Friday, January 10, 2020

PARASHAT VAYEKHI


Yossi Lhungdim 

Le'ilui Nishmat imenu ha'yakarah Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatah Tzrorah Bitzror Hakhayim

וישתחו ישראל על־ראש המטה
Vayishatakhu Israel al-rosh ha'mittah
(Chuin Israel jong lupna-lhun chung ah abohkhup e…)
                                    ~ Bereshit 48:31


Yakov Avinu dam-kumkho kichai ding kuon ahitah toh kilhon in ama'n jong achapa Yosef chu akou in, athinung tieng aluongdamsa chu Egypt gam'a avuilou tei na ding in akihahsel sah in ahi. Chujou chun Yakov Avinu jong alu-lhun lang nga'n abohkhup e ti'n Torah ah akisun e.
Ahileh Yakov Avinu chun ipi ding'a lupna-lhun lang chu angat khel khel a bohkhup a hintem? Hoilang nga hen lang bohkhup le ipi ti em? Hiche I thudoh u donbutna hi Rashi Ha'Kadosh in ni jen tah ape'n ahi.
Amasapen in, Rashi sei dungjui'a Yakov Avinu chu P-thien Shechina le Yosef masang'a chu bohkhup ah ahiye ti ahi. Chule Rashi in Masechet Shabbat a Khazal ho thusei pansan a aseibena ah hilaiya a Yakov Avinu thilbol a kuon mudoh thei chu ipi ham iti leh adammo khat lupna lu-lhun lang'a P-thien Shechina aum e ti ahi. Hitoh kilhon a Yakov Avinu jong chun alu-lhun lang chu angat khel khel a bohkhup ah ahi.
( Mefarshim ijat ham in aseinauva hilaiya Yosef masang'a Yakov Avinu abohkhup hi imadang ahipo'n Yosef in amang'a nisa le lha chule ahshi 11 ho amasang'a abohkhup u amu a, nisa amasang'a abohkhup pa guilhunna ahi atiuve. )
Chuna chungchuon a chun Rashi'n hiche Pasuk toh kisai hin hilchetna khat apeh be'n, hiti'n asei e: Ahilchetna dang kit khat chu ipi ham iti leh ajaalkhun in nuolna ima aneilou (Ivrit a isei ding leh shlemut ha'mittah) – tichu achapateho jouse aboncha uva Tzaddikim ngen hiuva, khat jieng jong Rasha ahilou jaal uva kipa vetsahna a bohkhup ah ahi. Yosef jieng jong leng ahibep hilou'a namtin-jattin lah'a soh a anaum vang in achondihna anamansah dehpoi.
Hiche Rashi hilchetna toh kisai'a hetthiem hahsa khat chu, ipi atileh Yakov Avinu chu kum khujat sung'a achate jouse chondihna pa jaal'a P-thien masang'a bohkhup khalou hiel'a um a, (tuchung I Parasha uva kisun bang'a) athi ding anai phat a chu "kachapate ho jouse abon uva Tzaddikim ahisoh kei jeh uvin P-thien heng'a kipa vetsahna'n bohkhup ing kate..." ati pan ahidem?
Rabbi Zalman Sorotzkin in alekhabu sut Oznayim La'Torah kiti a chun hiche ithudoh u toh kisai hin hilchetna ape'n, hiche ahilchetna chu achomkim lam tah in seileu hen hiti  ahi: Yakov Avinu geldan a Yosef chu Egypt gam'a thunei-vaihom, Paro ban chet'a ahitoh kilhon a Israel gam ngainatna pachu neita pon te ti ahi. Ajehchu mihem hina'a mi atamjo hina chu itobang ham itileh apenna gam hilou mundang'a agachen a; chulai gam'a chu Lamkai len le japi het khat ahung hi leh, midang dang sang'a gam ngailu jo toh kiloutah khun atoh-atham nalam jouse ah agam angailut dan apodoh nuom tei ji'n ahi. Ama mihina le apanmun toh kitoh a miho'n atahsanlel khah diu kicha'n agam'a peng ho sang in aki Patriot sah jo nalai ji'n; a-innsung mi akinaipi abei aumkhah jong leh aluongdamsa u chu gam ngailutna vetsahna ti'n achenna gam'a chun vui tei ding ago ji nalai e. Hinlah Yosef vang chutobang chu ahipo'n. Apa'n Egypt gam'a avuilouna ding'a akihahsel sah jong chun ama panmun le  midang ho lunggel ding hochu thupi a gellou in "keima'n nasei bang in bol ing kate.." ti'n apa chu adonbut in. Yakov Avinu luongdamsa Egypt a vui le vuilou ding chu ama chung'a kingam hilou a, Paro thu-thu hijieng jong leh apa in asei chu subulhit tei ding in akitiem in ahi. Hiche a kuon achu kum chujat nung jieng'a jong Yosef chu kikhel lou beh a Tzaddik ahi dan kicheh tah'a Yakov Avinu chun amudoh a, chuphat a chu kachate jouse abon uvin lhagao lang'a nuolna nei aum pouve ti'a P-thien masang'a kipa vetsahna a bohkhup a ahiye.   
