Friday, July 2, 2021

Parashat Pinkhas 2021

MESIRUTH NEFESH LOUPI DAN 

Yossi Lhungdim


Bil’am in Am Israel te sapset ding agot chu analolhing tapoi. Hijieng jong leh Bil’am miphalou pa chun Am Israel te chung’a thilse lhun na tei ding aguong tin-ten nalaiye. Chuti chun Balak toh akikhen lhon ma’n ajah’a “Israel te P-thien chu jon-thanghuoi the P-thien ahitoh kilhon in jon-thanghuoi a kipallhuh sah lechun achung uva a P-thien u lunghanna hung koujah in tin abon uva asuhmang ding ahi” ti’n anavailhah tai. 

Balak in jong Bil’am sei bang in abol in; Moab le Midian gam’a milen-milal hobep hilou in alengte hou jieng in jong pan alauvin, Am Israel te kipallhuhna ding chun achanu tehou iitlou hiel in zon-thanghuoi a ding chun ahin tohdoh tauve. Chuti chun Shimon phung lamkai Zimri Ben Salu (Khazal ho’n Gemara Masechet Sanhedrin a asei uva ahileh ama hi Shimon te phung lamkai Shelumiel Ben Tzurishaddai chu ahiye atiuve) jaona’n Am Israel sung’a pasal mi 24,000 lang anathiman in ahi. Pinkhas Ben Elazar Hakohen anaumlou hihen lang, Zimri Ben Salu toh ajon khompinu Kozbi bat Tzur chu anathat hih leh, Bil’am sei bang’a P-thien in Am Israel pumpi chu anasuhmang maithei ah ahinalaiye. 

Gemara Masechet Sanhedrin Daf 82b ivet leh Khazal ho’n aseinauva Pinkhas in Zimri le Kozbi agatha chun P-thien in achung’a thilkidang “nissim” gup jen tah analhun sah e ati. Hiche hochu achomlam in veleuhen Pinkhas ahunglut amu tah vang a Zimri chun athilbol chu angah dehlou. Ananga taleh Pinkhas in Zimri chu atha theilou ding ah ahitai. Anina a Zimri chun Shimon phung pasal hochu apanpi ding’a akou thei ah ahi’n hinlah akikou kigot vang in ahithei poi. Mi anakou thei taleh Pinkhas chu athalo thei uva ahinalaiye. Athumna a Zimri le Kozbi atha’a tiengcha a asut a chu ajamo lhon toh kitoh chet chu tiengcha chun athil e. Chutilou hileh miho’n Pinkhas in atha lhon najeh chu amoh hetdoh lou diuva ahi (hiche nung jieng a jong chu Yitro tupa ahijeh a mi atha ahi ti’a angoh nahlai uva ahiye). Alina a Zimri le Kozbi chu Pinkhas in tiengcha a athilmat to lhon ah ahi’n hinlah kidang tah in tiengcha a kuon chu akhelha lhon poi. Angana a vantil ahung in ponbuh lutna kot chu ahung su’sang  in ahi. Chutilou hileh Pinkhas in khatteni chu tiengcha’a athil a, ahin dop doh ding dan umlou ding ahiye. Agupna a vantil ahung in natna hise chu miho lah’a analansah in ahileh Pinkhas suboi thei ding mi aumpo’n ahi. 

Hilaiya Masechet Sanhedrin a Khazal ho thusei’a kuon mudoh thei chu hiche thilkidang hochu anasoh lou hitaleh koi Zimri le Kozbi agatha malah Pinkhas joh chu thilo ding tina ahiye. Hiche nissim 6 anasoh ho jaal’a Pinkhas chu kihinso thei ah anahibou in ahi. 

Langkhat a Gemara mun ijat ham’a kimu thilpoimo tah khat chu ahileh Khazal ho’n hitin eihil uve: Ein somkhim al hanes. Tichu P-thien in thilkidang hin bol nante ti’a kinepna nei jeh in mikhat chu makom sakanah (thina thei dinmun achung lhunna thei mun) a ga’um da hen ti ahi. Chuleh hiche hi Devarim 6:16 a kisun “lo tenasu eth Ad-nai Elokeikhem” (Pakai na-P-thien u chu patep hih uvin) a kuon kijildoh ah ahi.

Masechet Shabbat Daf 32a chujong leh Masechet Ta’anit Daf 20b ivet leh hitin Khazal ho’n asei uve: Makom Sakanah kiti taphot a chun mikhat um da hen. P-thien in nes hin bol in ti’n damsel in sohdoh nang kate ti’n jong mikhat in gelda hen. Ajehchu ko’n ijat ahet em nes soh mong inte ti. Chubep hilou’a P-thien in nes hin bol peh tajong leh hetding chu chuche nes jeh’a chu khonung’a kipaman asaan ding ho kisuhlhom peh ding ah ahi. 

