Friday, January 24, 2020

Parashat Vaera


Yossi Lhungdim

Le'ilui Nishmat imenu ha'yakarah Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatah Tzrorah Bitzror Hakhayim
DRASHA
והוצאתי אתכם... והצלתי אתכם...וגאלתי אתכם... ולקחתי אתכם לי לעם
Vehotzeti etkhem…vehitzalti etkhem…vega'alti etkhem…velakakhti etkhem li le'am

(
Kalahdoh ding… kahuhdoh ding...kalhatdoh ding…chule keima nam ding'a kakilah ding nahiuve…)
                                                               ~ Shemoth 6:6-7
Talmud Yerushalmi, Masechet Pesachim Perek Yod ah hitin akisun e: Arba'ah Kosot (Pesach jaan Seder a kidon ji Arba'ah kosot khu kiseina) hi hoi'a kuon kijildoh a ham? Rabbi Yokhanan in Rabbi Benayah min in hitin asei e,"Lhatdohna thucheng 4 – Hotzeti, Hitzalti, Ga'alti, Lakakhti (chung'a i-pasuk peh uva kisun) ho toh kitoh a lengpiju khon li kidon ah ahi."
Chubep hilou in Talmud Bavli, Masechet Pesachim 99b ivet a ahileh chung'a Talmud Yerushalmi a kisun bang chet in Rashi'n jong Arba'ah Kosot chungchang Pirush ape'n, tuchung I Parasha uva kisun lhatdohna thucheng 4 - Hotzeti, Hitzalti, Ga'alti, Lakakhti ho toh kitoh a Leil Seder jaan le lengpiju khon 4 kidon ah ahi ti'n asun e.
Langkhat a kidang tah khat chu Masechet Pesachim sung ma, Daf 108a mun ivet leh "Arba'ah Kosot hi Numei ho ding'a jong khova ahi" ti kisutna mun ahilchetna ah Rashi'n hilchetna chuom beleh khat ape'n, hitin asei e,"Numei ho'n lengpiju khon 4 adon jeh u ahileh khon 3 amasa ho khu (Bereshit 40:11 a ju-vaihompa mang kiseina a) kos thucheng 3 vei kiminphah toh kitoh a adon uva ahin; Kos Ravi'i – tichu akhon lina pa khu ahileh Birkat Hamazon toh kitoh a adon uva ahi".
Ipi atileh Rashi in Arba'ah Kosot kidon na jeh ahilchetna a numei le pasal kah a alhekhen a hintem? Rashi hilchetna teni hi ivet leh ama-le-ama kinielkal hileh kilawm jojen ah ahi. Gemara ivet leh Numei ho ding'a Arba'ah Kosot Khova ahina jeh chu amaho jong "Nes Mitzrayim" a chu jao uva ahi ti'a kichehsel a kisun ah ahi e. Chuti ahileh Pasal ho le Numei ho'n lengpiju khon 4 adonlonau chu ajeh kibang ding dol hi'a, achuom chuom a ga lhekhen ngai khel khel lou hiel ah ahi.
Sefer Edut Be'Yehosef in Rabbi Yosef Shaul Natanson ,Ba'al Shoel U'Mashiv min in hitin hilchetna apei: Masechet Pesachim a kisun, Arba'ah Kosot chungchang'a Rashi hilchetna teni hetthiem theina ding'a Gemara mundang khat a Rashi hilchetna dang khat vet masat angai e. Masechet Berachot 20b mun'a Birkat Hamazon hi De'oraitah ham ahilouleh De'rabbanan ham ti hilchetna apehna ah, Rashi'n pasal ho ding'a hiche Birkat Hamazon thangvahna hi De'oraitah ahi'n hinlah numei ho ding'a ahileh De'rabbanan ahi ti'n asei e. Ipi ding'a numei ho ding'a hiche Mitzvat Birkat Hamazon hi De'rabbanan hithei ham itileh Rashi'n aseina ah ajehchu gam kihopna ah numei ho'n chanmun aneipouvin chuleh Torah in Mitzvat Birkat Hamazon chungchang aseina ah "al ha'aretz hatovah asher natan lakh…" (hiche gam leiset phatah napehna mun ah)  ti'n asei e. Chuti ahileh gam kihopna a chanmun nei pasal ho ding bou'a Mitzvah chu Torah a kuon hi'a, Numei ho ahileh Derabbanan hi ah ahitai.
Rabbi Yosef Shaul Natanson in aseibe na ah Rashi ngaidan a Arba'ah Kosot chungchang jong Birkat Hamazon tobang ma ahi. Pasal ho'n khon 4 adon na jeh u chu chamlhatna thucheng 4 toh kitoh'a adon u ngai a ahi'n. Hinlah hiche thucheng 4 pahin numei ho ahuop theilou ah ahiye. Ajehchu "lakakhti etkhem li le'am" kistuna jou'a aban pasuk pachu ivet leh "veheveti etkhem el ha'aretz…venatati otah lakhem morasha.." (gamsung'a chu kapuilut ding u….chuleh nangho chan ding'a kapeh ding nahiuve ) ti'n akisun in ahi. Canaan gam akihop uva chu Pasal ho bou in chanmun anei uva, numei ho'n aneilou uva ahiye. Chuti ahileh hiche chamlhatna toh kisai thucheng 4 ho'a kuon a chu Numei ho'n Arba'ah Kosot adon u angai jeh kijildoh theilou a ahitai. Hijeh a chu Rashi'n pasuk dang khat'a kuon Numei ho ding'a Arba'ah Kosot pa chu khova ahi dan hilchetna ahin peh ah ahi. Chuleh hiche Ju-vaihompa mang'a Kos thucheng 3 vei kiminphah hohi khonung'a Am Israel te'n Ge'ulah amu diu ho vetsahna ahiuve.  
Ahileh hiche Ju-vaihompa mang toh Yetzi'at Mitzrayim in ipi kimatna anei a Rashi'n hiche a kuon a chu Numei ho ding'a jong Arba'ah Kosot pa khova ahidan ahin jildoh ahidem?
Achomlam pen in kisei leh ajehchu Khazal ho'n aseinauva hiche Ju-vaihompa mang toh Yetzi'at Mitzrayim hin kimatna anei ah ahi. Gemara Masechet Sotah 9a mun a Khazal ho'n hitin dohna asem uve - Ipi ding'a ju-vaihompa mang'a chu Kos thucheng 3 vei kiminphah khel khel ham? Adonbutnauva Khazal ho'n hitin asei uve : Khonung'a Egypt te chung'a hamsetna 3 – Moshe Rabbeinu khang'a gotna chi 10 analhung; Paro Neco khang'a achung uva hehsoh-gentheina analhung; chule Messiah khang'a namtin-vaipi chung'a P-thien in thu ahin tan tieng achung uva hung lhung ding gotna -  hiche 3 ho vetsahna ahiuve. 
Langkhat a Egypt gam'a sohchang Am Israel techu bohna 49 chan'a akhehsuh man uva ahitai. Hinlah chuche nung jieng a chu P-thien in asohchanna uva kuon ahin puidoh uva, Egypt gam a kuon ahung potdoh u ni 50 ni'a chu leiset chung'a gou mantam pen le manlu pen Torah chu amaho anapeh kit nahlai a ahiye.
Ahileh Am Israel techun ipi thilpha aboldoh u um'a, bohna chuchan in atuom nung jieng uva jong P-thien a kuon chamlhatna amu thei nahlai uham? Khazal ho'n aseinauva "Bizkhut Nashim tzadkaniyot nigalu yisrael mi'mitzrayim" – tichu Numei ho chondihna jaal a Israel techu Egypt gam'a kuon lhatdoh a um uva ahiye ti ahi.
Egypt gam'a ipu-ipa teu soh anachan lai uva Numei ho panlah dan chu tamtah sei ding aum in (Nupi ho'n aji teu akipasah dan hou; Miriam jaal'a Moshe Rabbeinu hung pen dan…le adang dang). Hijong leh hundang-phatdang ading in koi tau hin tin. Aipi hileh eiho Bnei Menashe te jong iumna mun cheh uva P-thien in phatthei eiboh sohkei uhen lang, chuleh eiho sung'a Numei ho chonphatna le chondihna jaal in isopiu India lang'a um nalai ho jouse jong P-thien in ama thei pen in Eretz Israel eihin lhut peh tauhen o.
                                                      SHABBATH SHALOM LEKULAM

