Thursday, May 28, 2020

Parashat Bamidbar


Yossi Lhungdim

Le'ilui Nishmat Avidan Chongloi Ben Avraham ve'Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim
וַיְהִי בְּיוֹם כַּלּוֹת מֹשֶׁה לְהָקִים אֶת־הַמִּשְׁכָּן
Vaiyhi beyom kallot Moshe lehakim eth hamishkan …
(Moshe in Mishkan atundoh chai nikho chun…)
                                                               ~ Bamidbar 7:1

P-thien in damna eipeh jing nah uleh hapta kit Yom Shishi khu Khag Matan Torah hiding ah ahitai. Numei aji nei ma'a Shabbat nukhah pen khu Shabbat Kallah akiti ding bang'a, tuchung Shabbat jong hi khenkhat in Shabbat Kallah ti'n aminvo uve. Ajehchu Shavuot nikho leh P-thien in anei-agou lah'a manlu pen le mantam pen, achanu bang'a agel Torah chu Am Israel te toh agop ding ah ahitai. 
Chuleh langkhat a hiche Shabbat Kallah pa leh hin kumseh leh Parashat Bamidbar akisim jing kei in ahi. Mefarshim ho leh Khokmei Mussar ho'n aseima bang uva Shabbat she'a kisim ji Parashat shavua pa hi'n hapta sung'a (tichu achesa hapta hihen lang ahung lhung ding hapta hitaleh ) thilsoh ho toh kimatna anei tei jiye ti ahi. Chutoh kilhon a Shavuot masang Shabbat a Parashat Bamidbar kisim jong hi kimoh sim sim hilou'a, KHag Shavuot toh kimatna anei a ahiye. 
Ahileh ipi ham Parashat Bamidbar le Khag Shavuot kimatna? Mefarshim le Khokmei Mussar ho'n hilchetna tamtah apeuvin. Hiche ho lah'a kuon tamlou veuhite. 
Amasapen a (akoi jousen ijah jing u hijong leh) parasha kiminvona "Bamidbar" – eipao a neldigam/gamthipgam le Shavuot kimatna pa ahi. Bamidbar – neldigam – iti tieng gamgo, thing-le-go, hamhing le hampa ima kelouna mun; neh-le-don ima penlouna gam; anei tum koima umlou'a, miho'n lamlhahna bou'a anei uva gam ahiye. 
Neldigam kiti chu aneitum koima aumlou bang'a Torah jong aneitum umlou'a, akoi jouse'n ajil/asim a, hinna a anei thei a ahiye. Langkhat a Thiempu hina, Leng hina hochu ivet leh akoi jouse a hitheilou'a ahi; Thiempu hina chu Aharon son-le-pah hobou kipe a, leng hina chu Juda phung'a kuon David innsung mi kipe ah ahikit e.  Torah ahileh vang'a Khazal ho'n asei bang uva "keren zavit" a um a, anuomchen in akilah thei ah ahi. 
Chukit leh Bamidbar kiti chu gamgo, neldigam, ima penlouna mun chuleh miho'n lamlhahna bouseh a anei uva, akeng uva achut jing namun u ahibang'a Torah jil a kiti chu akineosah jing ding poimo ah ahi; Neldigam bang'a chu mitin in chutpha a anei tah jieng'a ahijong leh hitobang dinmun a chu kineosah jing'a aum ding ti avetsah ah ahiye. Hiche kineosah pa loupi dan chu koima dang hilou'a Moshe Rabbeinu a kuon jildoh thei ahi. Tzaddikim ijat um jieng jong leh vaan a kuon Torah hin polha ding'a lhendoh a um a chu Moshe Rabbeinu bouseh ahiye. Ipi jeh in em? Thildang dang jeh hilou'a akineosah jaal ahibou e. 
Chutah leh "Bamidbar" a kuon jildoh kit thei chu Torah hi mihem ding'a hinna ahidan pa ahi. Neldigam a chu iseima bang uvin nehding-donding ima apeng poi. Hinlah hitobang dinmun jieng'a jong chun P-thien in ipu-ipa teu chu abei-avaat ima umlou in kum 40 tah anavah in ahi. 
Ahileh hiche kum 40 sung'a chu loulho, chaangtu, vonsop, chaang-at le adang dang ho ima ngaicha lou beh a anaum uvah ahi'n. Ipi lom lom anabol uva hintem? Khazal ho'n eihil ma bang uva kum 40 sung'a chu taanglou hiel'a Torah anasim uva ahiye. Hiche sun-le-jaan a Torah a akidii jing pa jaal uva chu akivaat ima umlou hiel'a P-thien in ami ngailutna le ami khotona lhaving nuoi'a chu ipu-ipa teu anapui le ah ahiye. 
Hitichun kum 40 jou'a Canaan gam ahung lut uchun, leiset thil'a jong akisahboi ding'u angaitah toh kilhon in Manna jong anataang tai. 
