Friday, January 3, 2020

Parashat Miketz

Yossi Lhungdim

Le'ilui Nishmat imenu ha'yakarah Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatah Tzrorah Bitzror Hakhayim
ויישן ויחלם שנית והנה שבע שבלים עלות בקנה אחד בריאות וטבות
Vayishan vayakhalom shenit vehineh sheva shibolim oloth bekaneh ekhad beri'oth vetovoth
(Chuin a-imu'n ahileh aniveina di'n mang anei kit in; Changphal sagi hoitah le phatah kung khat akuon ahung gadoh uve…) Bereshit 41:5

Yosef Ha'Tzaddik suongkul sung'a ataan sung, kum 12 lah'a akichaina kum nina lhin ni jaan chun Egypt lengpa Paro in mang anei in, bongla 7 hoitah bongla 7 ma, ahivang'a gong khit khet a gep bit bet ho'n avallhum amu e. Hitobang jaanmang gimnei amat jeh chun Paro chu a-imutna a kuon ahung khangdoh in. Chuin ama jong avel'a anung imut kit leh aniveina ding in mang anei kit ta'n, chuche amang a chun changkung khat a kuon changphal sagi hoitah le phatah hung gadoh amu e. Chuche amang ninapa a jong chun amang masapa toh kilou tah in hiche changphal sagi hoitah le phatah hochu changphal sagi – ngat sit set le lhep hin hen ho'n ahung vallhum uve.
Hitichun, ihetsa ma bang uvin chuche jaan amang jeh chun Egypt lengpa Paro chu dingmo-toumo, ann nemo le twi donmo in aumlo ta'n. Achaina'n Yosef Ha'Tzaddik in amang chu alunglam tah'a alepeh toh kilhon in ama nuoi chet'a thunei le vaihom ding in Egypt gamsung'a chun anatungdoh tai.
Ahileh hilaiya Paro mang toh kisai a Mefarshim tamtah in adoh khat uchu - Ipi atileh changphal 7 hoitah le phatah hochu changkung khat a kuon hung gadoh uva, ahivang'a changphal ngat sit set le lhep hin hen hochu changkung chuom chuom a kuon hung gadoh uva hintem ti ahi.
Ha'Emek Davar in hitin hilchetna ape e: Bongla hoitah tah sagi ho Bongla gong a veise ho'n avallhum u kisutna pasuk (Bereshit 41:4 chu ve'n) chu ivet leh Torah in Bongla hoitah tah hochu Sagi ahiuve ti asun in, hinlah Bongla gong le veise hochu sagi ahiuve ti asun poi. Hichun ipi avetsah em itileh neh-le-chah chu kum sagi kijom thel'a nieng ding, hinlah kiel lhah pa chu kum 7 alhah vang'a kijom thel hilou ding tina ahi e. Khazal ho'n aseinauva chute chun Yakov Avinu Egypt ahung lhun a Paro phatthei aboh chun Nile vadung a luong twi jong ahung len jieng in, kiel jong anataang tai.
Ha'emek Davar in aseibe na ah hiche changphal sagi hoitah tah le phatah tah ho changkung khat a kipat ahung gadoh uve kiti jong chun kum sagi kijom thel'a neh-le-chah anieng ding avetsah a, langkhat a hiche changphal sagi – hoimo le phamo ho changkung chuom chuom a kuon hung kipan chun kiel lhah pa chu kum 7 kijom thel ahilou ding avetsah kit ah ahiye.
Khazal ho'n aseinauva Yosef Ha'Tzaddik khang'a Egypt gam'a kiel analha chu kum 2 jou'a Yakov Avinu Egypt gam'a ahung chun anakichai tai. Hijieng jong leh aumlai kum 5 ho chu P-thien in hundang-phatdang in analhun sah thou thou e.
Paro mang le ahilchetna toh kisai a seibe thei tamtah um jong leh hichan hin nga tadiu hitin. Tu'n mang toh kisaiya kuon kihilna thei – Mussar Heskel tamlou veu hiti'n, Khanukkah lai ahitoh kilhon in Khannukah thu tamlou jong jeplut u hite .
Ba'alei Mussar ho'n aseinauva Tzaddikim ho le Rasha'im ho kikhet dan chu Yakov Avinu le Paro akuon mudoh thei ahi atiuve. Yakov Avinu in Kharan ahin jut a, Beit El mun'a jaan age pa chun mang anei in. Ihetsau ma bang in amang ah vantil ho kalbi a akaltou leu akumsuh u amu e. Hichun ama jong ahung khangdoh in ahileh atija'n, " Hilai mun hi P-thien inn hibou hila, keima'n kanahepo'n…" ti'n alunghimo lheh jieng in ahi. Hitichun chulai mun a chun suong atung in, Pakai heng'ah kitepna ana nei e.
