Friday, November 25, 2022

Parashat Toldot 5783

 TOLEDOT, 5783

Le’ilui Nishmat Yoel Lhanghal Ben Batsheva, Avner Haokip Ben Avraham, Naomi Touthang Bat Sarah, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim  

וַעֲשֵׂה־לִי מַטְעַמִּים כַּאֲשֶׁר אָהַבְתִּי וְהָבִיאָה לִּי וְאֹכֵלָה בַּעֲבוּר תְּבָרֶכְךָ נַפְשִׁי בְּטֶרֶם אָמוּת

Va’aseh li mat’amim ka’asher ahavti vehavi’ah li veokhelah ba’avur tevarek’kha nafshi beterem amut…

(Kadutah ding kaneh ding hinsem in lang kaheng’a hinchoi in; kaneh a kathi ma’a kalhagao pumpi’a phatthei kabohna ding in …)

~ Beres hit 27:4

Ramban in aseina a Yitzkhak Avinu in hilai mun’a Esav akou’a, athi masang’a phatthei boh ding ati hi adang ahipo’n Avraham phatthei kibohna chu Esav pehson ding agot a ahiye. Ajehchu ama geldan a Esav chu chapa-pengmasa “bekhor” ahita’n; chuti ahileh Avraham Avinu heng’a P-thien in Canaan gam chung’a kitepna ananei le ason-apah ho toh ama kikah a tantih neilou kitepna - Brith umjing ding ti’a anasem hochu Esav le ason-apah ho chang uhen ti ahi. Hinlah ihetsa ma bang uvin thil hochu ahung kipel le-le in, Rivka imenu tohgon bang in Yaakov Avinu joh in brakha hochu anakisantai. 
Yitzkhak Avinu in achapa teni lah’a a Tzaddik jo Yaakov hilou’a a rasha jo Esav phatthei aboh kigot toh kisai hi Khazal le Mefarshim ho’n kushiya akhang-akhang in anadong uvin, ahilchetna jong sei-senglou ding khop, tirutzim asang-aja anape tauve. Tamlou veu hite… 
Khenkhat in ahileh Esav phatmona hochu Yitzkhak Avinu in ahetlou’a, Tzaddik dan’a agel jing jeh ahi atiuve; hetding chu Yitzkhak Avinu penna teni Avraham le Sarah chu anigel lhon’a nuolna bei – Tzaddikim G’murim hilhon a ahi. Chuti ahitoh kilhon a Yitzkhak Avinu chun akoi jouse chu mipha ding’a agel jieng a, achapa Esav in ajou-anal a Halakha toh kisai’a thu adoh ho jieng jong chu aphalang tah’a alah’a anahiye. Langkhat a Rivka Imenu ahileh ahung khanletna mun chu milepchi, mijou naal ho lah (Betuel le Lavan) ahitoh kilhon a achapa Esav phatmona ho chu aumchan le akamcheng ho koun jieng’a jong ahetdoh lei thei’a ahi. 
Khenkhat in ahileh Yitzkhav Avinu chun Esav phatmona chu ahai’a ahipoi, hinlah phatthei kiboh leh hiche phattheina jaal’a chu ahung kisempha’n, lamdih chu ahin lejot kit dem ti ahi. Yitzkhak Avinu geldan’a Yaakov ahileh ponbuh sung’a tou’a, sun-le-jaan a Torah a kidii jing jieng ahitoh kilhon a amachu a-Torah jaal’a phatthei changsa’a ahita’n, Esav ahileh lhagao lang’a alhahsam toh kilhon a phatthei kiboh le hiche phattheina jaal beh chun ahung kisempha dem ti ahiye. Minu-mipa te’n chate hou lah’a alhasam pen ho ahaboipi pen uleh angailut dehset bang uva Yitzkhak Avinu in jong Esav chu aphatmo lheh vang’a “ahung kisemphatna thei ding lampi aum nalai e” ti’a alunggimpi jing jieng joh a anahi’n ahi.
Khenkhat in ahileh Yissachar le Zevulun bang’a khat in (tichu Esav in) hiche leiset thil lang’a phattheina ho akisaan’a chuta chu asopipa (tichu Yaakov) chu achop a, lungmongsel a sun-le-jaan a Torah asim sah jing theina ding ahi ti’n asei uve. 
Chutichun Mefarshei Torah ho ivet leh hiche kushiya toh kisai hin tirutzim tamtah seithei aum in ahi. 
Tuchan a isei hochu khat hitaleh. Yitzkhak Avinu in Esav phatthei aboh kigot toh kisai hin kushiya tamtah dohbe thei aum nalai e. Tamlou veu hitin, hetkham kham in hilchetna nei kigo ute. 
Amasapen a hetthiem hahsa chu ipi atileh Yiktzkhah Avinu chun Esav le Yaakov teni chu anigel lhon’a phatthei boh ding agotlou a ham? Torah ivet’a ahileh Yaakov Avinu in Menashe le Efraim phatthei aboh thu akisun in; Chuna ban’a athi masang’a achapate 12 ho phatthei aboh thu akisun in; Chukit leh Moshe Rabbeinu in jong athi ma’n Am Israel pumpi phatthei aboh in ahi. 
