Friday, July 30, 2021

Parashat Eikev

 

PARASHAT EKEV-5781

Le'ilui Nishmat Ya'akov Mate ben Naomi, Yitzkhak Haokip Ben Avraham. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וְעַתָּה יִשְׂרָאֵל מָה יְהֹוָה אֱלֹהֶיךָ שֹׁאֵל מֵעִמָּךְ כִּי אִם־לְיִרְאָה אֶת־יְהֹוָה אֱלֹהֶיךָ
Ve'attah Israel mah Ad-nai Eloheikha shoel me'imakh ki im leyirah eth Ad-nai Eloheikha…
(Chuleh tua hi O Israel, Pakai na P-thien in nang'a kuon athum hi adang ahipo'n Pakai na P-thien nagin/nakichat ding bouchu ahi e  …)
                        ~ Devarim 10:12

Hiche pasuk (Devarim 10:12) hi phatecha igel tohsel leh P-thien in Am Israel te heng'a thilthum khatbou anei e ti mudoh thei in aum e. Hichu ipi ham itileh P-thien agin/akichat ding uchu ahi.

Gemara Masechet Berachot Daf 33b mun a Khazal ho'n hitin asei uve: Hiche pasuk akuon ipi kijildoh em itileh "Hakol biydei shamayim khutz mi'yirat shamayim". Hichu eipao'a sei ding hitaleh P-thien ginna/kichatna tilou thil jouse hi chung'a kuon, tichu P-thien a kuon ahiye.

Rashi Hakadosh in hiche Gemara a Khazal ho thusei ahilchetna ah hitin asei e: Hiche leiset'a mihem chung'a thilsoh jouse P-thien a kuon ahiye. Mikhat chu ahao-avai, aniem-asaan, achih-angol chuleh avom-angou ding – aboncha P-thien a kuon ahiuve. Hinlah aset ding le aphat ding vang chung'a kuon ahipo'n, mihem ama-ama khut a P-thien in apehdoh ah ahibou e. P-thien in mihem jouse masang'a lampi ni – ase le apha akoi peh in, mihem in apha pachu akilhen ding dol ah ahi.

Langkhat a hilaiya Rashi hilchetna hi phatecha igel leh lungdon umtah khat mudoh thei in aum e. P-thien gin/kichatna tilou hiche leiset a thildang jouse P-thien a kuon ahitah leh iti dan a Rashi in hiche thil 4 (hao-vai, niem-saan, chih-ngol le vom-ngou) ho bouseh hi atum beleh'a aminphah a ham?

Etz Yosef in hiche i-kushiya uhi adong in chuleh hiti'n ahilchien e: Gemara Masechet Moed Katan 16b mun ah hitin akisun e,"P-thien in hitin asei e: Thiljouse chung'a tha kanei vang in Tzadikkim ho'n keichung'a tha anei uvin ahi. Iti dan in em? Ajehchu thutanna kasem sa ho jieng jong Tzadikkim ho'n akhelna thei tha anei uvin ahi". Hijieng jong leh hiche thil 4 ho'se vang P-thien in alaitan sa pabou chu mihem chung ah alhung in, Tzadikkim ho jieng in jong akhelna thei tha anei pouve.

Ahileh hiche thil 4 ho'se hi Tzadikkim ho jieng in jong akhel thei pouve ti hoi'a kimu em? Etz Yosef in aseibena ah Gemara Masechet Ta'anit 25a a kisun Rabbi Elazar Ben Padat thusim a kuon mudoh thei ahi ati. Athusim achomlam in sei leuhen Rabbi Elazar Ben Padat chu avaichat vaal jeh in nikhat hi anathimil kha'n. Chuche athimil kahsung chun alhagao chu P-thien toh agakimuto'n; Chuche pet chun Ravpa'n jong P-thien jah'a, "hiche leiset a hi itihchan hitipi a hi genthei jing ding kahim?" ti'a adoh leh P-thien in,"hiti'a hi genthei jing ding'a thutanna umsa ahita'n, nahaosatna ding lampi umsun chu leiset hi kasuhbei a, athah beleh a kasem kit ngai ding ah ahiye" ti'n adonbut e.

