Friday, October 8, 2021

PArashat Noakh 5782

 

NOAKH, 5782

Le'ilui Nishmat Ya'akov Mate Ben Naomi, Yitzkhak Haokip Ben Avraham ve'Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

נֹחַ אִישׁ צַדִּיק תָּמִים הָיָה בְּדֹרֹתָיו
Noakh ish tzadik tamim haya bedorotaiv…
( Noakh chu michonpha, amakhang'a ding'a nolna bei ahi…)

                                    ~
Bereshit 6:9

Parashat Noakh kipatna pasuk ah "Noakh ish tzaddik tamim haya bedorotaiv" (Noakh chu michonpha, ama khang'a ding'a nuolna bei ahi) ti'n akisun e. "Bedorotaiv" (ama khang'a ding'a) ti'a akisut jeh chun (tidan chu chuche khang bouseh'a ding'a chu michonpha toh kilou ah ahiye) ichan a Tzaddik ham ti miho'n ahettheina ding uvin Khazal ho'n Gemara le Midrashim ho mun ijat ham a Noakh chu Tzaddikim dang-dang hotoh atekah uve. Chuleh chuche tekahna chu adang hilou in Avraham Avinu toh tekah in aum dehset in ahi.

Hiche toh kisai'a Gemara Masechet Sanhedrin Daf 108a, chujong leh Midrash Rabbah ivet leh Khazal ho'n hitin asei uve: "Ama khang'a…" kiti hi khenkhat in Noakh pachatna lang in asei uve. Ajehchu chutobang khang jieng'a jong chu Tzaddik ahileh Tzaddikim dang ho khang in anapeng taleh Noakh chu ichan in achonpha tadem ti ahi. Langkhat a khenkhat in hiche hi aphalou lang in ala uvin; Noakh chu chuche khang bouseh'a chu michonpha a kisim ah ahi atiuve. Hinlah Avraham Avinu khang chun anapeng taleh (Avraham Avinu toh te ding'a) ima'a jong kisim lou ding ah ahi.

Chuma bang chun pasuk banjom "eth ha'Elokim hit'halekh Noakh" kitipa a jong hin, Midrash Rabbah ivet leh Khazal ho'n Noakh toh Avraham Avinu atekah kiti uvin, hitin asei uve: Avraham Avinu chungchang ah Torah in hitin asun e "asher hit'halakhti lefanaiv" (amasang'a lam kajot jing… Bereshit 24:40 ve'n). Hichun ipi avetsah em itileh Noakh chu P-thien in akilhonpi jing ngai ah ahi'n, hinlah Avraham Avinu vang ahileh P-thien masang ah ache'n, achonphat jaal chun achang in jong ahithei e (P-thien in phatseh'a Noakh bang'a akilhon pi jing ngailou).

Ahileh tuchan'a isei houva kuon lungdon umtah khat chu Noakh chu Tzaddik ham, Tzaddik lou ham tihi ahi. Ama khang'a miho phatmo vaal jeh'a amachu Tzaddik a kisim mai-mai a, langkhat a Avraham Avinu khang chun anaum taleh chutilom a Tzaddik a jong kisim lou ding'a hintem? Chuti chu hinte iti ding leh langkhat ah Torah in michonpha, nuolna bei ahi ti'n asun kit in. Chuna ban'a Khazal ho jieng jong khenkhat in Tzaddik dihtah in asei uvin ahi. Chuti ahileh "Avraham khang chun anapeng leh ima'n jong kisim ponte" ti'a Khazal holah'a khenkhat in asei uhi ipi kiseina hintem?

Chuna ban'a Noakh chonphatna toh kisai'a Torah in "ama khang'a ding'a michonpa, nuolna bei" ti'a asutpa, aphalou lang tah'a hilchien a chu adang ahipo'n (Gemara Masechet Sanhedrin chu ivet leh) Rabbi Yokhanan ahiye. Chuti ahileh hilaiya datmah umtah chu Rabbi Yokhanan in itidan a Noakh chonphatna pachu aphalang a alelou ah hintem?