HALAKHA TOH KISAI
Dohna : Ipi atileh Leil Seder jaan a kidon ji Arba'ah Kosot pa khu Numei ho ding'a Khova hi'a, langkhat a Succoth lai'a Succah sung'a chen ding pa khu Numei ho ding'a Khova hilou ham?
Donbutna : Leil Seder jaan a kidon ji Arba'ah Kosot pakhu Derabannan ahiye. Langkhat a Succoth lai'a Succah sung'a chen ding kiti pakhu Deoraitah hikit ah ahi. Chuleh hiche mitzvah teni kibahna khat chu anilhon a Mitzvah She'hazman Garmah – phat bituh nei Mitzvah hilhon ah ahi.
Hiche teni Mitzvah kikah a lungdoh umtah chu Halakha dungjui'a Derabbanan pa – Arba'ah Kosot joh Numei ho ding'a khova hi'a, Deoraitah pa – Succah a chen ding ahileh Numei ho Patur hikit uva ahi.
Lungdon aum cheh na chu Succah sung'a chen ding thupeh'a kuon Numei ho Patur ahina jeh uchu Mitzvah she'hazman garmah ahijeh ahiye. Langkhat lang'a Arba'ah Kosot jong Mitzvah she'hazman garmah ahivang'a numei ho ding'a Khova ahilona jeh chu hiche lengpiju khon 4 kidon hin Geulah pa toh kitoh a kisei thucheng 4 ho avetsah a, chule numei ho jong Nes Mitzrayim a chu ajao jeh u ahi e.
Poskim ho le Mefarshim tamtah in adoh uchu chuti a Numei ho jong Nes Mitzrayim a ajao jeh uva Arba'ah Kosot chu amaho ding'a khova ahi itiuva ahileh Succah a chen ding pa jong chu numei ho ding'a Khova hiding dol hilou ham? Numei ho jong Nes Succah a chu jao uva hilou ham? (Ananei Hakavod hetna a Succah kisa ahileh numei ho jong ahuop a; Gamthip gam a Succah a anachen u geldohna ahijong leh numei ho jao thou thou a ahi)
Phat bituh nei Mitzvah ijat ham Numei ho ding'a khova um ah ahiuve. Vetsahna a Purim a Megillah sim ngai ding; Khanukkah lai a thaomeivah det ding le adang dang… Hiche ho a numei ho khova ahijeh u hi ajehchu amaho jong Nes a chu jao uva ahi. Chuti ahileh phat bituh nei Mitzvah hijong leh Nes toh kimatna nei ahitieng chuche Nes a anajao taphot chu ongthol theilou tina ahiuve. Ahileh ipi ding'a Succah a chen ding hi Nes toh kimatna anei jieng vang'a Numei ho Patur thou thou uva hiuvin tem?
Ha'od Yosef Khai kiti lekhabu a chun Haben Ish Khai in hitin hilchetna apei : "Numei ho jong Nes a ajao jeh uva Mitzvah chu amaho ding'a khova ahi.." kitina mun jouse ivet leh mudoh thei chu hiche Mitzvah toh kisai a thilsoh – Nissim ho a chun Numei ho panlahna anaumsoh kei e. Yetziat Mitzrayim jong numei ho jaal, Purim a nes jong Ester panlahna jaal, Khanukkah ahikit leh Yehudith jaal. Hinlah Succah toh kisai Nes pa ahi numei ho panlahna ima mudoh thei aum poi. Nes Succah hi nes dang ho toh ivetkah le mihem panlahna ima jaolou'a, P-thien in amite ahepina jaal'a achung uva thilpha abol peh – Matana thilthon peh hibou ah ahi.
Ha'od Yosef Khai hilchetna pahi Rashbam in ngaidan apeh toh akitoh in ahi. Langkhat a Tosfot ahung in ngaidan chuom beleh ahung sep lhai.
Tosfot dungjui a hilaiya "Numei ho jong nes a ajao jeh u ahi.." kiti hi Numei ho panlahna kisei ahipo'n, hinlah numei ho jieng jong Nes chun ahuopthai ti joh ahi. (Amaho chung'a jong Nes chu lhung ah tina). Hijeh chun Tosfot in hilchetna chuom beleh khat ape'n, hitin asei e: Mitzvah Mi-Deoraitah le Mitzvah Mi-Derabbanan kikhetna khat chu hiti ahi. De-oraitah ahitieng "Nes a jao le jaolou, tichu achung a nes lhun le lhun lou " in ima apopoi. HItobang dingmun a chu Phat bituh nei Mitzvah ahi kalse Numei ho patur ahiuve. Hinlah Derabbanan ahitieng "Nes a jao le jaolou" a chu kingam a; Chule chuche Nes toh kisai Mitzvah hochu phat bituh nei hijieng jong leu Numei ho jieng in jong asuhbulhit tei tei u ngai ding a ahi.
Tosfot in aseina a Succah a chen ding Mitzvah pachu De'oraitah ahitoh kilhon a Nes analhung jieng jong leh Z'man Garma ahitoh kilhon a Numei ho patur hiuva; Arba'ah Kosot chu Z'man Garma hijieng jong leh Nes analhung pa jeh le Derabbanan ahina jeh a Numei ho patur hilou uva ahitai.






       

Friday, January 17, 2020

PARASHAT SHEMOTH


Yossi Lhungdim


Le'ilui Nishmat imenu ha'yakarah Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatah Tzrorah Bitzror Hakhayim
הסנה בער באש והסנה איננו אכל
Ha'seneh bo'er ba'esh, veha'seneh einenu ukhal
(Hamboh pumpi chu meikou in atuom in; Hamboh chu mei in akavaam poi…) 
                                    ~ Shemoth 3:2

