Friday, September 13, 2019

Parashat Ki Tetze - Advance Level

Yonatan Haokip
Parashat Ki Tetze -Asungthu gil

"KI TETZE BE MILKHAMA..."
“NANGHO GAALSAT A NAPOT DOH TENG ULEH…"
Devarim  21:10 
Tuchung Parasha sung’ah hin mitsvot 77 aumin, akivelsei jong aumin ahi. Parasha sung’a daan hohi Civil Law ngen ahin, het hahsa ding ima aumpoi. Hinlah daan hohi Hashem in eipe hih uleh hiche mitsvah hohi mihiemte lunggel’a geldohthei ding khatjong aumpoi. Parasha alhangpia akimudan in Pasal leh Numei kikah a thienthouna atamin ahi. Kichenna thieng kiti hi pasal khat ajinutoh aluppet a alungel’ah akingam in ahi. Kigop kiti hi tahsa ni hiche leisiet a kigommai mai ahipuon, vanchung lang’a lhagao teni kigopna jong ahi. Recannati in aseina’ah, kikhenna lekhabu hi Torah sung’a kimu dungjuiyin “Sefer Kerituth” akitin ahi. Nupa kiti hi chunglama alhagao teni kigomsa ahijitai. Lhagao kigomsa khat chu akikhentheiya lhagao dang toh akigop kittheina ding’in hiche leiseit’a hi “Kikhenna Lekha” (Divorce document) zih’a kikhenna hoitah’a siem ngai ahi. Achutilouva ahileh chung lama lhagao ho kahlah’a boina lhung thei, hiche chu tahsa a dia thilphaloutah suohthei ahi. 
“Noti ho kijohna man/sum chuleh uicha kijohna sum hi Pathien maicham a tuodoh phal ahipoi” (Deut 23:19)
Ibol’a Noti leh Uicha hi Torah sung’a kiseikhom ahidem? Noti kiti hi Numei lhagao phallou (Lilith) puihoina nuoiya um ahin, jonthanhuoina lunggel naneitieng, amanu huongsung’a lutding kuoncha bou nahitai. Amanu hi munjouse’ah aumtheiyin, Noti le akibahpi jonthanhuoina lunggel naneina munjouse’ah amanu hi aumtheiyin, mihiemte chonsiet’a puilut ding bou akhohsah in ahi. Amanu lenggam a hin uicha ho akapjiuvin ahi, ajeh chu amanu lenggam sung hi thina vantil in aumkilvel ji’a, koi hileh hiche noti lhagao phallounu lenggama hunglut jouse chu thading’a avetji ahi. Uicha hon hitobang thina vantil ho amutieng uleh kap jiu ahi. 
Levirate Marriage
(Mystical Dimension)
Pasal khat athi tieng insung’a akinaipi pen pasal in asuopipa jinu akichenpi ding ahi (Deut 25:5)
Meithainu In midang akichenpi theilou ding ahi. Hitobang kichenna hi “Khalitzah” akiti. Athipa chun Chapa aneilouleh asuopipan numei nu akichenpi ding ahi. Hiche thu hi agilval in, het ahahsai, hinlah hetbaitheina lampi khat aumin ahi. Pienkuol (reincarnation) hi aumin ahi. Khalitzah hettheina ding’in pienkuol chungchang themkhat gah tahlang uhite: Zohar in ibola mithi koikhovahlou ding (Deut 21:23) ti thupieh hilchetna apiehna a chun: Rav Yehuda in hitin aseiye, mithi chu nilhum masang ahilouleh nidan 24 sung’a akivuilou tieng, boina lientah aumjin ahi. Mihiem aphatcha akivuilou tieng ganhing toh thakhat ahijitai, ati. Ajeh chu mihiem hi Pathien lim melpua kisiem ahin, Pathien in alim chu aphatcha vuiding’a thu apieh ahi. Mithipa lhagao hi Pathien in tahsa dangkhat’a akhumlut nuom ahi. Athipa lhagao chu tahsa dang a alut masangse a achungthu kitan ding ahi, athu akitanjou tieng tahsa dang khat’a sung’a hungpieng kuon kit ding ahi. Ahin, tahsa chu leisiet a akivui masangin, chung lang’ah thutanna aumtheipoi, chuleh Pathien in jong (athipa) lhagao chu tahsa dang’ah akhum theipoi.