Henge, Gemara mundang khat (Masechet Kiddushin daf 39b mun) a Khazal ho’n “shlukhei mitzvah einan nizukin” – Mitzvah bol a chu achung’a thilse alhung ngeipoi (a Mitzvah in aven) ti jieng jong leu Khazal ho’n aseinauva sakanah brurah (kisuhkhahna/thina thei mun kicheh mong mong) ahitieng mikhat chu a Mitzvah in amoh ve’n kit jilou ah ahiye ti’n asei uve. Chutoh kitoh a Shmuel Hanavi jieng jong chu P-thien in Yishai chapa David thao nu ding’a asol a chu lung-opkaina ananei ah ahi ( Ijou leh Shaul in ei thalo tei inte ti’a Shmuel lungsa-ih a ahi; Shmuel I 16:2 ve’n).  

Chuti ahileh hilai mun’a kushiya doh thei chu ipi atileh chutobang thina thei ding mun’a chu ipi atileh Pinkhas galut jieng a ham? Khazal ho’n “habo’el aramit, kenayim pogim bo” – Gentile numei khattoh zong ah chu Beit Din a athu kitan lou ding, hinlah a-zon pettah a Yehudi pasal, P-thien a ding’a thangthipna nei khat chun bou atha thei ding ahi ti jieng jong leu hichu khova ahina ima umdehlou ah ahiye. Ipi atileh Pinkhas in Zimri le Kozbi chu agatha jieng thei a, thina thei dinmun a chu galut jieng ah hintem?

Hiche i-kushiya u donbutna chu achomlam pen in sei leuhen KIDDUSH HASHEM – P-THIEN MIN SUHTHIENGNA ding’a MESIRUT NEFESH jaal ahiye. P-thien min suhthiengna ding ahitieng, mikhat chun makom sakana mun hijieng jong leh, ahinkho jieng jong apehdoh kigot ding, chubep hilou’a chuchan gei’a mesirut nefesh anei ngam a ahileh P-thien in achung’a thilkidang – nissim jat-jat ahin lhunsah ji ah ahi. 

Bamidbar Rabbah, Parashat Pinkhas, Parasha 21 mun ah Khazal ho’n aseinauva Pinkhas in Zimri le Kozbi atha jeh’a P-thien in kipaman apeh hi midat Hakhesed jaal ahipo’n midat hadin toh kitoh a ahibou e atiuve. 

Langkhat a hiche hi phatecha ikhuol lou’a ahileh lungdon umtah, hetthiem hahsa tah khat ahi. Ajehchu P-thien thutanna - midat hadin dungjui chet a mikhat chu achungthu kitan ding hitaleh thutanna masang’a dingjou ding hiche leiset a koima umlou ah ahi. Chuche jeh tah-tah a chu Khazal ho’n “ein somkhim al ha’nes” ti’a asei uva ahiye. Ajehchu mikhat chu makom sakanah mun a ahung um tieng chunglang’a kitrug che ji’a, midat hadin pa dungjuiya chu achungthu hung kitan ji ah ahitai. Hinlah P-thien chu khoto thiem ahitoh kilhon a thutanna a ding pa/nu chun zkhut ahao nah’a ahileh P-thien in achung’a chu nes ahin lhunsah a, kisuhkhahna thei leh thina thei ho’a kuon ahuhdoh ji ah ahiye. Hinlah huhdoh in um jieng tajong leh hetding chu midat hadin  hung kigol ahitah toh kilhon a, khonung’a kipaman asaan ding hochu kisuhlhom peh ji ah ahitai. 

Hijieng jong leh Mefarshim ho’n aseinauva mikhat chun Kiddush Hashem umna ding’a ahinkho jieng jong ahin phaldoh ngam tieng midat hadin masang jieng’a jong chun ading jou jita’n ahi atiuve. Tuchung a Pinkhas thilbol jong hi ivet leh ijou lang’a inasei ma bang uva “kenayim pogim bo” ti ahi’n, hichu reshut bou hi’a khova ahina ima umlou ah ahi. Zimri chu Beit Din a athu tan ding hitaleh thina gei gotna kipe theilou ding ah ahitai.  Hinlah Pinkhas Ben Elazar Hakohen chun P-thien a ding’a thangthipna anei (kenai) toh kilhon a hung kipan a, P-thien min suhthiengna ding’a chu ama thi-le-hin pa khohsalou hiel a Shimon te ngahmun a chu galut a, Zimri le Kozbi chu agatha jieng a ahitah leh hiche athilbol jaal’a kipaman – Brith Shalom le Brith Kehuna amu chu Midat Hadin patoh kitoh’a akisaan ah ahitai. Chutobang dinmun a chu chunglang’a inasei u makom sakanah a umlou ding chuleh P-thien in thilkidang hin bol nante ti’a kingap phallou iti houchu umlou ah ahita’n ahi. Chuleh hetding chu “ein somkhim al hanes” iti pau umlou bep hilou’a Kiddush Hashem umna ding’a mesiruth nefesh nei’a chu Midat hadin a kuon joh’a achung’a nissim hochu hung lhung ji ah ahijoi. 

