Friday, January 3, 2020

Parashat Vayigash

Le'ilui Nishmat imenu ha'yakarah Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatah Tzrorah Bitzror Hakhayim
רק אדמת הכהנים לא קנה
Rak admath ha'Kohanim lo kanah
(Thempu ho gam-leiset bouchu achopo'n ahi…)

~ Bereshit 47:22


Kiel akhohset cheh-cheh a, neh-le-chah anei hou abon kei'a anehchai phat uchun Egypt mite jong suhna ding helou in Yosef kom'a ahung uvin, neh ding ahung kithum tauve. Abul tiel chun sum in akichoh uvin; Sum aneilou phat uvin agancha hou toh neh-le-chah ho akheltuo kit uvin. Chuche ho anehchai jou nungsang jieng uva jong kiel akhohset jing nahlai jeh in kihinso na ding ahileh ti'n beidong man in agam-leiset hou toh neh-le-chah analheng tauve. Hitichun Yosef in Egypt gam pumpi chu Paro a ding in anachodoh in ahi.
Hinlah kidang tah chu Egypt mi khujat pi anavah a, aneh le achah diu apeh lheng'a agam-leiset hou analah vang chun Egypt te pathien kinbol-le a pang thempu ho gam-leiset chu anathamloh po'n, aneh diu le achah diu anapeh jing vang in agam u analah peh poi. 
Ipi atileh Yosef Ha'Tzaddik chun hiche Egypt te milim semthu sepa bol le'a pang thempu ho gam-leiset chu anatham loh lou hiel ah hintem? Lungdon umtah khat ahiye. 
Aipi hitaleh hiche i-thudoh u ihilchet masang uchun tuchung Parasha ma'a kisun thudang khat veu hite. 
Bereshit 47:10 chu ivet leh Yakov Avinu in Egypt lengpa Paro phatthei aboh thu akisun e. Hiche pasuk a Yakov Avinu in Paro phatthei aboh toh kisai hin Rashi in Midrash Tankhumah pansan in hitin asei e: Egypt gam hi gotwi a kingam a ahipo'n. Gotwi khel a Nile vadung'a luong twi khu amaho'n hinna a ananei uva ahiye. Yakov Avinu in Paro phatthei aboh jaal chun Nile vadung toh kinai'a Paro aga-um ji tieng twi hochu ahung khangtou jiuvin, Paro kengto gei gei in leiset chu ahin chapnou ji'n ahi. Hitichun Yakov Avinu Egypt gam'a ahung kumsuh jou chun gamsung'a kiel jong ataang tai. 
Midrash in asei na'ah hiche Yakov Avinu Egypt gam'a achesuh hi kiel lhah kum, akum nina pa chu ahiye ti ahi. Chuti ahileh hilaiya hin hetthiem hahsa tah, hilchet ngai khat ahung pengdoh kittai. Chunglang'a isei u Pasuk pa khu ivet a ahileh tu'a isei utoh kikal leh kilom tah ahiye. Ajehchu tuchung Parasha isim'a ahileh Egypt mite'n kiel lhah jeh'a agam-leiset uleh neh-le-chah alheh to'u kiti hi Yakov Avinu Egypt gam'a ahungsuh jou a thilsoh hi ah ahita'n ahi. Langkhat a Midrash in Yakov Avinu Brakha jaal'a Nile vadung chu hung len'a, hiti'a chu kiel bei ah ahitai ti'a asei kit ah ahiye. 
Khazal ho'n Midrash a asei uhi ahilou ngap leh ahetkhel khattou u ahidem??
Hinlah Mefarshim ho ahung uvin boina ding ima aumpoi ti'n hitin hilchetna ihung nei peh uve:  Egypt mite'n kiel lhah kum, akum ni lhin kum'a Yosef heng'a ahung thum uchu ivet a ahileh, a Torah ma tah ngei'a kuon Midrash a Khazal ho thusei le Torah a kisun pa akikal lou dan mudoh thei ahi. Egypt te'n agam-leiset u toh neh-le-chah ahung lhehnau chu kum ni lhin kum chu ahi'n. Chule chuche kum'a Yosef heng'a ahung thum u chu neh-le-chah bep hilou'a haichi/muchi ho jong pang ah ahi (Bereshit 47:19 chu ivet a ahileh agam a tu ding haichi/muchi neipeu vin ti'a jong ahun thum uva ahi). Yakov Avinu in Paro phatthei aboh jaal chun Nile vadung hung len hen lang, phailei ho, huonlei ho hin chapnou jieng tajong leh Egypt mite chun agam houva tu ding haichi/muchi jieng jong aneilou uva ahitai. Kiel lhah chu anasat vaal jeh'a anakineh chai gam uva ahita'n, chutoh kilhon a chu Nile vadung hung let kit nung jieng'a jong neh ding neilou'a anaum jing nalai uva ahiuve. 
Mefarshim ho'n aseibe nauva hiche teni hi kikal malah hiche'a kuon a hi Midrash a Khazal ho thusei pa adih dan photchetna kimu ah ahijoi atiuve. Ajehchu kiel lhah kal kum ni lhin kum bou'a chu Egypt mite chu hung uva haichi/muchi ahung thum bep uva ahi. Hichun ipi avetsah em iti leh Nile vadung twi chu chuche kum'a chu kidangtah a hung len kit'a, me-lei, bu-lei ho bolna ding le huon-lei, phai-lei ho chapnou ding twi hung um pan bep ah ahiye.  