Egypt gam'a kuon ajamdoh jou chun Moshe Rabbeinu jong Midian gam agalhung in. Hilai mun a chun Midian thiempupa Yitro chanu Tzipporah chu akichen pi'n, akhopem den tai.
Ahileh nikhat kelngoi ho achin pet in, meikou in atuom hamboh a kuon P-thien vantil amasang ah ahung kilang in. Ama'n jong ave'n ahileh meikou lelu in hamboh chu atuom jieng vang in ima jong atipo'n, akavaam deh poi.
Ahileh ipi ti dan a P-thien vantil chu thingphung dang jong hilou'a hamboh a chu hung kilang khel khel ah hintem?
Rashi'n I thudoh masapa u hilchetna apehna a hitin ati e: (Tehillim 91:15 a) "A hahsat-genthei tieng jong leh kaum pi ding ahi" kiti bang'a P-thien in Am Israel te chu aumpi jing vetsahna'a hamboh a chu hung kilang ahi e.
Mizrachi in aseina ah hilai a kisei hamboh hi ling jatkhat ahi'n. Chuleh hiche ling lah'a P-thien vantil hung kilah chun avetsah chu Egypt gam – ling le khao lah toh thakhat – lah'a Am Israel te thoh gentheina hochu P-thien jieng in jong athoh peh uve ti ahiye.
Langkhat a Kli Yakar ahung in tuchan a ihilchetna hou chu pomlou in hitin hilchetna ahung pe e : Hilaiya Hamboh hi Paro kiseina ahi e. Paro chu P-thien in achung'a gotna chujat chu alhunsah vang in alunggel chu akikhel deh po'n. Hilaiya hamboh mei in atuom a akahvaam lou hiel tobang chu ahiye.
Kli Yakar in hilchetna khat apeh be kit in hitin asei e: Hilai Pasuk akuon mudoh thei chu ipi jeh a Am Israel te'n hahsat-gentheina tincheng akhang akhang a kitoh jing ham ti ahi. A pasuk ivet leh hitin akisun e, "belavat esh mitokh ha'seneh". Hilaiya hi Torah in "mitokh ha'seneh" (hamboh a kuon) hilou'a "betokh ha'seneh" (hamboh sung'a) ati ding doltah ahi. Chujong leh "ha'seneh boer ba'esh" hilou'a "ha'esh boer ba'seneh" ati ding dol hikit ah ahi. Hinlah ipi atileh "Mitokh" ati'a chu jong leh "Ha'seneh boer.." ati ham iti leh Am Israel te sung'a khat-le-khat kimuda le kivetdana pa jeh a hahsat-genthei na hijat pi kitoh ah ahi ti ahiye.
(Hiche ho a kuon kimudoh chu hamboh chu meikou in atuom, tichu hamboh a kuon mei hung kou doh ahivang'a ahamboh mong mong chu ivet leh meikou ima kimulou ah ahi e. Meikou source chu thildang hilou a hamboh chu ahi ti avetsah ah ahi.  )
Kli Yakar in aseina ah hilaiya Hamboh hi ling jatkhat ahiye akiti ma bang'a hiche "Seneh" itiu hin Am Israel te sung'a um ling – kithetbolna, kimudana, kivetdana ho avetsah ahi. Chuleh hiche ling ho jeh'a P-thien a kuon hung koudoh mei chu bei theilou'a, akhang akhang a gentheina le hahsatna tincheng in eijui lele uva ahi.
Langkhat a Alshich Ha'Kadosh ahung in hiche hamboh meikou in atuom toh kisai hilchetna hoitah khat ihung sei peh uve. Hichu ipi ham itileh Yehudi kiti chu lhagao lam natohna a moh lunglhahdai lou hiel ding ti pa ahi.
Alshich Ha'Kadosh in aseina a hiche Hamboh meikou in atuom pa hin imadang hilou'a mihem lungsung'a cheng leiset'a tahsa nopsahna le kingolsahna ho chule bohna jat jat ho avetsah ahiye ati.  Egypt gam'a sohchang Am Israel te chu lhagao lang'a akhehniem tah dan uchu bohna 49 "Mem-Tet Tum'ah" chan gei uva ahitai. Hitobang jat-le-nam, khuchan gei'a bohna'n atuom hochu mihem mitvet a ivet ding leh lhagao lang'a chamlhatna akimu uva, Egypt gam'a kuon P-thien in ahin puidoh diu chu tahsan um lou hiel ah ahitai.
Chuti ahileh hitobang dinmun a aum pet uchu Moshe Rabbeinu Egypt gam gakinung-le hen lang, Am Israel te khehniem dan chu gamu taleh kinepna him him ima aneilou ding. Koi lhatdoh kigot malah Moshe Rabbeinu jieng jong chu lunglhadai jieng a, hiche nam mite lhatdoh ahina diu lampi aum tapoi ati tei ding ah ahiye.
Alshich Ha'Kadosh in aseina ah hiche Moshe Rabbeinu lunggel ding chu P-thien in ahet jeh a alunglhahdai nalou ding'a chuche hamboh meikou in atuom pa chu ahung vetsah ah ahi. Hamboh chu meikou in apum in atuom nai. Hijieng jong leh mei chun akahvaam lou hiel bang'a Am Israel techu bohna chujat in tuom jieng tajong leu alunggil sung uva lhagao lang'a dangchahna anei pau chu pum bei'a bei dehlou a; Avraham, Yitzkhak le Yakov ho'a kuon a akisaan u P-thien ngailutna le ginna vah pachu mangthai lou a, chu'a kuon a chu lhagao lang'a khahdohna/thokitna akimu thei nahlai uva ahiye.  

SHABBATH SHALOM LEKULAM  






       

Friday, January 10, 2020

PARASHAT VAYEKHI


Yossi Lhungdim 

Le'ilui Nishmat imenu ha'yakarah Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatah Tzrorah Bitzror Hakhayim

וישתחו ישראל על־ראש המטה
Vayishatakhu Israel al-rosh ha'mittah
(Chuin Israel jong lupna-lhun chung ah abohkhup e…)
                                    ~ Bereshit 48:31


