Friday, April 29, 2022

Parashat Kedoshim 5782

 KEDOSHIM, 5782

Le’ilui Nishmat Avner Ben Avraham, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah ve’Shifra Bat Zimra. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim


 וָאהַבְָתּ לְרﬠֲךָ כָּמוֹךָ אֲנִי יְהוָהְ

Ve’ahavata lere’akha kamokha, ani Ad-nai…

(Nangma nakingailut bang in naheng-nakom jong ngailu’n; Keima Pakai chu kahi …)  ~ Vayirka 19:18~ Masechet Pesachim Perek 10, Mishna 5


Rashi in Sifra (Torat Kohanim ti’a jong kihe Midrash jat khat) lekhabu klal gadol ba’Torah. 
Rabbi Akiva thusei hi ipi kiseina ham itileh thil kiti jouse’n Klal, tichu chena-lhuongpi “Rules and Regulation/Principle” anei bang’a Torah in jong Klal anei in. Chuche Klal chu hiche pasuk a kisei “Nangma nakingailut bang in naheng-nakom jong ngailu’n” tipa hi ahiye. 
 Hiche pasuk pa poimo dan le loupi dan chu Hillel le Giur bolnom Goy pa thusim (akoi jousen ijahkhah soh kei diu) a kuon jong mudoh thei in aum e. 
Gemara Masechet Shabbat 31a mun’a hitin akisun e:
 Nikhat Giur bolnom Goy pasal khat Shammai heng ah ahung 
in, ajah ah “kakeng lang khat bou’a kadin sung’a Torah pumpi kajilchai theina ding in Giur nei bol in…” ti’n ahung sei e.
Goy pa thusei ajah chun, koi Giur bol malah, Shammai chun akom a pat anadaldoh in ahi. 
Chu’in chuche Goy pa machu Hillel kom ah ahung in. Shammai heng’a asei tobang ma chun ajah ah ahung sei in ahileh Hillel in jong Giur abol in, aheng’ah hitin asei e “Mi’n nachung’a abol ding’a nadeilou thil chu nang in midang chung’a bol hih in -  Hiche hi Torah pumpi ahi’n, adang ho jouse ahilchetna ahibou e. Tu’n che’n lang Torah gajil in…”
Hilaiya Hillel in Giur hung bol Goy pa kom a asei hi imadang hilou’a tuchung Parasha a kisun pasuk pa hilchetna ahibou e. Ajehchu tuchung I Parasha uva kisun pasuk pahi ivet leh apao kimandan hetthiem hahsa tah khat mudoh thei um ah ahi. Hichu ipi ham itileh ipi ding’a Torah in “Ve’ahavata eth re’akha” tilou a “ve’ahavta lere’akha” joh ati ahidem? 
Ivrit pao thothei jouse’n ihetsohkei ding uchu thilkhat idei ham, ahilou leh mikhat kom a kahin lungset e iti ding leh Ivrith a isei tieng “Ani ohev eth jeh” (hiche hi kadei e), ahilou leh “Ani ohev otkha/otakh” (Kahin lungset e)  ti’a kisei ji ah ahi. Koiman “Ani ohev lejeh”/”Ani ohev lekha” ti’a asei lou hiel ah ahi. Ajehchu hiti’a chu isei kalse “Hiche hi kadei e”/”Kahin lungset e...” ti khel a “Hiche hi kahin deipeh e…” ( Ani ohev lekha…) ahilouleh “Nang a ding in hiche hi kalungset e” (Ani ohev lekha) tijoh soh a ahi.
Hinlah hetding chu hilai pasuk hi Torah in asutkhel, ahilouleh paocheng pahi amankhel hilou hiel ah ahi. Hillel in asei bang’a hilaiya hi Torah in “Klal gadol” – chena-lhuongpi poimotah khat ihung hil kigot joh uva ahijoi. Hichu ipi ham itileh “eima ikilungset bang’a iti iheng-ikom jong akilungset thei dem?” ti pa ahiye.
Ahileh iheng-ikom chu eima ikilungset bang’a iti kilungset thei in tem? Adonbutna chu “Veahavata lere’akha, kamokha” a um ah ahi. Hichu ipi ham iti leh “Nangma ding’a thilpha-thilhoi bouseh nadei bang chun naloi-naguol, naheng-nakom ding in jong dei peh in” ti ahiye. 