Kushiya khat hilchien tajong leuhen hilaiya Yakov Avinu in Egypt lengpa Paro phatthei abohna toh kisai'a hin Mefarshim ho ahung uvin, Kushiya khat ahung seplut kittauve. Hichu ipi ham iti leh ipi ding'a Yakov Avinu in Paro chu phatthei aboh ah hintem? Hetding chu, Mefarshim ho'n asei leu Yakov Avinu in Paro phatthei aboh masang a chu ipi ti em itileh Nile vadung chu ipu u Yakov Avinu jaal'a jong hung len ah ahitai. Yakov Avinu chu Nile vadung nai'a aum tieng, ama chonphatna jaal ahi ti vetsahna ding'a, Egypt mite mitmu chang tah'a vadung twi chu hung letdoh jieng ji ah anahiye. Hinlah Yakov Avinu in Paro phatthei ahin boh jou phat chun Nile vadung twi chu, Yakov Avinu hitalou'a, Paro joh in aganai tieng hung letdoh ji ah ahitai.
Hitobang thil loupi tah, phattheina chu ipi atileh Paro in Yakov Avinu akuon akisaan jieng thei ahidem? Mefarshim ho'n aseinauva hiche ho jouse hi thildang jeh hilou'a Paro in Yosef chu Egypt gam vaipo ding'a atundoh jeh ahi ti ahi. Hiche athilbol chu hetpetna, ahilou le lethuhna – Ivrit a "Hakarat ha'Tov" itiu pa vetsahna'a Yakov Avinu in Paro chu phatthei aboh'a, hichan a loupina chu apeh ah ahi. 
Langkhat a hiche Paro thilbol, tichu Egypt gam chung'a vaihom ding'a Yosef anatunlona jeh pentah chu phatecha ikhuol leh koima dang phatchuomna ding hilou'a Paro amatah minphatna ding leh phatchuomna ding jeh hibou ah ahi. Hinlah Yakov Avinu in agel chu "Hakarat Hatov" ahitieng hisap-khitap ima umlou'a mi'n ichung'a thilpha abol a ahinah leh hichu lethuh ding ti ahijieng e. Hitia chu Paro in Egypt gamsung'a vaihom ding'a Yosef atundoh chu imadang jeh hilou'a ama le Egypt miteho phathchuomna ding hijong leh Yakov Avinu chun phatthei anaboh a, Paro chun hichan gei'a chu loupina anakimu ah ahi.
Ahileh tu'n abul lang'a idoh u thudoh pa chu nung vet kit taleuhen. Yosef in ipi atileh hiche milim-semthu hou a kisalel, Egypt te thempu ho gam-leiset chu ima analo lou ah hintem? 
Targum Yonatan in aseina ah Egypt te thempu ho'n Yosef chung'a thilpha anabol u lethuhna – tichu Hakarat Ha'Tov pa jaal'a Yosef in agam-leiset houchu anatham loh lou ah ahi ti ahiye. Potifer jinu'n Yosef suhminset ding agot'a, ahilou lou a angoh a chu ipi thilsoh um em iti leh ajipa jah'a Yosef in asuhset dan'a asei a, hiche photchetna, a proof tiding a chu ahtui akaang lai (twi tobang pakhu) ahin choi a "Hiche hi abotwi ahiye…" ti'a ahung vetsah ah ahi. Hiche pet chun Potifer jong ache'n, Egypt te thempu ho jah'a ache in; Ajinu in thusei chu atah beh mong hinam ti photchetna ding'a kholchilna aganei leh, koi botwi malah ahtwi ahi ahin hedoh in. Hichun ama le ajinu jum kihupna ding in Yosef chu that talou in songkul joh a chun anakhum e. Egypt te thempu ho chu anaumlou hitaleh Yosef chu thilo tei ding'a ahi. Khonung'a Yosef leng ahung hi'a chu ipi abol em itileh hiche achung a thempu ho'n thilpha anabol u lethuhna a chu midang ho gam-leiset la tajong leh amaho gam-leiset chu anakhoilohlou ah ahitai. 
Hiche toh kisai hin Sefer Ta'am Ve'Da-ath kiti lekhabu a Harav Moshe Sternbuch (amahi Tzaddik le Talmid Khakham, kum 91 jen  a-upa chule tu le tua Badatz Edah Ha'Kharedit a alen pen pa ahiye) in hitin asei e: Hakarat Hatov loupi dan le poimo dan chu Yosef Ha'Tzaddik a kuon jildoh thei ahi. Hichu ipi ham itileh milim hou a kisalel thempu ho hijieng jong leh ichung'a thilpha anabol khah a ahitah leh koi ahi khentum umlou'a  eima'n jong achung'a thilpha lethuh tei ding poimo ah ahiye.    
Eiho akoi jouse jong Hakarat Hatov pa ahiding bang tah'a isuhbulhit theina ding uvin Pa H' in phatthei eiboh sohkei tauhen.
  SHABBATH SHALOM LEKULAM