Yossi Lhungdim
Le'ilui Nishmat imenu ha'yakarah Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatah Tzrorah Bitzror Hakhayim
וישתחו ישראל
על־ראש המטה
Vayishatakhu Israel al-rosh ha'mittah
(Chuin Israel jong lupna-lhun chung ah abohkhup e…)
~ Bereshit 48:31
Yakov Avinu dam-kumkho kichai ding
kuon ahitah toh kilhon in ama'n jong achapa Yosef chu akou in, athinung tieng
aluongdamsa chu Egypt gam'a avuilou tei na ding in akihahsel sah in ahi. Chujou
chun Yakov Avinu jong alu-lhun lang nga'n abohkhup e ti'n Torah ah akisun e.
Ahileh Yakov Avinu chun ipi ding'a
lupna-lhun lang chu angat khel khel a bohkhup a hintem? Hoilang nga hen lang
bohkhup le ipi ti em? Hiche I thudoh u donbutna hi Rashi Ha'Kadosh in ni jen
tah ape'n ahi.
Amasapen in, Rashi sei dungjui'a Yakov
Avinu chu P-thien Shechina le Yosef masang'a chu bohkhup ah ahiye ti ahi. Chule
Rashi in Masechet Shabbat a Khazal ho thusei pansan a aseibena ah hilaiya a
Yakov Avinu thilbol a kuon mudoh thei chu ipi ham iti leh adammo khat lupna
lu-lhun lang'a P-thien Shechina aum e ti ahi. Hitoh kilhon a Yakov Avinu jong
chun alu-lhun lang chu angat khel khel a bohkhup ah ahi.
( Mefarshim ijat ham in aseinauva
hilaiya Yosef masang'a Yakov Avinu abohkhup hi imadang ahipo'n Yosef in amang'a
nisa le lha chule ahshi 11 ho amasang'a abohkhup u amu a, nisa amasang'a
abohkhup pa guilhunna ahi atiuve. )
Chuna chungchuon a chun Rashi'n hiche
Pasuk toh kisai hin hilchetna khat apeh be'n, hiti'n asei e: Ahilchetna dang
kit khat chu ipi ham iti leh ajaalkhun in nuolna ima aneilou (Ivrit a isei ding
leh shlemut ha'mittah) – tichu achapateho jouse aboncha uva Tzaddikim
ngen hiuva, khat jieng jong Rasha ahilou jaal uva kipa vetsahna a bohkhup ah ahi.
Yosef jieng jong leng ahibep hilou'a namtin-jattin lah'a soh a anaum vang in
achondihna anamansah dehpoi.
Hiche Rashi hilchetna toh kisai'a
hetthiem hahsa khat chu, ipi atileh Yakov Avinu chu kum khujat sung'a achate
jouse chondihna pa jaal'a P-thien masang'a bohkhup khalou hiel'a um a, (tuchung
I Parasha uva kisun bang'a) athi ding anai phat a chu "kachapate ho jouse
abon uva Tzaddikim ahisoh kei jeh uvin P-thien heng'a kipa vetsahna'n bohkhup
ing kate..." ati pan ahidem?
Rabbi Zalman Sorotzkin in alekhabu sut
Oznayim La'Torah kiti a chun hiche ithudoh u toh kisai hin hilchetna
ape'n, hiche ahilchetna chu achomkim lam tah in seileu hen hiti ahi: Yakov Avinu geldan a Yosef chu Egypt
gam'a thunei-vaihom, Paro ban chet'a ahitoh kilhon a Israel gam ngainatna pachu
neita pon te ti ahi. Ajehchu mihem hina'a mi atamjo hina chu itobang ham itileh
apenna gam hilou mundang'a agachen a; chulai gam'a chu Lamkai len le japi het khat
ahung hi leh, midang dang sang'a gam ngailu jo toh kiloutah khun atoh-atham
nalam jouse ah agam angailut dan apodoh nuom tei ji'n ahi. Ama mihina le apanmun
toh kitoh a miho'n atahsanlel khah diu kicha'n agam'a peng ho sang in aki Patriot
sah jo nalai ji'n; a-innsung mi akinaipi abei aumkhah jong leh aluongdamsa
u chu gam ngailutna vetsahna ti'n achenna gam'a chun vui tei ding ago ji nalai
e. Hinlah Yosef vang chutobang chu ahipo'n. Apa'n Egypt gam'a avuilouna ding'a
akihahsel sah jong chun ama panmun le
midang ho lunggel ding hochu thupi a gellou in "keima'n nasei bang
in bol ing kate.." ti'n apa chu adonbut in. Yakov Avinu luongdamsa Egypt a
vui le vuilou ding chu ama chung'a kingam hilou a, Paro thu-thu hijieng jong
leh apa in asei chu subulhit tei ding in akitiem in ahi. Hiche a kuon achu kum
chujat nung jieng'a jong Yosef chu kikhel lou beh a Tzaddik ahi dan kicheh
tah'a Yakov Avinu chun amudoh a, chuphat a chu kachate jouse abon uvin lhagao
lang'a nuolna nei aum pouve ti'a P-thien masang'a kipa vetsahna a bohkhup a
ahiye.