Harav Mose Sternbuch in alekhabu sut, Ta'am Va'Da-at ah chun hitin hilchetna ape e: Midrashim le Gemara ho'a Khazal ho thusei phatecha ivet'a, dikduk ibol a (athucheng manghou phateca vet)  ahileh mudohthei chu Noakh chu koi khang in anapeng jong leh Tzaddik hijing ding ah ahi. Hinlah Avraham Avinu toh itekah'a ahileh bou chutilom a Tzaddik a kisimpha lou tina ahibou e. Ahileh hichu iti Khazal ho thusei a kuon kihedoh thei em itileh "Noakh chu Tzaddikim ho khang in anapeng leh tua sang'a Tzaddik cheh ding" akiti'n; Hinlah langkhat a "Avraham khang chun anapeng leh ima in kisim ponte" ti'n akisei e. Hichun avetsah chu Avraham khang bouseh'a chu chutilom a achonphatna chu hetdoh a umlou ding ti ahibou e.

Chuti ahileh ipi ding'a Avraham Avinu khang chun anapeng leh Noakh chonphatna chu hetdoh a umlou ding a ham? Harav Moshe Sternbuch in aseina ah ajehchu Avraham Avinu mihina – khesed pa'a Noakh toh Avraham chu itekah ding'a ahileh Noakh chonphatna hochu hetdoh a umlou ding ah ahitai. Langkhat'a Noakh chun midat hakhesed pachu ananeilou hiel tina ahideh poi. Hinlah Khesed itiu hi Gashmiyut – leiset thil a khesed le Rukhaniyut – lhagao thil a khesed, jaatni um ah ahi. Chuleh Noakh in hiche lhagao thil a khesed pahi akhangmite chung'a ananeilou a, chubep hilou'a P-thien in leiset asuhmanglouna ding jieng'a jong anatao lou ah ahi akiti e.

Langkhat a Avraham Avinu ahileh tahsa thilho bouseh'a amihem chanpi ho chung'a khotona anei'a, achung uva thilpha anabol bep hilou in lhagao lang'a jong ajo thei chan anabol e. Koi hitaleh, khentum umlou hiel in P-thien thu anahil in, lhagao lang thil'a miho suhhat a P-thien heng'a kainai ding anago jing in, chubep hilou in chuche na ding chun ahinkho jieng jong anaphal ngam nalai in ahi.

Harav Moshe Sternbuch in aseina ah Noakh chu Tzaddik bep hilou'a tamim – nuolna bei ahinai. Hinlah Khazal ho'n Avraham khang in anapeng leh ima'a jong kisimlou ding ahi atiu hi hiche midat hakhesed toh kisai a asei uva ahiye. Khazal ho'n Pikei Avot a leiset hi thil 3 – Torah, Avodah le Gemilut Khasidim a ding atima bang uva Khesed loupi dan chu Noakh le Avraham teni itekah a ahijong leh amihina a khesed kivat Noakh chu Avraham masang'a ima lou bang'a kisim ah ahitai. Khesed aloupi dan chu hiche hina pahin Am Israel jouse hung kipatna chu avetsah ah ahi. Chutoh kilhon a Tefillat 18 a taona masapen jong khu adang hilou'a midat hakhesed toh kisai'a achallang pen, Avraham Avinu a khumkhana kinei a ahiye.

Yitzkhak Avinu jong hilou chule Yaakov Avinu jong hilou, hinlah ipi ding'a Avraham Avinu khel-khel kiminphah a "magen Avraham" (Avraham veng ah) ti'a khumkhana kinei ham itileh ajehchu mihem in amihemchanpi chung'a hiche khesed pa ahin nei tieng leh bou amachung'a jong P-thien in khotona ahin neithei a, chuleh hiche P-thien akuon khotona pa bouseh hin miho aven jou ji ah ahibou in ahi.