Mihem in eima le eima ikilungset le ikingailut bang’a midang khat moh ngailut jieng ding chu thil bailam hilou hiel ah ahi. Hinlah hahsa lheh jong leh hichu ahitheimona aumpoi. I pasuk uvin asei chu ahileh eima chan ding’a thilpha-thilhoi bouseh idei bang’a midang ding’a jong thilpha-thilhoi bouseh ihin dei peh thei tieng achung uva jong ngailutna hung kinei thei ji ah ahiye. Hillel in Giur bol kigo Goy pa kom a asei jong chu hichet chu ahi. 
Langkhat a ipi atileh Rabbi Akiva in hiche “ve’ahavta lere’akha kamokha” hi Torah a ding’a chena-lhuongpi poimo pen tobang a asei a, chuleh Hillel in “hiche hi Torah pumpi ahi’n; adang jouse khu hichepa hilchetna ahibou e…” ti’a asei lhon ah hintem? Chuleh Hillel in “Hiche hi Torah pumpi ahi…” ti’a asei a ahitah leh ipi ding’a “tu’n che’n lang, Torah gajil in…” ti asei kit ah hintem? Goy pa akeng khat bou a adin pet a Torah pumpi aseipeh a ahitah leh ipi jil be ding um nalai em?
Hilaiya I “Kushiyot” hou toh kisai hilchetna tamtah um jong leh Rabbi Elazar Lau in alekhabu sut “Sama Dekhayei” a hilchetna hoitah, eiho ding’a kihilna phatah khat ape’n. Hitoh kilhon chun ama hilchetna pa pansan in eiho’n jong I kushiyot hou lhaplhahna nei kigo uhite.
Tukhang ti dau te, aitih laiya kipat mikhat in Torah sung’a kisun Mitzvot jouse akimkeiya asuhbulhit ding dan lampi umlou ah ahi. Mikhat chu Tzaddik lheh ta’n ti’n Mitzvot jouse akim kei’a kasuhbulhit ding ahi tijong leh thil hithei lou ah ahiye. Ajehchu Mitzvot inei hou hi Kohen hobou in asuhbulhit thei um, Beith Hamikdash ading lai bou’a suhbulhit thei um, Eretz Israel bou’a suhbulhit thei um kit…hiti’a chu a “list” saotah um ah ahi. Tekahna a, hetbailam pen ding in kisei leh “Mitzvat Pidiyon Haben” bang chu chapa peng masa “Bekhor” neilou ho ding’a asuhbulhit ji umlou ah ahimai e. 
Hinlah langkhat ah Khakhamim ho’n eihilnauva kuon mudoh thei chu Mitzvot jouse suhbulhit di dan lampi 3 um ah ahi. Hiche hochu…
#1. Kingailutna le chamna a kuon Mitzvot jouse suhbulhit thei ah ahi. Kingailutna le Chamna aum tieng Am Israel pumpi chu “tahsa khat” hiji uva; mikhat in amachangseh in Mitzvah jouse subulhit thei tahih jong leh Am Israel jouse chu tahsa khat ahung hitieng Mitzvot jouse aboncha asuhbulhit thei ji uva ahitai. (Kol Israel arevim jeh le jeh kiti ma bang’a kingailutna le chamna akuon kipumkhatna chun akoi jouse Mitzvot bol hochu khat a ahin gopkhom ji ahi. Nang in nabol theilou Mitzvah khat chu midang khat in anabol thei tei ding ahi’n, hiti’a chu khat le khat “mashlim” kikibol tu ah ahiye.) 
#2. Torah jil le sim a kuon. Beith Hamikdash kisuhset kalse pumgo thilto ho tothei ahitapoi. Hijieng jong leh Khazal ho’n aseinauva Mikhat chun Torah asim a, Korbanot toh kisai daan-le-moul ho asim/ajil a ahileh amachun pumgo thilto atuo toh thakhat a kisim ah ahiye. Chutobang ma’a Torah isim a kuon itahsa tah’a isuhbulhit theilou Mitzvot hochu isuhbulhit toh thakhat a kisim ah ahi. (KHazal ho’n Gemara sung’a hiche toh kisai mun tamtah a asei uve…tekahna Mikhat chun cha nei tahih jong leh midang ho cha hochu Torah ahil a ahileh a “students” hochu amacha bang a kisim ah ahi. Torah in “Veshinantam levaneikha” ti’a asei a, mipa jouse’n achateu pasal ho Torah ahil ding u ti thupeh apeh chu ama’n cha aneilou vang’a midang cha ho ahil a kuon asuhbulhit ah ahiye akiti…)