Yakov Avinu dam-kumkho kichai ding kuon ahitah toh kilhon in ama'n jong achapa Yosef chu akou in, athinung tieng aluongdamsa chu Egypt gam'a avuilou tei na ding in akihahsel sah in ahi. Chujou chun Yakov Avinu jong alu-lhun lang nga'n abohkhup e ti'n Torah ah akisun e.
Ahileh Yakov Avinu chun ipi ding'a lupna-lhun lang chu angat khel khel a bohkhup a hintem? Hoilang nga hen lang bohkhup le ipi ti em? Hiche I thudoh u donbutna hi Rashi Ha'Kadosh in ni jen tah ape'n ahi.
Amasapen in, Rashi sei dungjui'a Yakov Avinu chu P-thien Shechina le Yosef masang'a chu bohkhup ah ahiye ti ahi. Chule Rashi in Masechet Shabbat a Khazal ho thusei pansan a aseibena ah hilaiya a Yakov Avinu thilbol a kuon mudoh thei chu ipi ham iti leh adammo khat lupna lu-lhun lang'a P-thien Shechina aum e ti ahi. Hitoh kilhon a Yakov Avinu jong chun alu-lhun lang chu angat khel khel a bohkhup ah ahi.
( Mefarshim ijat ham in aseinauva hilaiya Yosef masang'a Yakov Avinu abohkhup hi imadang ahipo'n Yosef in amang'a nisa le lha chule ahshi 11 ho amasang'a abohkhup u amu a, nisa amasang'a abohkhup pa guilhunna ahi atiuve. )
Chuna chungchuon a chun Rashi'n hiche Pasuk toh kisai hin hilchetna khat apeh be'n, hiti'n asei e: Ahilchetna dang kit khat chu ipi ham iti leh ajaalkhun in nuolna ima aneilou (Ivrit a isei ding leh shlemut ha'mittah) – tichu achapateho jouse aboncha uva Tzaddikim ngen hiuva, khat jieng jong Rasha ahilou jaal uva kipa vetsahna a bohkhup ah ahi. Yosef jieng jong leng ahibep hilou'a namtin-jattin lah'a soh a anaum vang in achondihna anamansah dehpoi.
Hiche Rashi hilchetna toh kisai'a hetthiem hahsa khat chu, ipi atileh Yakov Avinu chu kum khujat sung'a achate jouse chondihna pa jaal'a P-thien masang'a bohkhup khalou hiel'a um a, (tuchung I Parasha uva kisun bang'a) athi ding anai phat a chu "kachapate ho jouse abon uva Tzaddikim ahisoh kei jeh uvin P-thien heng'a kipa vetsahna'n bohkhup ing kate..." ati pan ahidem?
Rabbi Zalman Sorotzkin in alekhabu sut Oznayim La'Torah kiti a chun hiche ithudoh u toh kisai hin hilchetna ape'n, hiche ahilchetna chu achomkim lam tah in seileu hen hiti  ahi: Yakov Avinu geldan a Yosef chu Egypt gam'a thunei-vaihom, Paro ban chet'a ahitoh kilhon a Israel gam ngainatna pachu neita pon te ti ahi. Ajehchu mihem hina'a mi atamjo hina chu itobang ham itileh apenna gam hilou mundang'a agachen a; chulai gam'a chu Lamkai len le japi het khat ahung hi leh, midang dang sang'a gam ngailu jo toh kiloutah khun atoh-atham nalam jouse ah agam angailut dan apodoh nuom tei ji'n ahi. Ama mihina le apanmun toh kitoh a miho'n atahsanlel khah diu kicha'n agam'a peng ho sang in aki Patriot sah jo nalai ji'n; a-innsung mi akinaipi abei aumkhah jong leh aluongdamsa u chu gam ngailutna vetsahna ti'n achenna gam'a chun vui tei ding ago ji nalai e. Hinlah Yosef vang chutobang chu ahipo'n. Apa'n Egypt gam'a avuilouna ding'a akihahsel sah jong chun ama panmun le  midang ho lunggel ding hochu thupi a gellou in "keima'n nasei bang in bol ing kate.." ti'n apa chu adonbut in. Yakov Avinu luongdamsa Egypt a vui le vuilou ding chu ama chung'a kingam hilou a, Paro thu-thu hijieng jong leh apa in asei chu subulhit tei ding in akitiem in ahi. Hiche a kuon achu kum chujat nung jieng'a jong Yosef chu kikhel lou beh a Tzaddik ahi dan kicheh tah'a Yakov Avinu chun amudoh a, chuphat a chu kachate jouse abon uvin lhagao lang'a nuolna nei aum pouve ti'a P-thien masang'a kipa vetsahna a bohkhup a ahiye.   
Langkhat a Rashi hilchetna chu ivet a phatecha igel leh hetthiem hahsa tah khat mudoh be thei aum kit e. Hichu ipi ham iti leh - Ipi atileh Rashi chun " Yosef jieng jong leng ahibep hilou'a namtin-jattin lah'a soh a anaum vang in achondihna anamansah dehpoi" ti'a aseina a hi Yosef chu leng ahe ati masat a aban'a "namtin-jattin lah'a soh a anaum vang in achondihna anamansah dehpoi.." ati ahidem? Athusim che dol tah'a chu ivet a ahileh Yosef chu soh'a kijohmang a, chujou a chu leng hung hibep ah ahi. Chuti ahileh Rashi jieng jong chun Yosef soh anahina pa joh chu asei masat ding, chujou bep le leng ahun hi pa chu asei ding dol hilou ham?
Hiche ithudoh uhi Rabbi Naftali Katz in adong in hitin hilchetna apei: Hilaiya Yosef leng hina hung kisei masat hi thildang jeh ahipo'n, Reuven in bolkhel aneipoi ti photchetna joh ahiye. Chuleh hiche Reuven chung'a thilsoh pahi Yosef soh a kijohdoh masang'a thilsoh a anahita'n. Chutoh  kilhon a chu Rashi in Reuven toh kisai pa chu ahin sut masat'a, aban a Yosef kijohmang thu chun ahin minphah ahi.
Rabbi Naftali Katz in Mefarshim dang dang hole Khazal ho thusei pansan a aseibe na ah hitin ati : Mi tamtah in agel chu Reuven in apa Yakov Avinu lupna chu anakhel in, chonsetna lentah anabol doh e ti ahi. Hinlah Reuven achonsepoi kiti chu hoi'a kichehtah a kimudoh thei em itileh Yosef leng ahung hi'a kuon ahiye.  
Asopi te'n Yosef tha ding atiuva chu ipi atileh Reuven in anahuhdoh kigot ham iti leh ajanmang neiho jaal'a ahiye. Yosef in amang'a changphal 11 ho le ahshi 11 ho amasang'a ahung bohkhup u amu thu asei a chu Reuven in "chuti ahileh Yakov a kuon hung pengdoh ding Am Israel te phung 12 lah'a chun kei jong kajao nalai in. Kabolkhel ho P-thien in ei ngaidam tai…" ti'a amudoh ah ahi. Ajehchu ngaidam changlou hitaleh Am Israel a kuon a chu paidoh a um a, Yosef mang jieng a jong chu changphal 11 ho le ahshi 11 ho khel a 10 le 10 cheh bou amu ding a ahitai.

Langkhat a chuti hijieng jong leh chulai pet'a chu aphotchetna ima umlou lai ah ahiye. Ajehchu Yosef mang jong aguilhung nai po'n, Reuven in abolkhel le asuhkhel ho chung'a chun kisihna nei jieng ta jong leh P-thien in angaidam mong e ti ima kichehlou a ahi. Hinlah khonung a Yosef leng ahung hi'a, amang ho ahung guilhun tah phat a Reuven kisihna chu kisihna dihtah ahinai ti kimudoh thei a, chujong le achonsetna ho jong P-thien in angaidam tai ti photchet a um a ahita'n ahi.
Chuti ahileh Yakov Avinu ding'a chu achapa holah'a "Rosh Mittah" – tichu achapa teho lah'a aluboh (pendol a ti ding hinte…Reuven chu Leah cha masa hi a, Yosef chu Rachel cha masa hi ah ahi..) - Reuven le Yosef teni chu Tzaddikim ahilhon mong nai ti ahetchen phat'a "kajaalkhun nuolna ima aumpoi" ti'a P-thien Shechina masang'a chu kipa vetsahna a bohkhup a ahi.
                                                SHABBATH SHALOM LEKULAM  






       

Friday, January 3, 2020

Parashat Vayigash

Le'ilui Nishmat imenu ha'yakarah Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatah Tzrorah Bitzror Hakhayim
רק אדמת הכהנים לא קנה
Rak admath ha'Kohanim lo kanah
(Thempu ho gam-leiset bouchu achopo'n ahi…)