Ahileh tu'a isei hou'a kuon Noakh chu Tzaddik ahimong nai ti mudoh thei in aum e. Moh'a midat hakhesed pa'a khesed rukhaniyut a chu analhasam ah ahibou in ahi. Hinlah kushiya dang khat aum thou-thou nalai e. Rosh Hashana nikho'a Mussaf taona ivet leh hitin akisun e,"vegam eth Noakh beahavah zakharta vetifkedehu bidvar yeshuah verakhamim. Al ken zichrono ba lefaneikha…". Hilai'a Mussaf taona a kisun hi Torah Temimah in hilchetna apeh dungjui'a eipao a achomlam pen a seiding hileh P-thien in Noakh chu amachonphatna jaal'a ageldoh ah ahipoi. Chuche khangmiho chonset vaal jeh'a alah uva gachonpha dom Noakh chu P-thien in ageldoh'a, twisanglet a chu anasuhmang lou ah ahiye ti ahi. Amachophat dungjui'a achungthu tan ding hileh Noakh chu anakihinso lou hiel ding ah ahibou e. (Hiche jeh'a Rosh Hashana ni'a Mussaf taona'a hi Noakh kiminphah ah ahinalaiye. Eiho jong ikhan-ichon utoh kitoh in P-thien in ichungthu u tan leh koima thutanna mun a dingjou ding akium poi. Hinlah Noakh bang'a P-thien in amikhotona jaal'a ichungthu u aphalang a atan ding a kithuj ah ahi.)

Torah Temimah in aseina ah Torah ivet leh Noakh chu "ish tsaddik tamim" akiti'n. Chuti ahileh ipi ti dan a Tefillat Mussaf shel Rosh Hashana a chu Tzaddik lou bang'a kisei'a, P-thien in angailut jaal bou'a ageldoh a, twisanglet a kuon anahuhdoh a kisei ah ham?

Torah Temimah in hiche kushiya pa adonbutna ah hitin asei e: Talmud Yerushalmi, Masechet Avodah Zara, Perek Alef, Halakha Bet ivet leh Rosh Hashana nikho'a Tefillat Mussar a taona kisei "Attah zokher" (Noakh kiminphahna brakha) pen hi koidang hilou'a Rav in anasem ah ahi akiti e. Chuleh Rav hi koidang hilou'a Rabbi Yehuda Hanasi student hi'a chujong leh Rabbi Yokhanan ojapu anahi ah ahi.

Midrash Rabbah, Parashat Noakh ivet leh Rabbi Yokhanan in hitin asei e,"Noakh mikhoser emunah haya"- Noakh chu atahsanna kivat ah ahi. Atahsanna alhahsam jeh chun twisanglet ding jong chun gotwi ahung juh'a, twi in akeng ahin chup tokah kuong sung'ah chun analutpoi. P-thien in ajah'a "ni sagi jou tieng twisanglen ding ahi" ti'a aseipeh masat ahitah vang chun atahsanna lhahsam jeh in kuong sung'a lut pai lou in chuchan chu polang ah anaum nalaiye.

Torah Temimah in aseibena ah Noakh hina aphalou lang, tichu achonphatna bukimlou a hilchetna pe'a chu ivet leh Rabbi Yokhanan anahijing kei in ahi. Chuleh ipi ding'a Rabbi Yokhanan in Noakh hina, tichu achonphatna chu bukimlou'a hilchetna apeh a, Khakhamim dang ho bang'a aphalang'a aseilou ham itileh adang ahipo'n Noakh chu P-thien a atahsanna lhasam le bukimlou anahi jeh ahi. Chuleh hiche chu Rabbi Yokhanan in a-ojapu Rav a kuon anajil a, aojapu Rav shita dungjui'a hilchetna anapeh ah ahi. Rav le Rabbi Yokhanan dungjui'a mihem kiti chu itobang in chonpha hen lang nuolna neilou hijieng jong leh P-thien a atahsanna pa abukimlou laise achonphatna jong bukimlou ah ahi.

                                                            SHABBATH SHALOM LEKULAM