Friday, October 22, 2021

Parashat Vayera 5782

 

VAYYERA, 5782

Le'ilui Nishmat Ya'akov Mate Ben Naomi, Yitzkhak Haokip Ben Avraham ve'Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim

וְהוּא יֹשֵׁב פֶּתַח־הָאֹהֶל כְּחֹם הַיּוֹם
Vehu yoshev petakh ha'ohel kekhom hayom…
( Chuleh amachu ponbuh kot mai'a chun nipi-nisa nuoi ah chun atou e…)

                                    ~
Bereshit 18:1

Avraham Avinu in Brith Milah abol jou ni 3 lhinni thilsoh ahiye. Khazal ho'n aseinauva P-thien amatah ahung in Avraham Avinu chu athohgim nikho pen, tichu ni 3 nichun ahung vil  in ahi. Chuleh P-thien amatah in Avraham Avinu ahung vil'a kuon ichan a Mitzvat Bikur Kholim loupi a ham ti jong mudoh thei in aum e ti ahi.  Chujong leh Khazal ho'n aseibenauva Avraham Avinu in nat athohgim pettah a Mitzvat Haknasat Orkhim – jin dot le lamto a akisuhboi lou teina ding in P-thien in nisa jieng jong abom'a kuon aladoh in, chutoh kilhon'a chuche nikho nisa asat vaal jeh chun jin-le-leng mudoh thei ding khat jieng cha jong anaumpoi.

Hinlah ihetsa ma bang uvin jin-le-leng umlou kiti chu Avraham Avinu bang'a ahaina hui kilahpeh toh thakhat tobang ahi'in, akom a lhung a, kicholpa thei ding mi khat beh aumtei khah leh ti'n chuche nisa nuoi'a chun jin-le-leng hol in akisai boi thou thou nalai e. Achaina'n P-thien in vantil 3 hochu ahinsol peh in ahi.

P-thien in Avraham Avinu ahung vil thu kisutna pasuk ivet leh chuche pet'a chun "ponbuh kot mai'a…" atou e ti'n akisun e. Langkhat a lungdon umtah chu ipi atileh  Torah in Avraham Avinu chu hoilai'a um a ham ti ahinsut khel khel ah hintem? Chuna ban'a ipi atileh P-thien in Avraham chu ponbuh sung'a aum pet'a agavil lou ah ham?

Brith Milah chungchang a Gemara Masechet Shabbat Daf 134b ivet leh Khazal ho'n hitin asei uve: Naosen chu Yom Shishi ni'a Brith Milah kibol ahileh Shabbat ni tieng twisa'a sil phal ahi. Ajehchu twisa a akisil lou'a ahileh naosen chu thi thei ah ahiye (Shabbat  ni'a twisa a kisilpha hita hih jong leh sakanat nefashot aum toh lhon a phal tina). Hinlah Shabbat ni chu naosen Brith kibol jou kal ni 2 apat achunglang ahi kalse twisa a sil ding phal ahipoi.

Achomlam a sei ding'a Brith Milah kibol jou ni 1 ni khu tijat um pen'a, chujou a kipat chutilom'a tijatna thei ima umlou tina ahitai.

Hinlah tuchung Parasha toh kisai'a Khazal ho'n ipi asei uvam itileh Brith Milah jou ni 3 ni chu tahsa'a ding tijat um pen le anatset nipen ahitoh kilhon a chuche nikho khel-khel a chu P-thien in Avraham Avinu chu ahung vil ah ahi (Gemara Masechet Baba Metzia Daf 86b ve'n).

Chuti ahileh Gemara munkhat a Brith milah kibol jou ni 1 ni chu tijat um pen kiti'a mundang khat a ni 3 ni joh tijat umpen a kisei ti tina ahi'n hoiche joh chu dih ah hitantem? Masechet Shabbat a pat ipom diu ham ahilouleh Baba Metzia mun a pa joh ipom diu ham?Itidan a Gemara teni kikal thei ah hintem?

Maharsha in hiche i-kushiya pauhi adong in hiti'n hilchetna ape e: Naosen ni 8 ni'a Brith Milah kibol ahileh Masechet Shabbat a kisei bang'a a Brith kibol jou ajing nikho khu naosen ding'a tijat umpen ahiye. Hinlah mi pilhingsa, Avraham Avinu ho tobang ahiu leh vang ni 3 chu tahsa ding'a tijat umpen hi ah ahi.

Langkhat a Gemara Masechet Nedarim Daf 41a ivet leh Khazal ho'n hitin asei uve: Kholeh sheyesh bo sakanah asur levakro akh mutar lishoel bishlomo. Eipao a sei ding hileh mikhat chu adammo tah'a, thina thei ding dinmun alhun kalse (tichu nase vaalta'a avangset leh haitan lei ding dinmun a um) gavil ding phal ahitapoi, hinlah pha-pha a hinam, itobang nam ti doh le khuol  phal ahi.

Rabbi Yonatan Eibeshitz in aseina ah hiche'a kuon ipi kimudoh em itileh "asur levakro" a kuon adammopa/adammonu umna inn a chu galut a, gavil ding phal ahilou vang'a a-inn kot mai chan gaphah a, pha jing a hinam ti gakhuol/gadoh le phal tina ahi.

Rav pa'n aseibena ah chuti ahileh abul lang'a kushiya idoh houchu hetthiem ahahsa tapoi. Avraham Avinu chu a Brith kibol jou ni 3 ni'a chu anatset pettah, sakanat nefashot chan gei'a adin pet ahi'n. Chutobang dinmun a chu Masechet Nedarim a kisei ma bang'a adamlou khat chu a-inn a gavil ding phal ahitapoi. Chutoh kilhon a P-thien in jong Avraham Avinu chu "ponbuh kotmai'a " aum pet khel-khel a agavil ah ahiye.

