou asothei tina ahi.

Chukit leh pasuk ivet leh "neder la'Ad-nai…" (P-thien a di'a kitepna anei leh) akiti'n, ahileh "P-thien a dia" kiti hi ipi kiseina ham?  Kli Yakar in aseina ah kitepna iti tieng jaat ni aum in ahi. Mi khenkhat in ahileh alunghan man in kigel det-det lou in kitepna anei uvin; mi khenkhat in ahileh phatecha a akigel nung bou in kitepna asem uve. Hiche teni kikah a anukhah pahi "la'ad-nai" ti'a kisim thei ah ahi'n, hinlah alunghan pet a kitepna nei'a vang Kohelet lekhabu in "lunghanna kiti chu mingol ho a ahi" atima bang'a chutobang kitepna chu P-thien a ding ti'n akisim theipoi.

Aipi hileh hiche kitepna toh kisai daan-le-moul ho chungchang a hin Mefarshim ho'n hiti'n dohna asem uve: Ipi atileh mikhat in kitepna asem a ahileh asuhbulhit tei ding chu Torah in achuti poimo sah a ham? Mikhat in thilkhat tou asem a, chomkhat jou'a athilsem pachu akhel kit'a ahitah leh amachu bolkhel-suhkhel nei in akisei khapo'n. Hinlah langkhat a mikhat in akam'a kitepna anei a, akitepna pachu khonung'a akhel a, asuhbulhit tahlou leh iti dan'a Torah in hichu suhkhel a asim a hintem? Ipi atileh mihem kamcheng soh kiti chu chuchan a khamur a ham?

Moreh Nevukhim, Khelek Shlishi, Perek 8 a Rambam in hitin asei e: Khazal ho'n hitin asei uve,"hirhurei avera kashim me'aveirah" – Lunggel a chonsetna chu tahsa tah'a chonsetna sang in asangjoi/akhohjoi. Ipi jeh'a Khazal ho'n hitachu asei uva ham? Ajehchu adang ahipo'n mihem le P-thien thilsem dang ho kibahlouna lenpen chu mihem in lunggel a kuon hung kipan chihna le hetkhenna aneipa hi ahi. Hiche hi mihem ding'a aloupina pen ahina ban'a hiche hi P-thien a kon hung kipan khut shel khesed - patzang tobang khotona, chuche a kon mihem in hiche leiset a phattheina ho akimu ah ahiye.

Rambam in aseibena ah mihem chu atahsa tah'a ahung chonset tieng gancha toh akikhehna ima umlou ah ahi. Ajehchu gancha ho jieng in jong mihem ho bang'a hiche kli ma'aseh pachu anei uva ahi. Tidan chu hiche mihem atahsa tah'a achonsetna hochu gancha jieng in jong abolna thei manchah anei uva ahi (tekahna neh thienglou aneh'a achonset tah leh hiche achonsetna pachu athil neh a kipat hi'a, thilneh kiti chu gancha jieng in jong anehmo ahipoi. Zonthanghuoi ahijong leh gancha ho jieng in jong anu-achal umkhom nathei tha anei uva ahi). Hinah alunggel'a ahung chonset tieng hiche P-thien thilpeh lah'a manlu pen - gancha hotoh akikhetna penpa, chuleh ama ding'a aloupina pen pachu musitna neitah a ilou thet a abol a soh ah ahitai. Chutoh kilhon a chutobang'a chu alunggel a thilphalou le chonsetna tincheng ahin gel tieng achonsetna chu chuchan a hoise a kisem ah ahita'n ahi. Ajehchu ama'n hiche P-thien a kuon khut khesed chu asuhtan ah ahitai.

Rabbi Yitzkhak Konstettad, Ba'al sefer Luakh Erez in hiche Rambam hilchetna pa pansan hin chunglang'a i-kushiya doh pauchu hiti hin hilchetna ape e: Rambam in aseima bang'a mihem thusei-laasah jong atahsa tah'a bol sang'a Torah in khamur jo'a asim ah ahi. Mihem le gancha ho kibahlouna chu achihna-hekhetnna pa chu khat hitaleh adei-dei seina tha – koakh hadibbur anei pa jong hi ahiye. 

Midrash Pliah in "ish ki yidor neder la'Ad-nai…" kiti ahilchetna ah Tehillim 49:13 a kisun "ve'adam biykar bal yalin, nimshal kebehemot nidmu" – Mihem hi'a a-kavod (aloupina) pa gelkhoh lou a chu gamsa tobang ahi - ti toh atekah e. Rabbi Yitzkhak Konstettad in aseina ah mihem loupina chu hiche koakh hadibbur pahi ahi'n, hinlah akamcheng'a kuon akitepna, ama ding'a aloupina pachu agelkhohlou tieng gancha tobang hi ah ahitai.

Chutoh kilhon a mihem in gancha toh akibahlouna, ama agaloupina hochu phatecha atuhchah jing'a, aphalam abou amanchah jing ding. Thuseina thei tha aneipa jong lashon hara hilou'a Divrei Torah le Talmud Torah a aman chah jing'a, chuna ban'a aloupina chu amanlutsah a, amoh khel-khel lou ding ah ahiye. Chuti ahijeh a Torah in kitepna chu chuchan a amanlut sah ah ahi.   


SHABBATH SHALOM LEKULAM