Anina a lungdoh umtah chu ipi atileh Yitzkhak Avinu in Esav chu phatthei abohna ding’a “kadutah kaneh ding hinsem in” ti’a thu apeh khel-khel a ham? Yaakov Avinu in Menashe le Efraim phatthei aboh chun ima angaicha po’n; chuma bang chun achapate ho phatthei aboh ding jong chu ima angai po’n ahiye. Chuma bang chun Moseh Rabbeinu in jong athi masang in Am Israel techu phatthei anaboh in, phatthei abohna thei ding chu ajah uva ima anangeh lam akihepoi. 
Kushiya masapa toh kisai a Mefarshim ho’n ahilchetnauva hitin asei uve. Yitzkhak Avinu in achapa teni lah’a khatbou, tichu apengmasapa bou phatthei boh ding agot hi chunglang’a kuon, tichu P-thien thilgon ahibou e. Yitzkhak Avinu in achapa teni chu ani lhon’a phatthei aboh thei ahinai. Chujong leh achapa teni chu itobang ahi ahet mama’a, koi chu tsaddik hi’a koichu rasha hi’a ham ti ahai a ahipoi (abul lang’a Tirutzim inapeh hou lah’a Esav phatmona chu Yitzkhak in aheipoi tima bang’a). Hijieng jong leh chunglang’a kuon thil hung kigong a, apengmasapa chu aphatmo lheh vang’a phatthei boh ding agottei a ahi.
Ipi jeh in em? Mefarshim ho’n aseinauva ajehchu Yitzkhak in tsaddik le rasha kikah’a khentum nei tahen lang, Yaakov chu tsaddik ahijaal bou in phatthei boh ding gota leh khonung tieng Satan le vantil phalou ho’n hichu pansahna’a anei uva, Am Israel te ahung chonset tieng uleh achung uva kitrug che’a, “hiche mitehi miphalou ahibou uvin, naphattheina le nakitepna hochu kihetmosah ta’n, ajehchu Yaakov tobang’a michonpha hobou chu phattheina changthei a ahibou e “ ti’a ahehset ding uva ahi. 
Hinlah hitobang thil, Satan le vantil-phalou ho’n Am Israel te hehsetna thei ding’a kam akena ding u umlouna ding’a P-thien in Yitzkhak lungsung’a chu achapateni lah’a apengmasapa bouseh phatthei bohna ding lunggel ahin khumpeh a ahi. Ajehchu iti nama hen lang, Am Israel techu iti phatmo jong leu Esav tobang’a phamo lou ding uva ahin, chuta Esav bang’a rasha jieng jong Yitzkhak Avinu in phatthei aboh kigot a, angailut jing thei nahlai a ahileh P-thien in Am Israel techu anungsun a ahaimil lou hiel ding, phatthei anabohna le anakitepna hochu ageldoh jing jieng ding’a ahiye. 
Ahileh tu’n kushiya nina pa veleu hen. Ipi atileh Yitzkhak in phatthei abohna thei ding’a chu Esav in apa ding’a nehding tuitah asem peh ngai a ham? Mefarshim tamtah in aseinauva Esav in Brakha chu ahiding bang’a akisaan theina ding ti’n hilchetna apeuve. Brakha kiti chu achuhna ding’a kli (manchah) ngai a ahi’n, mikhat chu amachonphatna zkhut pa’n atahlou’a ahileh Brakha chu ahiding bang’a achung’a lhung theilou a ahi. 
Emek Davar in aseina a tu’a isei uchu Yitzkhak Avinu in Esav jah’a “nathal le achang kichoi in lang sa nei gamat peh in” ti’a asei a kuon mudoh thei a ahi ati e. Esav in sa matsa jong anei maithei, hichu apet-pet a ahuon’a apa anehsah thei a ahiye. Hinlah Yitzkhak Avinu in gam’a agamat khel-khel ding’a thu apeh a ahi. Ajehchu apa’n asol jeh’a kalsong’a ahitah toh kilhon a Mitzvah bol ding’a vaikon doh tina ahita’n,  kal ason chen’a chu mitzvah a kisimpeh a, a zkhut kibe jing le pung jing jieng, chuta chu phattheina ho jong ahiding bang’a achung’a guilhung thei ding uva ti ahiye. 
Langkhat a Oznayim La’Torah in ahileh kivun chuom beleh in hilchetna hitihin ape e. Phatthei kibohna ding hihen lang kigaosapna ding hitaleh, mihem kho-hetkhentheina (Ivrit a “khush”; English a sense) ho poimo a ahiuve. Ihetsa ma bang uvin mihem tehin hiche kho-hetkhentheina (sense) hi nga jen kinei a ahi. Hiche hochu khomuna – mit (khush reyiah), khojahna – bil (khush shmiya), thilnam hetna – nah (khush re’akh), a-el le atam, athuh le alhum ho hetna – kam (khush ta’am), chuleh thil ithamkhah a kuon hetkhenna – khut (khush mishush). 