~ Bereshit 47:22


Kiel akhohset cheh-cheh a, neh-le-chah anei hou abon kei'a anehchai phat uchun Egypt mite jong suhna ding helou in Yosef kom'a ahung uvin, neh ding ahung kithum tauve. Abul tiel chun sum in akichoh uvin; Sum aneilou phat uvin agancha hou toh neh-le-chah ho akheltuo kit uvin. Chuche ho anehchai jou nungsang jieng uva jong kiel akhohset jing nahlai jeh in kihinso na ding ahileh ti'n beidong man in agam-leiset hou toh neh-le-chah analheng tauve. Hitichun Yosef in Egypt gam pumpi chu Paro a ding in anachodoh in ahi.
Hinlah kidang tah chu Egypt mi khujat pi anavah a, aneh le achah diu apeh lheng'a agam-leiset hou analah vang chun Egypt te pathien kinbol-le a pang thempu ho gam-leiset chu anathamloh po'n, aneh diu le achah diu anapeh jing vang in agam u analah peh poi. 
Ipi atileh Yosef Ha'Tzaddik chun hiche Egypt te milim semthu sepa bol le'a pang thempu ho gam-leiset chu anatham loh lou hiel ah hintem? Lungdon umtah khat ahiye. 
Aipi hitaleh hiche i-thudoh u ihilchet masang uchun tuchung Parasha ma'a kisun thudang khat veu hite. 
Bereshit 47:10 chu ivet leh Yakov Avinu in Egypt lengpa Paro phatthei aboh thu akisun e. Hiche pasuk a Yakov Avinu in Paro phatthei aboh toh kisai hin Rashi in Midrash Tankhumah pansan in hitin asei e: Egypt gam hi gotwi a kingam a ahipo'n. Gotwi khel a Nile vadung'a luong twi khu amaho'n hinna a ananei uva ahiye. Yakov Avinu in Paro phatthei aboh jaal chun Nile vadung toh kinai'a Paro aga-um ji tieng twi hochu ahung khangtou jiuvin, Paro kengto gei gei in leiset chu ahin chapnou ji'n ahi. Hitichun Yakov Avinu Egypt gam'a ahung kumsuh jou chun gamsung'a kiel jong ataang tai. 
Midrash in asei na'ah hiche Yakov Avinu Egypt gam'a achesuh hi kiel lhah kum, akum nina pa chu ahiye ti ahi. Chuti ahileh hilaiya hin hetthiem hahsa tah, hilchet ngai khat ahung pengdoh kittai. Chunglang'a isei u Pasuk pa khu ivet a ahileh tu'a isei utoh kikal leh kilom tah ahiye. Ajehchu tuchung Parasha isim'a ahileh Egypt mite'n kiel lhah jeh'a agam-leiset uleh neh-le-chah alheh to'u kiti hi Yakov Avinu Egypt gam'a ahungsuh jou a thilsoh hi ah ahita'n ahi. Langkhat a Midrash in Yakov Avinu Brakha jaal'a Nile vadung chu hung len'a, hiti'a chu kiel bei ah ahitai ti'a asei kit ah ahiye. 
Khazal ho'n Midrash a asei uhi ahilou ngap leh ahetkhel khattou u ahidem??
Hinlah Mefarshim ho ahung uvin boina ding ima aumpoi ti'n hitin hilchetna ihung nei peh uve:  Egypt mite'n kiel lhah kum, akum ni lhin kum'a Yosef heng'a ahung thum uchu ivet a ahileh, a Torah ma tah ngei'a kuon Midrash a Khazal ho thusei le Torah a kisun pa akikal lou dan mudoh thei ahi. Egypt te'n agam-leiset u toh neh-le-chah ahung lhehnau chu kum ni lhin kum chu ahi'n. Chule chuche kum'a Yosef heng'a ahung thum u chu neh-le-chah bep hilou'a haichi/muchi ho jong pang ah ahi (Bereshit 47:19 chu ivet a ahileh agam a tu ding haichi/muchi neipeu vin ti'a jong ahun thum uva ahi). Yakov Avinu in Paro phatthei aboh jaal chun Nile vadung hung len hen lang, phailei ho, huonlei ho hin chapnou jieng tajong leh Egypt mite chun agam houva tu ding haichi/muchi jieng jong aneilou uva ahitai. Kiel lhah chu anasat vaal jeh'a anakineh chai gam uva ahita'n, chutoh kilhon a chu Nile vadung hung let kit nung jieng'a jong neh ding neilou'a anaum jing nalai uva ahiuve. 
Mefarshim ho'n aseibe nauva hiche teni hi kikal malah hiche'a kuon a hi Midrash a Khazal ho thusei pa adih dan photchetna kimu ah ahijoi atiuve. Ajehchu kiel lhah kal kum ni lhin kum bou'a chu Egypt mite chu hung uva haichi/muchi ahung thum bep uva ahi. Hichun ipi avetsah em iti leh Nile vadung twi chu chuche kum'a chu kidangtah a hung len kit'a, me-lei, bu-lei ho bolna ding le huon-lei, phai-lei ho chapnou ding twi hung um pan bep ah ahiye.  
Kushiya khat hilchien tajong leuhen hilaiya Yakov Avinu in Egypt lengpa Paro phatthei abohna toh kisai'a hin Mefarshim ho ahung uvin, Kushiya khat ahung seplut kittauve. Hichu ipi ham iti leh ipi ding'a Yakov Avinu in Paro chu phatthei aboh ah hintem? Hetding chu, Mefarshim ho'n asei leu Yakov Avinu in Paro phatthei aboh masang a chu ipi ti em itileh Nile vadung chu ipu u Yakov Avinu jaal'a jong hung len ah ahitai. Yakov Avinu chu Nile vadung nai'a aum tieng, ama chonphatna jaal ahi ti vetsahna ding'a, Egypt mite mitmu chang tah'a vadung twi chu hung letdoh jieng ji ah anahiye. Hinlah Yakov Avinu in Paro phatthei ahin boh jou phat chun Nile vadung twi chu, Yakov Avinu hitalou'a, Paro joh in aganai tieng hung letdoh ji ah ahitai.
Hitobang thil loupi tah, phattheina chu ipi atileh Paro in Yakov Avinu akuon akisaan jieng thei ahidem? Mefarshim ho'n aseinauva hiche ho jouse hi thildang jeh hilou'a Paro in Yosef chu Egypt gam vaipo ding'a atundoh jeh ahi ti ahi. Hiche athilbol chu hetpetna, ahilou le lethuhna – Ivrit a "Hakarat ha'Tov" itiu pa vetsahna'a Yakov Avinu in Paro chu phatthei aboh'a, hichan a loupina chu apeh ah ahi. 
Langkhat a hiche Paro thilbol, tichu Egypt gam chung'a vaihom ding'a Yosef anatunlona jeh pentah chu phatecha ikhuol leh koima dang phatchuomna ding hilou'a Paro amatah minphatna ding leh phatchuomna ding jeh hibou ah ahi. Hinlah Yakov Avinu in agel chu "Hakarat Hatov" ahitieng hisap-khitap ima umlou'a mi'n ichung'a thilpha abol a ahinah leh hichu lethuh ding ti ahijieng e. Hitia chu Paro in Egypt gamsung'a vaihom ding'a Yosef atundoh chu imadang jeh hilou'a ama le Egypt miteho phathchuomna ding hijong leh Yakov Avinu chun phatthei anaboh a, Paro chun hichan gei'a chu loupina anakimu ah ahi.
Ahileh tu'n abul lang'a idoh u thudoh pa chu nung vet kit taleuhen. Yosef in ipi atileh hiche milim-semthu hou a kisalel, Egypt te thempu ho gam-leiset chu ima analo lou ah hintem? 
Targum Yonatan in aseina ah Egypt te thempu ho'n Yosef chung'a thilpha anabol u lethuhna – tichu Hakarat Ha'Tov pa jaal'a Yosef in agam-leiset houchu anatham loh lou ah ahi ti ahiye. Potifer jinu'n Yosef suhminset ding agot'a, ahilou lou a angoh a chu ipi thilsoh um em iti leh ajipa jah'a Yosef in asuhset dan'a asei a, hiche photchetna, a proof tiding a chu ahtui akaang lai (twi tobang pakhu) ahin choi a "Hiche hi abotwi ahiye…" ti'a ahung vetsah ah ahi. Hiche pet chun Potifer jong ache'n, Egypt te thempu ho jah'a ache in; Ajinu in thusei chu atah beh mong hinam ti photchetna ding'a kholchilna aganei leh, koi botwi malah ahtwi ahi ahin hedoh in. Hichun ama le ajinu jum kihupna ding in Yosef chu that talou in songkul joh a chun anakhum e. Egypt te thempu ho chu anaumlou hitaleh Yosef chu thilo tei ding'a ahi. Khonung'a Yosef leng ahung hi'a chu ipi abol em itileh hiche achung a thempu ho'n thilpha anabol u lethuhna a chu midang ho gam-leiset la tajong leh amaho gam-leiset chu anakhoilohlou ah ahitai. 
Hiche toh kisai hin Sefer Ta'am Ve'Da-ath kiti lekhabu a Harav Moshe Sternbuch (amahi Tzaddik le Talmid Khakham, kum 91 jen  a-upa chule tu le tua Badatz Edah Ha'Kharedit a alen pen pa ahiye) in hitin asei e: Hakarat Hatov loupi dan le poimo dan chu Yosef Ha'Tzaddik a kuon jildoh thei ahi. Hichu ipi ham itileh milim hou a kisalel thempu ho hijieng jong leh ichung'a thilpha anabol khah a ahitah leh koi ahi khentum umlou'a  eima'n jong achung'a thilpha lethuh tei ding poimo ah ahiye.    
Eiho akoi jouse jong Hakarat Hatov pa ahiding bang tah'a isuhbulhit theina ding uvin Pa H' in phatthei eiboh sohkei tauhen.
  SHABBATH SHALOM LEKULAM