Mithipa chu akivui vaigeitieng alhagao pienna ding pa tahsa (naosen) chu athisa hung pieng ding ahitai. Tun ngaituo leuhen, hilang a mithi gangtah’a vuiloi ding thupieh nasuhbulhit lou jieh’a, khatlang’a naosen athisa napiensah ahitai. Pathien in naosen chu athisa piengding’a ibol’a anu oisung’a akijilsah ding ham? Hiche hi mihiem ten Pathien thupieh ahiding bang’a ajuilou tieng umji’ah ahi. Pathien in mithi gangtah’a vuiding atilona ajeh chu, Aman khatlang’a naosen sung’a lhagao apiehnomjeh ahi. Torah sung’ah vele chun hiche chaang kichai chaiya thupieh chu,
 “Nangman nasuopipa gancha ahilouleh athilmansah namuleh aneipa nanungpieh ding ahi.” (Deut 22:1)
Mithi gangtah’a vuiding thupieh toh Thilmang aneipa nungpieh ding thupieh teni hi Torah in ibol’a ajih khom ham, ipi akimatna uma ham? Pathien in thilmang khat aneipa nungpieh ding agelkhohna ajeh chu ahileh, michonse hohi phat piehkit’a (alhagao u tahsa dang’a piensah’a) ahungpienphat leh Pathien thu ajuiya asiempa (aneipa) koma ahung kinungle kittheina ding ahi. Athipa lhagao ahungpien kit phat leh thilpha abol’a, apienmasat’a chonsietna jouse ngaidam athuma, Asiempa/ lhagao neipa koma akinungle theina ding ahi. Lhagao mangsa chu aneipa koma kinungle/kinungpieh kit ahi. Hitobang chun, lhagao bangkhat hohi achonsetnao ngaidam achantheina ding’a hungpiengkuon kitjiu ahi. Apien masat a Daan asuhbulhit loulai sese subulhit ding’a hungpieng kitji ahi. Hiche jeh’a jong hi naosen ahungpien’a chep kitanjou leh athi aumjin ahi. Ajeh chu thina kiti hi Pathien mitvet ding’a thil manlutah ahi (psalm 116:15). Mihiem athi tieng achonsetna ijat hamkhat ngaidam achangthei in ahi. Lhagao abangkhat chu ahileh leiset’a ana umlaiya mitsvah ijathamkhat boltheina ding phatpha amulou jeh’a avela hung kisol kitji ahi. Vetsahnan amapa chu agentheijeh’in Charity anape joupuon ahi, hijeh’a chu ahungpienkit tieng mihaosa a hungpieng’a charity piehding thupieh sehseh ajuina ding phatpha aneithei ding ahi. Hiche akuona hetdoh thei chu, mi abangkhat chu kikhomkha hih jongleh Charity pieh apot’a pontho tijong aumin ahi, akikhop nomlou jeh'a koimacha dem lou ding, koima seisetlou ding ahi. Ajeh chu apienmasat’a chu itobang mi ahi eihon ihepouve. 