Hiche Pinkhas Ben Elazar Hakohen bang’a P-thien min suhthieng’a aumna ding’a makom sakanah le sakanah lou anakhuol lou hiel’a, mesiruth nefesh pum’a thina thei dinmun’a chomlut jieng a chu Avraham Avinu jong anahiye. Asopipa chapa Lot mat in aum chun anungjui mi 318 bouseh akipui in, gaalmite nung chu anadel in, Lot chu agahuh doh e. Khazal ho’n Masechet Sanhedrin 95a mun’a aseinauva Nimrod le aloi leng 3 ho’n chuche gaal’a sepoy ahin pui uchu 2 Million le 60 thousand tah ahi atiuve. Mi chujat mi 318 bou in gasaat ding kiti chu eima-le-eima kithat tobang ah ahitai. Hinlah achaina in P-thien in nes ahin lhunsah in, gaaljona chu Avraham Avinu anachang e. 

Ahileh hilaiya jong hi chunglang’a Pinkhas chung’a Kushiya idoh pauchu dohthei ma hilou ham? Ipi atileh ipu u Avraham Avinu chun makom sakanah kichehsel ahi kichehsel’a ahet vang’a gaal chu agabol tei tei nahlai a ahidem? Ajehchu adang ahipo’n Kiddush Hashem umna ding ahijeh ahi. Nimrod in Lot chu ipi ding’a gaal-hing a amat ham itileh alim-amel chu Avraham Avinu toh kiloutah anahi jeh a, mat a milim housah a, Avraham Avinu a kuon’a vannoi in vah ahin kimu pauchu thamit ding anatup jeh ahibou e. Chuti’a Kiddush Hashem umna ding’a ahinkho anapehdoh toh kilhon a chu P-thien in achung’a nissim ahin lhunsah a, leng 4 le asepoy hou chujat pechu mi 318 in anajo thei uva ahi. 

Gemara Masechet Berachot Daf 20a Khazal ho’n hitin dohna asem uve, “Ipi atileh khangmasa hochu achung uva nissim analhung’a, hinlah tu eiho khang’a hi nissim umlou ah hitam? A Torah hetnau asaan jeh iti ding leh amaho sang in eiho hetna asaang jo’n – amaho’n Seder Nezikin bou asim uvin, eiho Mishna sung’a seder jouse isim uvin.” Khazal ho’n hiche athudoh sem uchu hiti’n donbutna ape uve: Ajehchu khangmasa ho’n P-thien min suhthiengna ding in ahinkho jieng u jong ana-iit pouvin, hinlah eiho khang in vang chuchan gei’a Kiddush Hashem umna ding’a Mesirut Nefesh nei mi aumtapoi. 

Hilaiya Gemara a Khazal ho thusei toh kisai hin Mefarshim ho’n kushiya khat hitin ahin seplha uve: Chuti ahileh Amorai’im hochun Kiddush Hashem umna ding’a ahinkho u anapehdoh ngamlou u ahidem? 

Etz Yosef in aseina ah khas ve’khalila Amorai’im hochun Kiddush Hashem umna ding in ahinkho u anapedoh ngam pouve ti’n gel poute. Hinlah amaho’n jong Kiddush Hashem umna ding’a mesiruth nefesh anei nauve. Hiche toh kisai hin safek themcha jong aumpoi. Hinlah hilaiya Gemara a kisei pachu adang ahipo’n khangmasa hochun khova ahilouna mun jieng  a jong, midat khasidut anei jaal uchun, P-thien min suhthieng’a aumna ding in ahinkho u anapedoh jing uvin ahi. Hinlah khang ache jing’a, lhagao lang’a mi alhahsuh cheh-cheh toh kilhon chun chuche khang (Rav Papa ho khang) miho chun halakha dungjui’a teitei ahilou tieng P-thien min suhthieng’a aumna ding’a mesiruth nefesh nei anatam tapoi ti ahibou e. Chutoh kilhon a chu nissim jong khangmasa hotoh te’a anakivaang ah ahitai. 

Tuchung Parasha a jong Pikhas Ben Elazar Hakohen in Kiddush Hashem umna ding’a mesiruth nefesh ananei jaal chun achung’a thilkidang tamtah P-thien in analhunsah in. Chubep hilou in Brith Shalom pa anape’n ahi. Chuleh hiche Brith Shalom kiti hi ipi kiseina ham itileh Mefarshim ho’n aseinauva Pinkhas chu Eliyahu Hanavi ahi; Ba’al Peor mun’a P-thein le Am Israel te kikah’a chamna “Shalom” pa analhunsah bang’a khonung tieng leh P-thien le amite kikah a chamna ahin lhunsah kit ding ahi. Chutoh kilhon a chu Mashiakh Ben David ahung’a, vannoi-leiset a Chamna ahung umna thei ding’a chu ama masang’a Eliyahu Hanavi hung masa’a, P-thien le Am Israel te kikah a chamna ahung sem ding ah ahi. Mesiruth Nefesh kiti chu aloman beitih aumpoi. 

SHABBATH SHALOM LEKULAM 


x