Parashat Miketz

Yossi Lhungdim

Le'ilui Nishmat imenu ha'yakarah Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatah Tzrorah Bitzror Hakhayim
ויישן ויחלם שנית והנה שבע שבלים עלות בקנה אחד בריאות וטבות
Vayishan vayakhalom shenit vehineh sheva shibolim oloth bekaneh ekhad beri'oth vetovoth
(Chuin a-imu'n ahileh aniveina di'n mang anei kit in; Changphal sagi hoitah le phatah kung khat akuon ahung gadoh uve…) Bereshit 41:5

Yosef Ha'Tzaddik suongkul sung'a ataan sung, kum 12 lah'a akichaina kum nina lhin ni jaan chun Egypt lengpa Paro in mang anei in, bongla 7 hoitah bongla 7 ma, ahivang'a gong khit khet a gep bit bet ho'n avallhum amu e. Hitobang jaanmang gimnei amat jeh chun Paro chu a-imutna a kuon ahung khangdoh in. Chuin ama jong avel'a anung imut kit leh aniveina ding in mang anei kit ta'n, chuche amang a chun changkung khat a kuon changphal sagi hoitah le phatah hung gadoh amu e. Chuche amang ninapa a jong chun amang masapa toh kilou tah in hiche changphal sagi hoitah le phatah hochu changphal sagi – ngat sit set le lhep hin hen ho'n ahung vallhum uve.
Hitichun, ihetsa ma bang uvin chuche jaan amang jeh chun Egypt lengpa Paro chu dingmo-toumo, ann nemo le twi donmo in aumlo ta'n. Achaina'n Yosef Ha'Tzaddik in amang chu alunglam tah'a alepeh toh kilhon in ama nuoi chet'a thunei le vaihom ding in Egypt gamsung'a chun anatungdoh tai.
Ahileh hilaiya Paro mang toh kisai a Mefarshim tamtah in adoh khat uchu - Ipi atileh changphal 7 hoitah le phatah hochu changkung khat a kuon hung gadoh uva, ahivang'a changphal ngat sit set le lhep hin hen hochu changkung chuom chuom a kuon hung gadoh uva hintem ti ahi.
Ha'Emek Davar in hitin hilchetna ape e: Bongla hoitah tah sagi ho Bongla gong a veise ho'n avallhum u kisutna pasuk (Bereshit 41:4 chu ve'n) chu ivet leh Torah in Bongla hoitah tah hochu Sagi ahiuve ti asun in, hinlah Bongla gong le veise hochu sagi ahiuve ti asun poi. Hichun ipi avetsah em itileh neh-le-chah chu kum sagi kijom thel'a nieng ding, hinlah kiel lhah pa chu kum 7 alhah vang'a kijom thel hilou ding tina ahi e. Khazal ho'n aseinauva chute chun Yakov Avinu Egypt ahung lhun a Paro phatthei aboh chun Nile vadung a luong twi jong ahung len jieng in, kiel jong anataang tai.
Ha'emek Davar in aseibe na ah hiche changphal sagi hoitah tah le phatah tah ho changkung khat a kipat ahung gadoh uve kiti jong chun kum sagi kijom thel'a neh-le-chah anieng ding avetsah a, langkhat a hiche changphal sagi – hoimo le phamo ho changkung chuom chuom a kuon hung kipan chun kiel lhah pa chu kum 7 kijom thel ahilou ding avetsah kit ah ahiye.
Khazal ho'n aseinauva Yosef Ha'Tzaddik khang'a Egypt gam'a kiel analha chu kum 2 jou'a Yakov Avinu Egypt gam'a ahung chun anakichai tai. Hijieng jong leh aumlai kum 5 ho chu P-thien in hundang-phatdang in analhun sah thou thou e.
Paro mang le ahilchetna toh kisai a seibe thei tamtah um jong leh hichan hin nga tadiu hitin. Tu'n mang toh kisaiya kuon kihilna thei – Mussar Heskel tamlou veu hiti'n, Khanukkah lai ahitoh kilhon in Khannukah thu tamlou jong jeplut u hite .
Ba'alei Mussar ho'n aseinauva Tzaddikim ho le Rasha'im ho kikhet dan chu Yakov Avinu le Paro akuon mudoh thei ahi atiuve. Yakov Avinu in Kharan ahin jut a, Beit El mun'a jaan age pa chun mang anei in. Ihetsau ma bang in amang ah vantil ho kalbi a akaltou leu akumsuh u amu e. Hichun ama jong ahung khangdoh in ahileh atija'n, " Hilai mun hi P-thien inn hibou hila, keima'n kanahepo'n…" ti'n alunghimo lheh jieng in ahi. Hitichun chulai mun a chun suong atung in, Pakai heng'ah kitepna ana nei e.
Langkhat a tuchung Parasha a Paro ahileh mang gimnei tah anei a, a-imutna a kuon ahung khahdoh chun lunghimona ima neilou in, lungmongsel in anung imut kit in ahi. Aniveina ding'a mang ahin mat'a chu hung tija pan bep ah ahiye.
Ba'alei Mussar ho'n asei uchu ipi ham itileh miphalou chu avel avel'a achung'a thilphalou ahung lhun tokah kisemphat ding agopoi ti ahi. Chubep hilou'a khenkhat chu athi nikho gei'a kikhel dehlou tamtah aum nalai e.
Chutobang ma'a Tzaddikim holeh Rasha'im ho kah a kikhetna lentah mudohna thei chu Esav le Aharon Ha'Kohen teni'a kuon ahikit e.
Parashat Toldoth a imu ma bang uva Esav chun a-upat chu imalou theh in anagel in, Yakov Avinu heng'ah anakijohdoh e. Midrash a Khazal ho'n aseinauva Esav chun "hiche upat hina hi tua ima a panglou ding; khonung a Beith Hamikdash hung kisahdoh jou tieng bou leh ajahna hung um pan bep ding ahileh kei a ding'a ipi phachuom em? Chubep hilou'a Beith Hamikdash sung'a natong le chatle ho ajechanna diu atam toh, chuna ban'a daan-le-muol ho ahiding ban'a ajuilou uleh thilo thei u hinalai….Kei a ding in ima ahipoi..Kathilo sang in nang in kilah jieng in.." ti'a Yakov heng'a upat hina – tichu Kohen hina pa chu anakijoh ah ahi.
Khazal ho'n aseinauva Esav chun hiche leiset a phatchuomna pa anakilhen a, chujong leh apet pet a apanna ding umlou thil chu atu-acha te'n khonung'a ahin phatchuom pi diu hijong leh imalou thet a akoi ah ahi. Hiti'a chu upat hina chu ama ding'a siki jieng jong manlou ah ahitai.