Langkhat a tuchung Parasha a Paro ahileh mang gimnei tah anei a, a-imutna a kuon ahung khahdoh chun lunghimona ima neilou in, lungmongsel in anung imut kit in ahi. Aniveina ding'a mang ahin mat'a chu hung tija pan bep ah ahiye.
Ba'alei Mussar ho'n asei uchu ipi ham itileh miphalou chu avel avel'a achung'a thilphalou ahung lhun tokah kisemphat ding agopoi ti ahi. Chubep hilou'a khenkhat chu athi nikho gei'a kikhel dehlou tamtah aum nalai e.
Chutobang ma'a Tzaddikim holeh Rasha'im ho kah a kikhetna lentah mudohna thei chu Esav le Aharon Ha'Kohen teni'a kuon ahikit e.
Parashat Toldoth a imu ma bang uva Esav chun a-upat chu imalou theh in anagel in, Yakov Avinu heng'ah anakijohdoh e. Midrash a Khazal ho'n aseinauva Esav chun "hiche upat hina hi tua ima a panglou ding; khonung a Beith Hamikdash hung kisahdoh jou tieng bou leh ajahna hung um pan bep ding ahileh kei a ding'a ipi phachuom em? Chubep hilou'a Beith Hamikdash sung'a natong le chatle ho ajechanna diu atam toh, chuna ban'a daan-le-muol ho ahiding ban'a ajuilou uleh thilo thei u hinalai….Kei a ding in ima ahipoi..Kathilo sang in nang in kilah jieng in.." ti'a Yakov heng'a upat hina – tichu Kohen hina pa chu anakijoh ah ahi.
Khazal ho'n aseinauva Esav chun hiche leiset a phatchuomna pa anakilhen a, chujong leh apet pet a apanna ding umlou thil chu atu-acha te'n khonung'a ahin phatchuom pi diu hijong leh imalou thet a akoi ah ahi. Hiti'a chu upat hina chu ama ding'a siki jieng jong manlou ah ahitai.
Langkhat a Aharon Ha'Kohen ahikit leh Parashat Nasso a phung upa ho'n Korban ahin tuo hou chu amu'n ahileh phung dang jousen atuo uva, ama le Levi phung (Aharon Ha'Kohen chu Levi te phung lamkai anahi ah ahi) in atuo lou chu amu phat in alung alhadai jieng in, "Khet Ha'Egel" a achonset jeh a P-thien in ama le Levi phung hochu adaalbol khattou hitam ti'a ana kilah ah ahitai.
Hinah Parashat Nasso ban'a Parasha pa, Parashat Beha'alotkha achun P-thien in Mishkan sung'a thaomei vah adet ding in thupeh ahin pe'n. Chubep hilou in Khazal ho sei dung jui in P-thien chun Aharon Ha'Kohen jah'ah " Amaho – tichu phung 12 lamkai ho Korbanot tuo sang in nang'a chu hapetah in alen jo'n, aloupi joi…." Ti'n ahin lhamuon kit nalai in ahi.
Midrash Tankhuma a hitin akisun e: Amaho a sang in nang'a alenjo'n, aloupi joi. Ajehchu Korbanot hochu Beith Ha'Mikdash din laise bou kitoh jing diu; Beith Ha'Mikdash kisuhset jou nung tieng taang diu ah ahitai. Hinlah nang'a pen – Thaomeivah ahileh vang taanglou hiel'a kivah jing ding ahiuve.
Ramban panna a Mefarshim tamtah in hilai a Thaomeivah hi ipi kiseina ham ti'n adong uve. Ajehchu Beith Ha'Mikdash kisuhset a kipat Korbanot ho kituo pa ataan bep hilou'a asung'a anakide ji Thaomeivah – Menorah pa jong kide lou ah ahitai. Chuti ahileh ipi ham "Thaomeivah taanglou hiel'a kivah jing ding.." ti'a P-thien in Aharon Ha'Kohen alhamuon na pa hi???
Ramban le Mefarshim dang dang ho'n aseinauva hilaiya Thaomeivah hi imadang ahipo'n, Khanukkah a ivah jiu thaomeivah pa kiseina ahi. Hiche meivah pa chu Beith Ha'mikdash um tah hih jong leh tuni nikho gei'a kivah jing nalai ah ahi'n ahi. Chuleh hiche Khanukkah pahi koi ho jaal ham iti leh Aharon Ha'Kohen suon-le-pah, Khashmonayim ho jaal hi ah ahi.