Rabbi Elazar Ben Padat, kadosh eliyon, vantil tobang jieng in jong avaichatna pa akhel theilou'a ahileh hiche'a kuon kimudoh chu hiche thil 4 hohi khatvei chunglang'a, P-thien ang'a thutanna aum kalse kikhel theilou tina ahitai. Chutoh kilhon'a Rashi Hakadosh in hiche thil 4 ho'se bou hi atum beleh'a ahin minphah ah ahiuve.

Aipi chu hileh Khazal ho seima bang'a P-thien ginna/kichatna pa tilou thil dang jouse P-thien khut a kingam ah ahiuve. Hinlah chuti'a isei ding leh hilai mun'a hin kushiya dohthei tamtah aum in ahi. Amasapen a P-thien gin le kichatna "yirat shamayim" chu mihem khut a kingam mong ahileh iti dan a niseh'a Yehudi khat chu atao tieng Tefillat Shmona Esre a Hashivenu taona pa'a khu "vehakhazirenu bitshuva shlemah lefaneikha" (kisihna dihtah toh nangma masang'a nei nung pui uvin) ti'a athum hintem? Mihem aphat le aset ding chu amakhut bouseh'a kingam ahileh kisihna neina ding'a P-thien heng'a itao uva ipi phachuom ding a ham?

Chubep hilou in Gemara Masechet Berachot 10a ivet leh Rabbi Meir le a-inheng, miphalou ho thusim akisun in ahi. Rabbi Meir chenna kho'a chun miphalou ijat ham anacheng uvin. Amaho chun phatseh tobang in Rabbi Meir chu aphin uvin, a-eng alou in abol uvin, asugenthei lheh uvin ahi. Rabbi Meir in jong aumchan uchu achim ma-ma chu hitan tin, nikhat hi chuche miphalou ho thina ding chun taona anei kigotai. Hinlah a-inneipi Bruriya in ajah a athina ding sang uchun tshuva aneina ding uvin tao jo'n ati'n ahileh Rabbi Meir in jong ajinu seibang chun abol ta'n ahileh chuche miphalou hochun kisihna ahin nei uvin, chuche kalse chu Rabbi Meir chu asugenthei kit tapouve.

Ahileh tu'n chunglang'a KHazal ho thusei ”hakol biydei shamayim khutz mi yirat shamayim" dungjui chun tua Rabbi Meir le a-inveng ho kikah'a thilsoh pa veleuhen Tefillat Shmona Esre a Hashivenu chungchang'a  idoh u Kushiya sang'a chu hiche hi hetthiem hahsa cheh ah ahiye. Ajehchu mikhat in Tshuva anei theina ding'a ama ding'a taona anei ahitapo'n, midang khat in Tshuva anei theina ding'a taona anei hi ah ahitai. Chubep hilou'a Rabbi Meir taona chu P-thien in asaan peh'a, achaina a a-inveng hochun Tshuva aneithei uva ahinalaiye. CHuti ahileh hoilaiya chu " hakol biydei shamayim khutz mi yirat shamayim " ti um mong ah hinam?

Hiche i-kushiya dohhou hi Maharsha chule Mefarshim tamtah in anadong uvin, hilchetna jong tamtah ape uve. Aipi chu hileh kushiya masapa toh kisai'a Maharsha hilchetna veleuhen, Maharsha in hitin asei e: Tefillat Shmona Esre tieng Hashivenu mun a P-thien heng'a Tshuva ineina ding uva ithum uhi Khazal ho'n hakol biydei shamayim khutz mi yirat shamayim atiu toh akikalpoi. Ajehchu Khazal ho ma'n hitin eihil uve "haba letaher mesayyin oto" (koi hileh lhagao lang'a kaltou nuom a chun chunglang'a kuon kithopina amu'n ahi). Mikhat chun P-thien heng'a taona ahin nei'a, tshuva aneina ding'a ahin thum tieng yirat shamayim pachu ahin kilhen tina ahitai. Chutoh kilhon a lhagao lang'a machalna ding le khantouna ding ahin thum tieng chunglang'a kuon a jong kithopina amu ji ah ahiye. (Tidan chu Biydei Shamayim pachu amakhut a um jing nalai tina ahi.)