Langkhat a Aharon Ha'Kohen ahikit leh Parashat Nasso a phung upa ho'n Korban ahin tuo hou chu amu'n ahileh phung dang jousen atuo uva, ama le Levi phung (Aharon Ha'Kohen chu Levi te phung lamkai anahi ah ahi) in atuo lou chu amu phat in alung alhadai jieng in, "Khet Ha'Egel" a achonset jeh a P-thien in ama le Levi phung hochu adaalbol khattou hitam ti'a ana kilah ah ahitai.
Hinah Parashat Nasso ban'a Parasha pa, Parashat Beha'alotkha achun P-thien in Mishkan sung'a thaomei vah adet ding in thupeh ahin pe'n. Chubep hilou in Khazal ho sei dung jui in P-thien chun Aharon Ha'Kohen jah'ah " Amaho – tichu phung 12 lamkai ho Korbanot tuo sang in nang'a chu hapetah in alen jo'n, aloupi joi…." Ti'n ahin lhamuon kit nalai in ahi.
Midrash Tankhuma a hitin akisun e: Amaho a sang in nang'a alenjo'n, aloupi joi. Ajehchu Korbanot hochu Beith Ha'Mikdash din laise bou kitoh jing diu; Beith Ha'Mikdash kisuhset jou nung tieng taang diu ah ahitai. Hinlah nang'a pen – Thaomeivah ahileh vang taanglou hiel'a kivah jing ding ahiuve.
Ramban panna a Mefarshim tamtah in hilai a Thaomeivah hi ipi kiseina ham ti'n adong uve. Ajehchu Beith Ha'Mikdash kisuhset a kipat Korbanot ho kituo pa ataan bep hilou'a asung'a anakide ji Thaomeivah – Menorah pa jong kide lou ah ahitai. Chuti ahileh ipi ham "Thaomeivah taanglou hiel'a kivah jing ding.." ti'a P-thien in Aharon Ha'Kohen alhamuon na pa hi???
Ramban le Mefarshim dang dang ho'n aseinauva hilaiya Thaomeivah hi imadang ahipo'n, Khanukkah a ivah jiu thaomeivah pa kiseina ahi. Hiche meivah pa chu Beith Ha'mikdash um tah hih jong leh tuni nikho gei'a kivah jing nalai ah ahi'n ahi. Chuleh hiche Khanukkah pahi koi ho jaal ham iti leh Aharon Ha'Kohen suon-le-pah, Khashmonayim ho jaal hi ah ahi.
Hiti'a chu khonung'a Khashmonayim te – Mattityahu Kohen Gadol le achapate ho panlahna le kipumpehna a kuon hung pengdoh Khag Khanukkah a chu P-thien in Aharon Ha'Kohen chu analhamuon ah ahi ti ahi.
Langkhat ah hilaiya hetthiem hahsa tah khat chu Aharon Ha'Kohen le Khashmonayim ho khang kikah chu ivet leh kum sangkhat vaal lang kikah a ahi e. Chuleh Aharon Ha'Kohen chu thildang hilou'a ama le Levi phung ho'n Korban atuolou jeh uva lunghimo ah ahi. Ipi atileh kum sangkhat jou nungsang peh a thilsoh chun Aharon Ha'Kohen chu lhamonna apeh thei hintem??
Sefer Yareakh Lamoadim kiti'n hiche ithudoh uhi adong in, donbutna giltah le hoitah khat apei. Ahilchetna chu eiho'n achomlam tah in veleu hen hiti ahi: Mihem ding'a poimo tamtah um jong leh apoimo dehset khat chu atu-achate Khinukh pa ahi e. Atu-achate ho chu amitso uva, P-thien kichatna le ngailutna anei uva, chule adaan thupeh ho ahiding bang'a ajui jing uva ahileh ama chu alolhing a kigel bep ah ahiye. Phung lamkai ho'n Mishkan kithensona ding'a Korban ahin tuo u chun ama le Levi phung in atuolou jeh in Aharon Ha'Kohen anahimo'n, alung analhadai jieng e. Hichun P-thien heng'ah atao in hitin athum e,"Kahinkho la jieng in…hinlah hiche khel chun kei le kaphung mi te jong Korban neituo sah uvin….". Chupet chun P-thien in ajah ah hitin adonbut in,"Ve'n nang in P-thien kin bolna ding'a nahinkho jieng jong iitlou a natodoh ngam a ahileh khonung tieng hiche nangma kipehjouna pa jaal'a chu nasuon-napah ho'n jong ahinkho phalngam a P-thien min suhthiengna ding'a gaal ahinsat diu; Chuleh hiche pa jaal'a chu aitih a taang talou ding Thaomeivah pa (Khanukkah) chu Am Israel pumpi in ahin kisaan diu ahi. Ve'n amaho (phung lamkai ho Korbanot tuo)  sang in nang'a alenjo'n aloupi joi….".
Sefer Yareakh Lamoadim in aseina ah, khuchan a ama P-thien a akipehjouna pa chu kum sangkhat vaal nung sang'a asuon-apah ho'n anei jing uchu ahet phat in Aharon Ha'Kohen jong akilha muong ta'n ahi ti ahi e.
Khanukkah a thilsoh hi inung vet leh Khashmonayim te mi lhomcha'n Greek te sangsom-sangja chu anakisatpi uva anajo uva ahi. Mihem lunggel a igah gel a ahileh hitobang thil kibol chu Suicide Mission ahilou leh asei ding dan umlou ah ahiye. Hinlah mi lhomcha chun P-thien minthieng pa suhthiengna ding ahipou leh ti'n amaho thiding jong khohsalou in gaal anabol uvin, hitichun ima jouse bolthei pa, thil jouse hei lamdang thei leh khel thei, ama'n hihen atileh ahimo umlou pa, ipu-ipa teu P-thien chun anakithopi uvin, anagaal  jou tauve.
Hijieng jong leh Khanukkah chungchang'a akihasei pen le akoi jousen iha phonjal pen uchu milhomcha in mitamtah gaal'a ajou chu ahipo'n, Olive thao nikhat bou dai ding ni 8 tah avah pa joh chu ahiye. Ajeh ipi hintem?
Ajehchu Khanukkah in avetsah chu P-thien thuhing - Torah pa'n leiset thil abohpa chung'a gaal ajopa ahiye.
Greek te'n avetsah chu hiche leiset a nopsahna le kihoithona, mihem a kuon hung pengdoh chihna le thepna ho ahiuve. Greek techu leiset thil a vet ding'a vannoi khangthusim a aching masapen te anahiuve. Chule amaho ngaidan a mihem lhuh a kuon hung kuondoh chihna pahi leiset chung'a vah lenpen chu ahi'n; hiche mihem chihna a kuon hung kuondoh thil ho jaolouna chu muthim a cheng toh thakhat ahiuve ti anahin ahi. Hinlah Khanukkah a vah pa'n avetsah chu imadang ahipo'n vah dihtah kiti chu Torah le Mitzvot pa bou chu ahi e ti ahi.
SHABBATH SHALOM LEKULAM
     