Langkhat a Rashi hilchetna chu ivet a phatecha igel leh hetthiem hahsa tah khat mudoh be thei aum kit e. Hichu ipi ham iti leh - Ipi atileh Rashi chun " Yosef jieng jong leng ahibep hilou'a namtin-jattin lah'a soh a anaum vang in achondihna anamansah dehpoi" ti'a aseina a hi Yosef chu leng ahe ati masat a aban'a "namtin-jattin lah'a soh a anaum vang in achondihna anamansah dehpoi.." ati ahidem? Athusim che dol tah'a chu ivet a ahileh Yosef chu soh'a kijohmang a, chujou a chu leng hung hibep ah ahi. Chuti ahileh Rashi jieng jong chun Yosef soh anahina pa joh chu asei masat ding, chujou bep le leng ahun hi pa chu asei ding dol hilou ham?
Hiche ithudoh uhi Rabbi Naftali Katz in adong in hitin hilchetna apei: Hilaiya Yosef leng hina hung kisei masat hi thildang jeh ahipo'n, Reuven in bolkhel aneipoi ti photchetna joh ahiye. Chuleh hiche Reuven chung'a thilsoh pahi Yosef soh a kijohdoh masang'a thilsoh a anahita'n. Chutoh  kilhon a chu Rashi in Reuven toh kisai pa chu ahin sut masat'a, aban a Yosef kijohmang thu chun ahin minphah ahi.
Rabbi Naftali Katz in Mefarshim dang dang hole Khazal ho thusei pansan a aseibe na ah hitin ati : Mi tamtah in agel chu Reuven in apa Yakov Avinu lupna chu anakhel in, chonsetna lentah anabol doh e ti ahi. Hinlah Reuven achonsepoi kiti chu hoi'a kichehtah a kimudoh thei em itileh Yosef leng ahung hi'a kuon ahiye.  
Asopi te'n Yosef tha ding atiuva chu ipi atileh Reuven in anahuhdoh kigot ham iti leh ajanmang neiho jaal'a ahiye. Yosef in amang'a changphal 11 ho le ahshi 11 ho amasang'a ahung bohkhup u amu thu asei a chu Reuven in "chuti ahileh Yakov a kuon hung pengdoh ding Am Israel te phung 12 lah'a chun kei jong kajao nalai in. Kabolkhel ho P-thien in ei ngaidam tai…" ti'a amudoh ah ahi. Ajehchu ngaidam changlou hitaleh Am Israel a kuon a chu paidoh a um a, Yosef mang jieng a jong chu changphal 11 ho le ahshi 11 ho khel a 10 le 10 cheh bou amu ding a ahitai.

Langkhat a chuti hijieng jong leh chulai pet'a chu aphotchetna ima umlou lai ah ahiye. Ajehchu Yosef mang jong aguilhung nai po'n, Reuven in abolkhel le asuhkhel ho chung'a chun kisihna nei jieng ta jong leh P-thien in angaidam mong e ti ima kichehlou a ahi. Hinlah khonung a Yosef leng ahung hi'a, amang ho ahung guilhun tah phat a Reuven kisihna chu kisihna dihtah ahinai ti kimudoh thei a, chujong le achonsetna ho jong P-thien in angaidam tai ti photchet a um a ahita'n ahi.
Chuti ahileh Yakov Avinu ding'a chu achapa holah'a "Rosh Mittah" – tichu achapa teho lah'a aluboh (pendol a ti ding hinte…Reuven chu Leah cha masa hi a, Yosef chu Rachel cha masa hi ah ahi..) - Reuven le Yosef teni chu Tzaddikim ahilhon mong nai ti ahetchen phat'a "kajaalkhun nuolna ima aumpoi" ti'a P-thien Shechina masang'a chu kipa vetsahna a bohkhup a ahi.
                                                SHABBATH SHALOM LEKULAM