Friday, November 18, 2022

Vayera 5783

 Yossi Lhungdim

VAYERRA, 5783

Le'ilui Nishmat Yoel Lhanghal Ben Batsheva, Avner Haokip Ben Avraham, Naomi Touthang Bat Sarah, Khana Lhanghal Bat Sarah, Ngahlhing Bat Sarah. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim  

וַיֵּרָא אֵלָיו יְהֹוָה בְּאֵלֹנֵי מַמְרֵא וְהוּא יֹשֵׁב פֶּתַח־הָאֹהֶל כְּחֹם הַיּוֹם
Vayyera elaiv H' be'elonei mamre vehu yoshev petakh ha'ohel kekhom hayom…
(Nikho asat pettah chun Elonei Mamre mun'a um aponbuh mai'a atou in ahileh aheng'a P-thien ahung kilah in ahi…)

                             ~
Bereshit 12:1

Parasha masapa a iseima bang uvin Avraham Avinu chu P-thien in patepna 10 in anapatep e. HIche holah'a khat chu kum 99 ahinung sang'a P-thien in aheng'a thu ahung peh'a, Brith Milah akibol ding jong chu ahi. Chutichun Parashat Lekh Lekha kichaina ivet leh Avraham Avinu in amabep hilou'a, a-insung a peng pasal jouse, achapa Yishmael a kipat asohte hogei in abonchauvin achep u atanpen sohkei in ahiye.

Midrash Rabbah a Khazal ho'n aseinauva Brith Milah abol ding chun Avraham Avinu ache'n aloi –agol mi 3 Aner, Eshkol le Mamre ho agadong in, alah uva Mamre chun bolding in anathumop in ahi. Chuti ahitoh kilhon a Avraham heng'a P-thien ahung kilah ding'a chu Mamre huongsung a hung kilah a ahiye.

Hilai mun'a hin Mefarshim ho tamtah in hiti hin kushiya asem uve: IPi atileh Avraham Avinu in Brith Milah abol ding'a chu aloi-agol ho agadoh khel khel a ham? Yafe To'ar (amahi Midrashei Khazal ho perush pe, mefarshim lah'a minthang tah khat ahi) in aseina a Brith Milah bol le bollou ding thu'a aloi-agol hochu Avraham Avinu in agadoh a ahipoi. P-thien thupeh khat Avraham Avinu in abollou ding tichu kushiya jong ahipo'n ahi. Hinlah aloiho agadoh chu adang ahipo'n "Brith Milah hi japi heding'a, lhangphong tah'a kabol ding ham? Ahilou leh guthim cha'a kabol ding ham?" ti ahijoi.

Yafe To'ar hilchetna hi ivet'a ahileh hetthiem hahsa maithei a ahi. Ajehchu "japi het'a abol toh guhthimcha a abol chu ipi akikhetna um a ham" ti'a dohthei a ahiye. Hinlah Midrash Rabbah mundang khat a Khazal ho thusei toh ikaimat a ahileh chutilom a hetthiem hahsa ding ima aumpoi.

Avraham Avinu hina chu midat hakhesed ahiye. Phatseh a amihem chankhompi ding'a kipumpeh, achena ti'n a ponbuh kot 4 (4 direction toh kitoh'a) nei atundoh ji'a, chulai mun'a chu akoi jouse  kiphalam lou hiel'a hung uva kicholdam pa jiu, chuleh neh-le-chah ho jong nieng jeng jung a asempeh ji'a ahiye.

Midrash Rabbah a Khazal ho'n aseinauva P-thien in Brith Milah bol ding'a thu anapeh chun Avraham Avinu in aheng'a hitin anasei e, "Brith Milah bol taleng iijou khat leh hiche jeh hin kaheng'a miho ahung da tadiuvem". Tidan chu lhangphong tah'a abol a ahileh akoi jousen ahet diu, aheng'a chu hung jinlhung talou diu; hinlah guhthimcha'a abol'a ahitah leh koiman ahetlou ding toh kitoh'a Brith abol masang bang'a mi hung jing nalai ding ti ahiye. Chuti ahitoh kilhon a Yafe To'ar sei bang'a aloi-agol mi 3 hochu agadoh a ahi.

Ahileh chuti chun, iseima bang uvin, Avraham Avinu in amatah, achapa Yishmael chuleh a-insung a um pasal jouse achep u atanpeh sohkei in ahi. Rashi Hakadoh in Khazal ho pansan'a aseina a Avraham Avinu in Brith Milah abol kal ni 3 nichun P-thien amatah ahung in Bikur Kholim – dammo vilna ahung nei e.