Hinlah kushiya nina, Rabbi Meir le a-inveng ho chungchang'a idoh pauhi iti kihilchet tan tem? Mikhat chu midang khat ding'a atao tah'a, ataopeh pa chun Tshuva anei thei'a ahileh hoilaiya hakol biydei shamayim khutz mi yirat shamayim itiu chu um mong a ham?

Gemara Masechet Yevamot 63a a Khazal ho'n hitin asei uve: Leiset a gaal le tuol chuleh hesoh gentheina hohi adang ahipo'n Israel te jeh ahibou e. Israel te'n P-thien thu angailou uva, Torah le Mitzvot toh kitoh a achon lou tieng uleh akisemphatna ding uva gaal-le-tuol chuleh hesoh-gentheina ho P-thien in ahin lhunsah ah ahiye.

Sefer Ahavat Eitan (Aiyn Ya'akov hilchetna khat) in Masechet Iruvin a Khazal ho thusei pa pansan hin hitin asei e: Yirat Shamayim iti tieng jaat ni – Yirat Shamayim Shiklit le Yirat Shamayim Tiv'it-  a khen thei ahi.

Yirat Shamayim Shiklit ahileh mihem in ama macham a P-thien ginna le kichatna ahin nei ding pa kiseina ahi. CHuleh hiche hi mihem bekhirah pa'a chu kingam ah ahi'n; chunglang'a hakol biydei shamayim khutz mi yirat shamayim ti'a isei pauchu ahiye.

Langkhat a Yirat Shamayim Tiv'it hi ahileh gaal-le-tuol chuleh hesoh-gentheina a kuon a mihem in Yirat Shamayim ahin nei pachu ahiye. Hiche hi Masechet  Yevamot  a kisei pachu ahi'n, chuleh mihem khut a kingam ah ahipoi. Juda khat chun Torah lampi ahin dalhah'a, lamdihlou ahin jot tieng P-thien in achung'a hesoh-gentheina ho ahin lhusat ji'a, chuti'a chu lamdihlou ajotna a kuon hung kinung hei'a P-thien ahin kiholdoh kit ding ti ahiye.

Sefer Ahavat Eitan in aseina ah Rabbi Meir in a-inveng ho atao peh'a kuon Tshuva ahin nei'u itiu jong chu adang ahipo'n hiche Yirat Shamayim Tiv'it pa kiseina ahi. Rabbi Meir in a-inveng ho ataopeh jaal chun achung uva thilsoh chuom-chuom, hesoh-gentheina jat-jat ahung lhung in. Chuche hochun alung'u ahin kiheisah a, kisihna pa le Yirat Shamayim chu ahin neithei uva ahiye. Henge, Yirat Shamayim kiti chu mihem khut'a kingam ahinai. Hijieng jong leh mihem khat nitin-hinkho a thilsoh ho chung'a chu P-thien in tha anei kit ah ahi. Chutoh kilhon a mikhat chu midang khat ding'a P-thien heng'a ahung tao tieng, chuche ataonapa jaal'a P-thien in Yirat Shamayim le Tshuva aneina thei ding lampi ahin guon kit thei ah ahiye.

Langkhat a Anaf Yosef in aseina ah Yirat Shamayim Shiklit le Yirat Shamayim Tiv'it teni hi akikhehna sun-le-jaan tobang ahi ati. Hiche teni kikah'a Yirat Shamayim Shiklit nei'a chu adinmun hapetah'a sangjo ah ahiye. Ajehchu Yirat Shamayim Tiv'it a kuon mikhat chun Tshuva Mi'yirah bou anei thei in, Tshuva Mi'Ahavah pa anei theipoi. Hinlah Yirat Shamayim Shikit nei'a chun Tshuva Mi'Ahavah anei tei ding ah ahiye.


SHABBATH SHALOM LEKULAM