Hiti'a chu khonung'a Khashmonayim te – Mattityahu Kohen Gadol le achapate ho panlahna le kipumpehna a kuon hung pengdoh Khag Khanukkah a chu P-thien in Aharon Ha'Kohen chu analhamuon ah ahi ti ahi.
Langkhat ah hilaiya hetthiem hahsa tah khat chu Aharon Ha'Kohen le Khashmonayim ho khang kikah chu ivet leh kum sangkhat vaal lang kikah a ahi e. Chuleh Aharon Ha'Kohen chu thildang hilou'a ama le Levi phung ho'n Korban atuolou jeh uva lunghimo ah ahi. Ipi atileh kum sangkhat jou nungsang peh a thilsoh chun Aharon Ha'Kohen chu lhamonna apeh thei hintem??
Sefer Yareakh Lamoadim kiti'n hiche ithudoh uhi adong in, donbutna giltah le hoitah khat apei. Ahilchetna chu eiho'n achomlam tah in veleu hen hiti ahi: Mihem ding'a poimo tamtah um jong leh apoimo dehset khat chu atu-achate Khinukh pa ahi e. Atu-achate ho chu amitso uva, P-thien kichatna le ngailutna anei uva, chule adaan thupeh ho ahiding bang'a ajui jing uva ahileh ama chu alolhing a kigel bep ah ahiye. Phung lamkai ho'n Mishkan kithensona ding'a Korban ahin tuo u chun ama le Levi phung in atuolou jeh in Aharon Ha'Kohen anahimo'n, alung analhadai jieng e. Hichun P-thien heng'ah atao in hitin athum e,"Kahinkho la jieng in…hinlah hiche khel chun kei le kaphung mi te jong Korban neituo sah uvin….". Chupet chun P-thien in ajah ah hitin adonbut in,"Ve'n nang in P-thien kin bolna ding'a nahinkho jieng jong iitlou a natodoh ngam a ahileh khonung tieng hiche nangma kipehjouna pa jaal'a chu nasuon-napah ho'n jong ahinkho phalngam a P-thien min suhthiengna ding'a gaal ahinsat diu; Chuleh hiche pa jaal'a chu aitih a taang talou ding Thaomeivah pa (Khanukkah) chu Am Israel pumpi in ahin kisaan diu ahi. Ve'n amaho (phung lamkai ho Korbanot tuo)  sang in nang'a alenjo'n aloupi joi….".
Sefer Yareakh Lamoadim in aseina ah, khuchan a ama P-thien a akipehjouna pa chu kum sangkhat vaal nung sang'a asuon-apah ho'n anei jing uchu ahet phat in Aharon Ha'Kohen jong akilha muong ta'n ahi ti ahi e.
Khanukkah a thilsoh hi inung vet leh Khashmonayim te mi lhomcha'n Greek te sangsom-sangja chu anakisatpi uva anajo uva ahi. Mihem lunggel a igah gel a ahileh hitobang thil kibol chu Suicide Mission ahilou leh asei ding dan umlou ah ahiye. Hinlah mi lhomcha chun P-thien minthieng pa suhthiengna ding ahipou leh ti'n amaho thiding jong khohsalou in gaal anabol uvin, hitichun ima jouse bolthei pa, thil jouse hei lamdang thei leh khel thei, ama'n hihen atileh ahimo umlou pa, ipu-ipa teu P-thien chun anakithopi uvin, anagaal  jou tauve.
Hijieng jong leh Khanukkah chungchang'a akihasei pen le akoi jousen iha phonjal pen uchu milhomcha in mitamtah gaal'a ajou chu ahipo'n, Olive thao nikhat bou dai ding ni 8 tah avah pa joh chu ahiye. Ajeh ipi hintem?
Ajehchu Khanukkah in avetsah chu P-thien thuhing - Torah pa'n leiset thil abohpa chung'a gaal ajopa ahiye.
Greek te'n avetsah chu hiche leiset a nopsahna le kihoithona, mihem a kuon hung pengdoh chihna le thepna ho ahiuve. Greek techu leiset thil a vet ding'a vannoi khangthusim a aching masapen te anahiuve. Chule amaho ngaidan a mihem lhuh a kuon hung kuondoh chihna pahi leiset chung'a vah lenpen chu ahi'n; hiche mihem chihna a kuon hung kuondoh thil ho jaolouna chu muthim a cheng toh thakhat ahiuve ti anahin ahi. Hinlah Khanukkah a vah pa'n avetsah chu imadang ahipo'n vah dihtah kiti chu Torah le Mitzvot pa bou chu ahi e ti ahi.
SHABBATH SHALOM LEKULAM