Khazal ho’n aseinauva hiche “khushim” holah’a hin khush reyiah – khomuna pahi adang-dang ho sang in apoimo/aloupi dehset in ahi atiuve. Chutoh kilhon chun Gemara Masechet Nedarim, Daf 64b mun’a Khazal hon aseinauva mitcho kiti chu athi tobang ahi ti’n atekah leu uve. 
Oznayim La’Torah in aseina a hiche khomuna pa hi aum a ahileh mikhat chun midang khat chu amit’a amu phot a ahileh phatthei aboh thei, chukit jong leh agaosap thei a ahinalaiye. Chuta  Balak in Bil’am akou a, Am Israel te’n gaosap sah ding agot a chu ngahmun asemnau kimuna thei mun pansan khel-khel akuon a chu anagaosap kigot a ahi’n ahi.
Langkhat a  Yitzkhak Avinu ahileh akhomuna amansah a, amit achot tah toh kilhon a Esav phatthei aboh ding’a chu hiche khushim dang ho – khush shmiya, khush ta’am, khush re’akh le khush mishuh jouse chu ngaicha a ahitai. Chuti ahitoh kilhon a khush ta’am pa ding’a chu sa agamat a, tuitah’a ahuon ding’a asol a; phatthei aboh ding’a chu (Yaakov chu Esav ahisah a phatthei aboh ding’a chu) anam anah a, atahsa ho atham a chuleh a-aw jong angai a ahi. 
Oznayim La’Torah in asein’a chuti ahitoh kilhon a i-kushiya u jong chu chutilom a hetthiem hahsa a ahitapoi. Langkhat a Ravpa’n aseibena’a chuta isei ding uva ahileh Yaakov Avinu chun Efraim le Menashe phatthei aboh ding’a chu ipi ding’a achung uva akhut angap a ham? Ravpa’n aseina a ajehchu chupet a chu Yaakov Avinu khomuna jong masang bang’a hat talou a ahita’n, chutoh kilhon a atu teni chung’a chu akhut angap ngai a ahitai (Yaakov Avinu chu apa Yitzkhak bang’a amit pumchot lou vang’a Torah ivet leh amit athim tai ti’n akisun e).
Ahileh chuta isei ding uva ahikit leh iti dan’a athi masang’a achate 12 ho phatthei aboh’a chu achung uva akhut angap lou a hintem? Bereshit 49:1 mun ivet leh hitin akisun e: Vayyikra Yaakov el banaiv vayyomer “he’asfu veagidah lakhem eth asher  yirka etkhem be’akharith hayamim”. Tidan chu Yaakov Avinu in athi masang’a achapateho akou khom a, khonung’a achung uva (tichu Am Israel te chung’a) thilsoh ding ho aseipeh kigot a ahi. Midrash Rabbah ivet le    h Khazal ho’n aseinauva Yaakov Avinu in hilai mun’a achapateho aseipeh kigot hi adang ahipo’n, Am Israel te chung’a hung lhung ding galuyot ho leh ge’ulah atidit (Mashiach hung ding chan’a thilsoh ho) pa aseipeh kigot a ahi’n, hinlah P-thien in aphatsahlou toh kilhon’a chupet chun Sh’china in adalha’n, hiche akharit yamim a thilsoh ding ho seidoh ding atichu selmang in anaumtai.    
Aipi chu hileh, hiche pasuk leh ahilchetna pan pansan hin Oznayim La’Torah in i-kushiya u hiti hin hilchetna anei e. Iseima bang uva Yaakov Avinu in athi masang’a achate akoukhom najeh pipen chu brakha aboh kigot jeh ahipo’n, khonung’a achung uva hung lhung ding nevu’ah – gaothu joh aseipeh kigot a ahibou e. Chuti ahitoh kilhon a amit thim tahen lang, akhomuna chu masang bang tahih jong leh, Efraim le Menashe chung’a akhut angap bang’a chu achate akoukhom a chu achung uva akhut angap ngailou a ahitai. Chuma bang’a Moshe Rabbeinu ahikit leh, Torah in aseima bang’a (Devarim 34:7 mun ven) , athi nikho gei in amit themcha jong athim po’n, atha jieng jong lhahsamna ima anei poi. Chuti ahitoh kilhon a athi masang’a Am Israel te phatthei aboh ding’a chu khush reyiah bou pansan a chu phatthei aboh a, adang ima ngaichalou a ahita’n ahi.   r

SHABBATH SHALOM LEKULAM