Langkhat a Rashi hilchetna chu ivet a
phatecha igel leh hetthiem hahsa tah khat mudoh be thei aum kit e. Hichu ipi
ham iti leh - Ipi atileh Rashi chun " Yosef jieng jong leng ahibep
hilou'a namtin-jattin lah'a soh a anaum vang in achondihna anamansah dehpoi"
ti'a aseina a hi Yosef chu leng ahe ati masat a aban'a "namtin-jattin
lah'a soh a anaum vang in achondihna anamansah dehpoi.." ati ahidem?
Athusim che dol tah'a chu ivet a ahileh Yosef chu soh'a kijohmang a, chujou a
chu leng hung hibep ah ahi. Chuti ahileh Rashi jieng jong chun Yosef soh anahina
pa joh chu asei masat ding, chujou bep le leng ahun hi pa chu asei ding dol
hilou ham?
Hiche ithudoh uhi Rabbi Naftali Katz
in adong in hitin hilchetna apei: Hilaiya Yosef leng hina hung kisei masat hi
thildang jeh ahipo'n, Reuven in bolkhel aneipoi ti photchetna joh ahiye. Chuleh
hiche Reuven chung'a thilsoh pahi Yosef soh a kijohdoh masang'a thilsoh a
anahita'n. Chutoh kilhon a chu Rashi in
Reuven toh kisai pa chu ahin sut masat'a, aban a Yosef kijohmang thu chun ahin
minphah ahi.
Rabbi Naftali Katz in Mefarshim dang
dang hole Khazal ho thusei pansan a aseibe na ah hitin ati : Mi tamtah in agel
chu Reuven in apa Yakov Avinu lupna chu anakhel in, chonsetna lentah anabol doh
e ti ahi. Hinlah Reuven achonsepoi kiti chu hoi'a kichehtah a kimudoh thei em
itileh Yosef leng ahung hi'a kuon ahiye.
Asopi te'n Yosef tha ding atiuva chu ipi atileh Reuven in anahuhdoh kigot ham
iti leh ajanmang neiho jaal'a ahiye. Yosef in amang'a changphal 11 ho le ahshi
11 ho amasang'a ahung bohkhup u amu thu asei a chu Reuven in "chuti ahileh
Yakov a kuon hung pengdoh ding Am Israel te phung 12 lah'a chun kei jong kajao
nalai in. Kabolkhel ho P-thien in ei ngaidam tai…" ti'a amudoh ah ahi.
Ajehchu ngaidam changlou hitaleh Am Israel a kuon a chu paidoh a um a, Yosef
mang jieng a jong chu changphal 11 ho le ahshi 11 ho khel a 10 le 10 cheh bou
amu ding a ahitai.
Langkhat a chuti hijieng jong leh
chulai pet'a chu aphotchetna ima umlou lai ah ahiye. Ajehchu Yosef mang jong
aguilhung nai po'n, Reuven in abolkhel le asuhkhel ho chung'a chun kisihna nei
jieng ta jong leh P-thien in angaidam mong e ti ima kichehlou a ahi. Hinlah
khonung a Yosef leng ahung hi'a, amang ho ahung guilhun tah phat a Reuven
kisihna chu kisihna dihtah ahinai ti kimudoh thei a, chujong le achonsetna ho
jong P-thien in angaidam tai ti photchet a um a ahita'n ahi.
Chuti ahileh Yakov Avinu ding'a chu achapa
holah'a "Rosh Mittah" – tichu achapa teho lah'a aluboh (pendol
a ti ding hinte…Reuven chu Leah cha masa hi a, Yosef chu Rachel cha masa hi ah
ahi..) - Reuven le Yosef teni chu Tzaddikim ahilhon mong nai ti ahetchen phat'a
"kajaalkhun nuolna ima aumpoi" ti'a P-thien Shechina masang'a chu
kipa vetsahna a bohkhup a ahi.
SHABBATH
SHALOM LEKULAM