Parashat Vayeshev

Yossi Lhungdim

Le'ilui Nishmat imenu ha'yakarah Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatah Tzrorah Bitzror Hakhayim
אלה תלדות יעקב יוסף
Elleh toldoth Yakov Yosef
(Hiche hohi Yakov suon-le-pah ho ahiuve, Yosef…)~ Bereshit 37:2

Parasha masapa, Parashat Vayishlakh chu ivet a ahileh Esav suon-le-pah ho ah akichai in. Tuchung Parasha ahileh Yakov Avinu Canaan gam a achen thu le Yakov Avinu suon-le-pah ho thu in akipan hinlah achapate 12 holah'a khat – ipu u Yosef bou chu Torah in aminphah in ahi.
Ahileh ipi ham Parashat Vayishlakh kichaina le tuchung I Parasha u kipatna teni akimatna? Ihetsa ma bang uva Khazal ho'n eihil uchu Torah sung'a thil ni ahung kisutmat/kisutjom tieng hichun vetsah aneisoh kei ah ahi ti ahi. Khuti ahileh Parashat Vayishlakh kichaina le Parashat Vayeshev teni kipatna hin kimatna anei tei ding tina ahi. 
Chukit leh ipi atileh Torah chun hiche hohi Yakov suon-le-pah ho ahiuve ti'a asei a ahivang'a Yakov suon-le-pah ho mi'n guollhah sang'a Mekhirat Yosef – Yosef kijohdohna chungchang asei hintem? 
Hiche ithudoh masapau toh kisai hin Mashal mangcha'n Khazal ho'n Midrash Tankhuma ah hitin ehil uve: Pasal khat hin pat jaat khat, Ivrit a Pisthan kiti tamtah sangong-sang ho mangcha'n ahin pu in; hinlah hiche pat ahin poh hochu atam vaal jeh in akoina ding mun aneipo'n, hoi'a kikoi a ipi kilo ding ham ti'n achuti lungkham tai. Chupet chun pasal khat aheng ah ahung in hitin ahung hil e, "Ipi nalung don pi ham, meikou neo khat jieng in jong abon a agovaam lhah thei jieng ah ahi e…".
Khazal ho'n aseibe nauva Yakov Avinu jong tu'a I Mashal sei tobang chet u chu ahi e. Parashat Vayishlakh kichaina lang'a kisun Esav chate ho le suon-le-pah ho mi hat tah-tah, mithupi tah-tah – Torah in Alufei Esav ti'a aminvo hochu amu phat in alungsung ah ,"Hitobang a mihaat, gaal-hang hohi koi in iti ajo ding ham…?" ti'a agel leh P-thien ajah a ipi lunglhahdaina nanei ham, nachapa Yosef aum nai; Yosef akuon hung koudoh meisipah jieng in jong hiche Esav innsung hi agovaam jieng thei ah ahi. Thiemgao Ovadyah lekhabu (bung 1, chaang 18) a kisun bang'a "Yakov innsung chu meikou ahi'n; Yosef innsung chu meisel ahi'n; Chule Esav innsung chu changpol ahiuve."  
Hiche Midrash a Khazal ho thusei toh kisai hi saotah seibe thei ahina'n hijong leh achomlam tah in kisei leh Yakov innsung le Esav innsung teni kikah gaal a Yosef innsung poimo dan le Yosef innsung jaal a khonung tieng Yakov innsung in Esav innsung ahin jo ding chungchang ahi. 
Langkhat a hetthiem hahsa tah kit chu ipi atileh tuchung I Parasha u hi Yosef kijohdohna chungchang'a kipan ham? Parasha nukhah pa kichaina a kisei Esav innsung mi thu kisun toh Mekhirat Yosef hin ipi kimatna anei a, ipi eihilnuom uva hintem?? Khonung'a Yosef innsung jaal a Yakov Innsung in Esav innsung chu gaal a ajo ding jeh ahi itiuva ahileh ipi ding'a ipu u Yosef hesoh-genthei thohna a I Parasha u kipan a ham? 
Oznayim La'Torah in hiche ithudoh hou hi adong in, eiho jouse ding'a poimo mama jieng, akoi jouse ding'a kihilna phatah Mussar Heskel khat ihung jelut peh uvin ahi. Hichu ipi ham itileh Am Israel sung'a khat-le-khat kingailut ding, kithangthip ki-engset lou hiel'a kitohtah le kingailutah a chenkhom ding – achomlam in seileu hen Shalom le Ahavat Khinam pa poimo dan ahi.
Parashat Vayishlakh kichaina chu ivet leh Torah in Esav ji-teho, atu-achate ho chule a innsung mi ho le amaho sung'a phung lamkai, gaalhang le lengho min ahin sunlhan ahi. Chuleh Khazal ho'n asei uchu Am Israel sung'a leng aum ma, khang 8 masang a Esav innsung miho'n lenggam akitundoh uva, alah uva leng anaum ah ahitai. 
Ahileh ipi ding'a Esav innsung mi – P-thien hephalou techun ipi thilpha abol uva Israel te masang'a chu lenggam akitun doh uva, Israel te'n leng anei ma u, khang 8 masang'a Leng anakitundoh uva hitan tem? 
Oznayim La'Torah in aseina ah ajehchu Yakov Avinu chapate kah'a kingailutna pa alhahsam jeh ahi. Esav innsung chu ahileh phamo lheh jieng jong leu amaho kikah a chu Shalom um a ahi e. Yakov Avinu bang'a Esav jieng in jong ji ijat ham ananei ah ahinai; Hinlah amaho chu nusung khat a kuon ahilou vang uvin akingailu uvin, akithutoh uvin, alah uva lamkai ding kilungtoh tah in akilhendoh thei uve. Langkhat a Yakov Avinu innsung (achapa teho kiseina) ahileh vang khat-le-khat kah'a kingailutna ana umpoi.
Hiche chu hoi'a kuon mudoh thei em itileh tuchung I Parasha u kipatna – Mekhirat Yosef a kuon kichehtah a mudoh thei ahi. Parasha masapa kichaina a Torah in Esav innsung mi le asung uva lamkai le lengho min ahin guollhah a, hiche kichai-chai a tuchung Parasha kipatna a Yosef kijohdohna thusim a ahin sut chu imadang ahipo'n, chamna le kingailutna pa manlutdan eihil nuom jeh u ahibou in ahi. Esav innsung mi'n lenggam akitundoh thu u akisei in, aban ah Yakov chapate kah'a kitomona le Yosef kijohmangna akisun e. Hichun ipi eihilnuom uvem itileh achengkhom hochu hat uhen lang, chihna le haona kilhasam hih jong leu akah uva chamna le ngailutna aumlou tieng thilpha sang in manthahna lang joh in anung ajui ji'n ahi.
Oznayim La'Torah in saotah aseibe nalai in. Ipi hileh eiho ding'a poimo dehset hochu achomlam a kahin sut hitin. Tu'n Besiyatah Dishmayah keima Khidush tamlou, kanulen Rivka Khongsai Bat Sara lhagao dopsang na ding in hin belap leng…
Khazal ho'n aseinauva tukhang'a Galut pahi Galut Edom ahin; Chuleh hiche Edom hi koima dang ahipo'n Esav ahiye. Yakov Avinu in adamsung a hahsat genthei anato jouse hin khonung a Am Israel te chung'a hung lhung Galut ho avetsah ahikit e. Chuleh hiche hahsat-genthei anato holah'a amading'a thoh-hahsa pen chu achapa Yosef anakijoh mang pa hi ahi'n. Chuna ban a hiche pahi tukhang a Galut pa Galut Edom toh kitekah kit a ahi e. 
Khazal ho'n aseibe nauva tukhang jieng in jong hiche Mekhirat Yosef pa jeh'a gotna Onesh pahi Am Israel te'n akithoh jing nalai e. Egypt gam'a sohchanna jeh jong hiche jeh ahi'n. Khonung a Rabbi Akiva jaona'a Rav 10 tah anakithat ho jong hiche Mekhirat Yosef jeh a gotna pa jeh ahi'n. Chuna ban'a Galut Edom jieng jong hi'n Mekhirat Yosef jeh'a gotna pa toh kimatna aneipeh ahi ti ahi e. Chuleh Mekhirat Yosef hung konna le hung kipatna hi thildang jeh ahipo'n, asopi te ho'n ipu u Yosef anavetda uva, anathangthip jeh u ahi. Ima jouse chamna le kingailutna – Shalom pa anaumlou jeh ahi. 
Chuti ahileh tuchan a isei hou'a kuon a mudoh thei chu Galut Edom a kuon a chamlhatna muna thei ding le Esav innsung govaam na ding'a poimo pen chu khat le khat ikingailut uva, ilah uva Ahavat Khinam pa aum a, chamna'n vai ahop chu ahi. Hiche chu ahiye "Yosef innsung chu meisel ahi'n; Chule Esav innsung chu changpol ahiuve." ti'a kisei chu.
SHABBAT SHALOM LEKULAM