Midrash Tankhumah ivet a ahileh chuche nikho'a Avraham Avinu chu ichan gei dinmun a ding a, itobang natna athoh ham ti mudoh thei in aum e. Khazal hon hitin asei uve Avraham Avinu in chuche mi 3 ho (vantil hochu) amuphat in ijou leh eipel kha uvin tin, kakom a hunglut pa da khauvin te ti atija'n, aumna lang u juon in kinochel in alhei in; chutichun a Brith a kuon chun athi jong aluongdoh e. Chuchan a Avraham Avinu in mesirut nefesh anei amu phat in P-thien in ajah ah hiche thisan pa jaal'a hi khonung tieng leh nasuon-napah ho hesoh-genthei athohnau le asohchanna uva kuon kalhatdoh ding ah ahiye ti'n akihahsel in ahi. Birth Milah thisan pa jaal'a P-thien in Am Israel te ahuhdoh ding ahi.

Mikhat chu atehnung vuinung, kum 99 a upa ahinung'a Brith Milah ahin bol ding, chuna ban'a nipi nuoi'a jin hol'a akisahboi le ding, chubep hilou'a anat thohgim nipen, ni 3 ni hikit nalai ding - igel leh thilbai ahilou ding chu hetsa ahiye. Hijieng jong leh Avraham Avinu chu khohsalou hiel'a sunpi nisa nuoi'a chu lhei le jieng ah ahi.

Langkhat a Mefarshim ho'n hilai'a hin hiti hin kushiya adong uve: P-thien in mihem lunggel jouse ahet'a ahitah leh ipi ding'a chuche ni'a nisa chu a nartik (abom) a kuon alahdoh ah hintem? Avraham Avinu ding gelna'a jin-le-leng umlouna ding'a abol ahe iti'a ahitah jong leh hetthiem hahsa thou-thou ah ahi. Ajeh chu chuche nisa abom'a kuon alahdoh jeh chun Avraham Avinu aum thim deh po'n, jin-le-leng lamdot thei ding aum dem ti'n akisaboi thou-thou nalai in; achaina'a nisa achuti sat chu Avraham Avinu ding'a tahsa genthei kibena cheh asohdoh tai. Chukit leh achaina'n P-thien in vantil 3 ho asolpeh thou-thou kit in, chuti ding chu abul'a pat anasolpeh a pha hilou ham?

Lekhem Shlomo kiti lekhabu in hiche i-kushiya u hilchetna hiti'n ape e: Mihaosa-mineijou khat in Tzedakkah tamtah pe tahen lang; chule mivaicha-migenthei khat in jong anei kham-kham in Tzedakkak ijat ham pe taleh. Koi Mitzvah bol chu aloupi jo dem? Mihaosa-mineijou pa'a chu loupi jo ding'a igel maithei uva ahi. Hinlah ahipoi. Mivaicha-migenthei pa'a joh chu aloupi jo ji'n ahi.

Iti dan in em? Mitzvah kiti chu ibol di tieng itahsa tah'a iboldoh bep hilou'a ilungsung jieng'a jong thanopna nei'a chuna ban'a ilungthim pumpi'a jong kipehjouna  nei ngai ah ahi. Hiche ho ahung kigopkhom ji tieng Mitzvah chu bukim bep ji ah ahiye. Mihaosa le Mivaicha kikah'a jong ipi atileh aneilelpa Tzedakkah peh chu mantam jo'a ham itileh ajeh chu alunglam tah'a amadei jat apeh theilou  tah jeh chun apona'n,"sum nei ma taleng tu'a sang a hapetah a tamjo kapeh tei ding ahi'n…" ti'n a Mitzvah bol chu asit ji'n, alunghimo ji'n ahi. Hitobang dinmun'a chu P-thien in alungthim'a apohnatna pa jong chu asim peh ji'a, athilpeh chu aneijoupa peh sang in lhomjo jieng tajong leh a Mitzvah bol vang chu bukim jo ji ah ahitai.

Lekhem Shlomo in aseibena ah ihetsau ma bang'a Avraham Avinu chu midat hakhesed a ding'a akhumpi hi ah ahiye. Hijieng jong leh Brith akibol jou ni 3 ni masang chan'a chu hiche khesed pa toh kisai'a Mitzvah a "perfect" pen chu anaboldoh joulou lai ah anahiye. Ajehchu Mitzvat Khesed pachu phatseh tobang'a anabol'a anasuhbulhit thei jing ah anahin, Mitzvah khat boltheilou jeh'a pohnatna pachu ananei khahlou lai ah ahi. Chutoh kilhon a mihaosa le mivaicha teni kikah a Tzedakka peh iseima bang uva a-Mitzvah chu akivat anaum jing ah anahin ahi. Ahileh P-thien in hiche ni 3 ni'a nisa jieng jong abom'a kuon ahin lahdoh a, polang'a mi koima kholche le vahle aumlou tah phat chun Avraham Avinu in Mitzvat Haknasat Orkhim pa abol theilou jeh'a pohnatna chu ahin nei ta'n, alungthim pumpi le atahsa pumpi chun hiche Mitzvah pa chu iti suhbulhit tei ding ham ti'n akisaboi petai. Chuti chun hiche Mitzvah khesed toh kisai a shlemut pa chu ahung lhung jou ta'n, chutoh kihon'a chujou'a chu P-thien in jong vantil 3 hochu ahinsol peh bep ahiye. Ima jouse chu Avraham Avinu ding gelna ana hithou-thou in ahi.

                       

                                                            SHABBATH SHALOM LEKULAM