#3. “Gilgul” , tichu pengkuon a kipat. 613 Mitzvot jouse suhbulhit na thei lampi khat kit chu ahileh “gilgul” akuon ahi. Tu-le-tu a nangma “gilgul” pahin Israel in napeng ta’n, Kohen ho bouseh in asuhbulhit thei MItzvot ho nasubulhit thei tapoi. P-thien in avel’a nahin penkuon sah kit’a, chuphat tieng chuleh Kohen innsung a nahung pen’a, na “gilgul” masa’a nasuhbulhit theilou Mitzvot hochu nasuhbulhit thei ding a ahita’n ahi. Hiti’a chu P-thien in na “gilgul” jouse a Mitzvot hochu ahingopkhom a, 613 Mitzvot jouse chu nasuhbulhit thei ding ah ahiye.
Rabbi Elazar Lau in chung’a isei u thil chi 3 ho pansan chun hitin asei e: Giur bol Goy pa’n Hillel kom a “kakeng khat bouseh a kadin pet a Torah pumpi neihil in….” ati chu thil imadang aseina ahipo’n, hiche ka “Gilgul” pa bouseh (regel akhat – keng khat atichu gilgul pa aseina) a hin ipi bol leng Torah a kisun Mitzvot jouse kasubulhit thei dem, nei hil in ati ahiye. 
Hillel in adonbutna chu ahileh “Veahavta lere’akha kamokha” – nangma le na Yehudi chan khompi jouse kikah a kingailutna le chamna aum a ahileh, chu’a kuon a chu Yehudi dang jouse toh tahsa khat a nakisim khom tha ding; chutieng Mitzvot jouse chu nabon uva suhbulhit khom diuva ahi. 
Hiche jeh ahi Rabbi Akiva in “Veahavta lere’akha kamokha” hi  Torah a chena-lhuongpi lah’a apoimo pen a asei a, chuleh Hillel in “Torah” pumpi ahe atilona pen. Ajehchu hiche hi Torah a ding’a a Klal poimotah ahina ban’a ama akuon a Torah pumpi suhbulhit a umthei ah ahi.
Langkhat ah Hillel in Giur hin bol Goy pa jah’a chun hitin aseibe kit e,”tu’n che’n lang Torah gajil in…”.
I-heng-ikom ngailut ding chu Torah pumpi ahi’a, hichu ahil a ahitah leh ipi ding’a Torah agajil be ding’a asol a ham? Rabbi Elazar Lau in aseina ah ajehchu kingailutna le chamna jaal in Israel jouse chu tahsa khat in kisim tahen lang, hiche a kuon a chu Mitzvot jouse suhbulhit thei hijong leh phat hung che ding, nikho khat tieng, tichu Beith Hamikdash hung dinlou nung tieng itahsa tah’a suhbulhit theilou ding Mitzvah tamtah hung um ding ah ahitai. Chuni tieng chu hiche “kingailutna le chamna” pa toh “Talmud Torah” – Torah jil – teni a kuon a hi Mitzvot jouse kisubulhit thei thou thou nalai ding ah ahiye ti eihil nuom jeh u ahi. (Hetding chu Hillel khang a chu Beith Hamikdash ana ding nalai ah ahi. Hijong leh Hillel chun ahung lhung ding thil amumasat a, Giur bol pa jah’a asei chu akoi jouse ding’a asei ah ahiye.)
Tukhang’a hi Mitzvot jouse eima tahsa tah’a suhbulhit thei ahitapoi; Am Israel pumpi chu tahsa khat hijong leh Beith Hamikdash a bol ding Mitzvot ho suhbulhit thei hilou ah ahitauve. Hijieng jong leh Torah isim uva, Torah a ikidii jing uva ahileh Mitzvot jouse chu suhbulhit thei hinalai ah ahiuve. 
Langkhat a akoi jouse’n Torah chu phatseh in akisimthei chuom po’n; chuti ahileh Torah sim jing theilou ho chu ipi iti tadiu vem?  Rabbi Akiva le Hillel in asei “Ngailutna le Chamna” pa chu aum pou leh Am Israel pumpi chu tahsa khat hiuva; phatseh a Torah sim jing ho Torah sim pachu adang ho’n jong isim tobang uva P-thien in eisaan peh uva ahiye. Hiti’a chu Mitzvot jouse jong suhbulhit thei a umjing nalai ah ahi.
Eiho jouse’n jong Mitzvat aboncha isuhbulhit theina ding uvin P-thien in phatthei eiboh uhen lang; ilah uva kingailutna le chamna in vai ahin hom a, chuleh akoi jouse’n phatseh a Torah isim jing theina ding uvin in P-thien in hetna le chihna chuleh phattheina eipe tauhen. 
SHABBATH SHALOM LEKULAM