Tulai khang in Manna aum tapoi. Hinlah akikhel lou'a chu ipi ham itileh Parnasa kiti chu P-thien a kuon hijing nalai ah ahi. Neldigam, neh-le-don ima penlouna gam'a mi asang-aja kum 40 jen tah abei-avaat umlou hiel'a anavah a chun tukhang'a eiho jong ineh-ichah hou chule abei-avaat ingaichat ho jouseu eisuhbulhit peh jing nahlai uva ahiye. Eiho ding'a apoimo pen chu ama tahsan pum'a akin bol ding chu ahi.   
"Bamidbar" toh Torah kimatdan Seithei adang tamtah a um nalai e (hundang-phatdang a ding in koi tau hitin). Aipi hileh tuchan a ihoulimna uva kuon mudoh thei chu, achomlam a sei ding'a Torah loupi daan le Torah kisaan na ding'a umchan-khanchan "Midot Tovot" poimo daan ahiye. Chuleh hiche "Midot Tovot" pa hin thildang dang sang in Khag Shavuot toh kimatna aha nei dehset in ahi. 
Torah sung ivet leh Khagim jouse hi a "Tarik" – tichu anikho le alha akisun suh kei e. HInlah Shavuot hi akisun po'n; ama hi itih ni'a chu em itileh hichu  Sefirat Haomer a kingam ah ahi. Pesach ni 2 ni a kuon a Omer hung kisim a, ni 50 nichu Shavuot hi ah ahiye. 
Omer ni 50 kisim hi imadang hilou'a, Shavuot ni'a ihung kipe diu Torah pa saangthei ding'a akilhin jouna ding'a  kigotna kinei a ahiye. Chuleh iti kigotna kinei em? KHazal ho'n "Derek eretz kadma la'Torah" atima bang uva umchan-khanchan "midot" pa "tikkun" kibol ah ahi.  Ajehchu umchan-khanchan hoi le pha beiya Torah kiti chu apanna umlou ah ahiye ti ahi. 
Hiche umchan-khancha hoi le pha toh kisai khat chu tuchung I Parasha uva kuon mudoh thei ahi. Abul lang'a isut u pasuk chu velvet kit leu hen amasapen in "ish ish la'mateh" (phungtin a kuon pasal) ti'n akisun in, aban in "ish ish rosh le'veith avotaiv" (hiche pasal kilheng a chu ama ama hungkuon dohna pa innsung a luboh hiding…) akiti'n ahi.
Khokhmei Mussar ho'n hilai pasuk a hiti hin dohna khat asem uve: Torah in "ish ish la'mateh" ati'a ahitah leh ipi ding'a avel'a "ish ish rosh le'veith avotaiv" ti'a ahin sei kit a hintem? "mate" kiti chu phung tina ahi'n, "ish ish la'mateh" kiti chu phungtin a kuon lamkai ding lhendoh ding ti ahiye. Ahileh phung lamkai ding nalhendoh a ahitah leh "ish ish rosh le'veith avotaiv" tichu ahung kuonna innsung'a jong aluboh ipi ahi ngai khel khel ham? Phung lamkai ahileh ahung kuonna innsung'a jong lamkai/aluboh ahiding hetsa hijieng a hilou ham?
Khokhmei Mussar ho'n hilchetna apehnauva hitin asei uve: Khazal ho'n eihil uchu Torah sung'a "Ish" ahung kiti tieng "mi poimo, mi jaum, mi bolthei – achomlam a mipi'n vetton thei tah'a anei u…" kiseina ahiye. (Khazal ho'n Ish kiti hi Tzaddik kiseina jong ahi ati kan u aum e. Ish kiti hi pasal/mihem tina jong ahikit e…). Mi khenkhat chu milah'a aum tieng leh pha hen hun, aumchan-akhanchan jong nuolna bei, akoi jouse seiphat chang, chule ja ja um a ahiye. Hinlah ama innsung ahitieng amihina dihtah pa hung doh ji'a, innsung a ahina chu japi lah'a aumchan-akhanchan toh kipum kheh del ji ah ahitai. 
Khokhmei Mussar ho'n aseinauva hitobang mi hochu "Ish ish la'mateh" bou hiuva, "Ish ish rosh le'veith avotaiv" hilou uva ahiuve. Hinlah Torah in ipi asei em, lamkai ding'a chu "Ish ish la'mateh" bep hilou'a "Ish Ish rosh le'veith avotaiv" jong ahingai ah ahiye. Hichu ipi kiseina ham itileh "mateh" tichu japi lah hihen, "beith avotaiv" tichu ama innsung hileh, "Ish" tichu kikhehna ima umlou hiel'a vetton thei mi hiding, aumchan-khanchan pa kibang jing ding ti ahi. Chuleh hiche hi lamkai ding ho bep kiseina hilou'a , akoi akoi "Ish Ish" jouse umchan-khanchan toh kisai a kihilna jong ahiye.   
SHABBATH SHALOM LEKULAM