Tun “Khalitzah” (Levirate Marriage) chungchang banjom kit leu hen: Pirkey Avoth ah hitin akisun’e “Koi hileh cha neilou chu athi tobang ahin, Haolam habba chamun aneipoi” Hiche thu hi iti peldoh thei ham? Apeldoh ding dan chu “Khalitza” (Levirate marriage) ahi. Zohar in hitin aseiye, Nangman Torah thuguh nahetdoh nuomleh hung’in keiman “Khalitzah” thuguh nahil ing’e. Hetding khat chu mipa jousen hin ajiteu sung’ah alhagao u (Ruach) adalha jiuvin ahi. Hiche lhagao hi akitimat uva pat umpanji ahitai. Hiche lhagao hi ajipa thinung jongleh ajinu sung’a chengden ahi. Meithainu hin jidang khat aneitieng, ajimasa lhagao chu iti ding hitam? Hetding khat chu ajimasa lhagao (Ruach) vang meithanu sung’a umjingjeng ahi. Meithai nu chun ajimasa toh cha aneiya ahilevang lhatdohna kin bol angaipoi. Ajithah pan aluppi tieng amapan jong, amanu sung’a lhagao chuombeh ahetlut pieh kit ahitai. Hetding khat chu lhagao 2 meithainu sung’a um ahitan, amani kah’a chamna kiti umtheilou ding ahi. Numei ji nivei neiya, lunglhailouna leh kituomona insung’a alhun tieng, athuguh chu hichehi ahi: Numeinu sung’a lhagao ni akidel jinglhon in, Numeinu lungthim asunoh phah in, ajimasa lhagao leh ajithah lhagao asung’ah um chun, amanu lungthim akicholsah poi. Hinlah ajithah pa lhagao chu ajimasa lhagao sang’a ahatjoh leh, ajimasa lhagao chun, numeinu dalha tante, ahin, ajimasa lhagao ahatjoh leh, ajithah pa chun thina atuoding ahi. Hijeh’a hi Rav hon numei aji nivei thi ho kichenpi lou ding atilonau ahi. Achaina ding’in, koipen lhagao chun koijoh lhagao ajo em tihi abailam pena het thei din, koi hileh vaan’a kuona kiguongsa/ana kichengsa lhagao bou chu hiche nu sun’a ahatpena pang jing ding ahi. Vetsahnan, Ruth-Boaz, Judah-Tamar.
Tun Khalitzah chungthu banjom kit leu hen: Pasal khat in cha aneilouva athitieng vaan lang’ah ahibangtah in akaltheipoi. Alhagao hi lei-le-vaan kah in alenglen, chiena le umna ding helouvin genthei tah in aumjin ahi. Pathien in hiche tobang lhagao alungset jeh in, ahingnalai asuopipa komah, athipa jinu kichenpi ding thupieh apen ahi. Hitia akichenpi tieng, numei nu sung’a ajimasa lhagao toh anaopa lhagao hi kinalouvin, kilungkhattah in aumtheikit lhon’e. Pathien in athipa lhagao chu aumna ding mun’ah apuilut jitan ahi. Hinlah anaopa chun aupa jinu akichenpi nuomlouva ahileh, meithai nun athipa naopa kengchot asutlhah'a, ajipa min'a akilah ding ahi. Kengchot chu tuol’a ale-lhah ding ahi, ajeh chu ajipa lhagao gentheitah’a aumna’a kuona alhatdoh ahitai. Hitieng chuleh Pathien in athipa lhagao chu Ama koma alahtou ding ahi. Meithei nu in jong jithah aneikit thei ahitan, amanu sung’a ajipa lhagao jong umtalou ding ahi.
 “Numeiyin pasal von avonlouding, pasal in jong numeivon avonlou ding ahi” (Deut 22:5)
 Hitobang hi aumtieng, tahsa kitimjounapen alhasam jin ahi. Naodon hon pasal naosen adon phat tieng uleh akichih thei u angaiye. Naodon nu chun numei sangkhol (aki’ahsa) khat’ah pasal naosen atuoma ahileh, hiche naosen aliet tieng leh numei lang ah aphapoi. Hitobang chun, pasal von’a naosen numei ituomkhah tieng leh hiche naosen chu noti ahi nuome. Ajeh chu von kiti hi ahingthei ahilouvang in aneipa ham, aneinu ham hina khat behden ahitan, hijeh’a chu naosen ahi apat hiche thupieh hi chingtheitah’a juipieh ngai ahi. Shabbath Shalom r