Khazal ho'n aseinauva hilai'a kuon a hi Mitzvat Bikur Kholim kijildoh a ahiye tin asei uve. Ha'Shelah Hakadosh in aseina a Torah a mefurash tah in Mitzvat Bikur Kholim  hi kisun hih jong leh mikhat chun P-thien umchan atho ding (tichu P-thien bang'a khotona nei ding, P-thien bang'a lunghan-vahlou ding, ama phatna ho bang'a eima jong chonphat ding) ti ahitoh kilhon a P-thien jieng in bon adammo-aveise ho vilna aganei thei leh Yehudi khat in jong aloi-agol, dammo-veise le anase khat chu agavil ding mitzvah loupitah ahi ati.

Langkhat a hiche toh kisai hin Mefarshim ho'n hitin dohna asem uve: IPi atileh P-thien in Avraham Avinu bouseh chu agavil a hintem? Isei ma bang uva Avraham Avinu bep hilou'a achapa Yishmael chuleh a-insung a um pasal jouse jong achep kitan uva hilou ham? Chuti ahileh Avraham bep hilou'a adang ho'se jong damlou uva tina ahi'n, amaho jong chu P-thien in agavil ding dol a hilou ham? CHukit leh ipi atileh ni 3 ni khel-khel a chu agavil pan bep a hintem?

Gemara Masechet Baba Batra Daf 16b mun a Khazal ho'n hitin asei uve: Avraham Avinu in suongmantam jatkhat anei in, hichu angong a aki-o ji'a, koi hitaleh adammo-aveise a chun hiche suongmatam chu amu ji tieng uleh anatna uva kuon adamdoh jiuvin ahi.

Tosfot in hilai mun a hin Kushiya adong in ahilchetna jong amatah in ape e: Avraham avinu khang'a chu natna, dammo-veiset ho anaumlou lai a ahiye. Dammo-veiset le natna hohi Yaakov Avinu khang'a hung umpan bep a ahi. Chuti ahileh hiche suongmantam chu koi in avet'a adampi ji a hitan tem? Atahsa kisuhkhah ho (tekahna a anatohna a kisuhkha; chem a kisatkha; agu bong le adang-dang) kiseina ahiye. Natna ho anaum nai hih jong leh kisuhkhah le kitohkhah ho anaum a ahitai. Hitobang miho chun Avraham Avinu in aki-o suongmantam chu avet ji tieng uleh apet-pet a damdoh jiuva anahiuve.

Zera Shimshon in hiche Gemara le TOsfot pansan a aseina a Avraham tilou adang ho'se chun chuche suongmantam chu avet uva damdoh uva anahitai. Hinlah Avraham Avinu ahileh hiche suongmantam chu vet ding anompon ahi. Ipi jeh in em? KHazal ho'n "lefum tza'ara agra" (ahahsat totoh a aloman jong atam e) atima bang uva khonung'a Olam Haba tieng loman phacheh le hoicheh akisaan theina ding'a Avraham Avinu in natna a kuon damdohna thei suongmantam chu  vet ding anadei lou a ahiye. Chukit jong leh hiche Brith Milah hi Avraham Avinu ding'a nisayon, patepna 10 holah'a khat ahitoh kilhon a akhangmiho muding'a P-thien thupeh ibol tieng hahsat-gentheina le thohgimna um jieng jong leh thanuom tah le kipatah'a bol ding apoimo dan avetsah nuom jeh jong ahiye. Suongmantam chu ve henlang damdoh pei taleh tua iseihou chu umlou ding a ahitai.

Chuta'a chu adang ho jousen suongmantam chu avet uva adamdoh u toh kilhon a P-thien hung'a Avraham Avinu bouseh chu ahung vil'a ahitai.

Ahileh ipi ding'a ni 3 ni khel-khel a chu P-thien hung a Avraham Avinu chu ahung vil a hintem? Zera Shimshon in aseina a ajehchu ani masani, ahilouleh ani-ni ni chun P-thien in hung vil taleh miho'n Avraham in jong suongmantam chu avet'a damdoh'a ahibou e ti'a asei ding uva ahi. Ni 3 ni ahileh vang Khakhamim ho'n Shechem te'a kuon aseima bang uva "chep kitan jou ni 3 nikho khu anat thoh hahsatna nikho pen ahi", hiche ni'a chu avet hinte atidiuva ahiye. Chuti ahitoh kilhon a miho'n ahilou lang tah'a alahlou na ding uva ni 3 ni khel-khel a chu P-thien in Avraham Avinu ahung vil'a, anatna a kuon ahung jendam'a (vantil 3 holah'a Rafael chu Avraham anatna a kuon jendam ding'a hung ahi), hiche'a kuon a chu miho'n Avraham in ichan a P-thien thupeh kipahtah a asubhulhit em  ti amudoh thei uva ahiye.

SHABBATH SHALOM LEKULAM