Friday, May 15, 2020

PARASHAT BEHAR-BEKHUKOTAI


Yossi Lhungdim

Le'ilui Nishmat Avidan Chongloi Ben Avraham ve'Rivkah Khongsai Bat Sarah. Tihyeh Nishmatam Tzrorah Bitzror Hakhayim
וַיְדַבֵּר יְהוָה אֶל־מֹשֶׁה בְּהַר סִינַי לֵאמֹר
Vaidaber Ad-nai el Moshe behar Sinai lemor…
(P-thien in Moshe chu Sinai muol ah ahoupi'n hitin asei e …)
                                                               ~ Vayirka 25:1
Parashat Behar kipatna pasuk ivet leh P-thien in Sinai muol'a Moshe Rabbeinu ahoupi thu akisun in. Abanjom pasuk hochu ivet leh Shmittah le Yovel thu ho akisun in ahi. Hilai mun a Mefarshim tamtah in thudoh anei uchu "Sinai muol le Shmittah in ipi kimatna anei a, Shmittah daan-le-moul ho kisutna khel khel a Torah in Sinai muol ahin minphah a ham? Torah a kisun thupeh jouse abon'a Sinai muol a ihung kipe uva hilou ham?" ti ahiye.
Rashi Hakadosh in aseina a "Ajehchu Shmittah toh kisai daan-le-moul hohi Torah in achien-achai a eisei peh uva ahin. Hinlah thupeh dang ho vang Torah in Shmittah bang in achien-achai in eisei peh pouve. Hijieng jong leh Shmittah daan-le-moul ho Sinai muol'a achien-achai a eikipeh bang uva thupeh dang ho se jong Sinai muol a eikipe uva ahi. "
Hiche Rashi hilchetna pa hi Sifre lekhabu a Khazal ho thusei pansan a ahin peh ah ahi'n. Chuleh ama'n aseibena a "thupeh dang ho bang lou'a Shmittah toh kisai daan-le-moul hohi Sinail muol a achien-achai in akisei e" ti'a Khazal ho'n asei pa'uhi thildang jeh hilou'a Moab phaicham a Torah avel'a a ahung kisei a chu Shmittah toh kisai'a "leiset kicholdo ding" thu avel'a ajao tahlou'a kuon kijildoh ah hinte ti'n asei e.
Hichan chu Rashi Hakadosh hilchetna toh kisai chu hitaleh, hilai mun'a Mefarshim tamtah in dohna asem khat uchu ipi atileh "Shmittah daan khel khel a kuon a chu Torah thupeh dang ho jong Sinai muol'a kuon ahi" ti kijildoh ah hintem. Tidan chu Torah sung'a Mitzvot 613 jen tah um a, Shmittah chu ipi agajatchuomna um a Torah in "dugma" a aman ham? ti ahi.
Hiche thudohna dongho lah'a khat chu Rabbeinu Yosef Khayim Mi'Baghdad, atamjo'n "Ben Ish Khai" ti'a ihet u chu ahi'n. Torah kipeh toh kisai a Midrash a Khazal ho'n asei u khat pansan in hilchetna hoitah khat hiti'n anape e.
P-thien in Am Israel te Torah anapeh ding chun muol saang tah-tah hochu anakisong thei lheh uvin. Alet le asaan pauchu akisonpi uvin, "P-thien in amite Torah apeh tieng kei kom a pe tei inte…" ti'n anakinem sohkei uvin ahiye. Hinlah amaho kinepna toh kikhedel in P-thien in alah uva niempen – Sinai muol chu analheng jo'n, amite Israel chate chu chulai mun a chun a Torah chu anape ta'n ahi.  
Ahileh ipi atileh Sinai muol chu P-thien in alhendoh a ham? Akineosah jeh le adang ho bang'a akiletsah lou jeh ahiye. Chule P-thien in hiche a kuon a chu akoi jousen kineosah pa loupi dan ijildoh ding u ti eivetsah uva ahiye. Ajehchu Torah hetgilna dihtah kiti chu mi kineosah ho kom bou'a um a, mi kiletsah kiti chun Torah chu iti sim hen lang hijong leh aumchan akhel lou laise lolhinna akimu lou ding'a ahiye.  
Ahileh hiche Sinai Muol a Torah kipeh jeh toh Shmittah chun ipi kimatna anei a ham?
Ben Ish Khai in aseina ah kimatna anei bep hilou'a hilaiya kuon ahi kihilna phatah le mantam tah mai jildoh thei um ah ahiye ati. Hichu ipi ham iti leh P-thien a kingapna le ama tahsan ding dan pa ahi.

Ben Ish Khai in aseina a mihem hetna-le-chihna pa bouseh toh kitoh a lunggel chepi jing khat chun Shmittah toh kisai Daan-le-moul hohi ve leh ngolhoitah dan a amu ding ah ahi. Ajehchu mihem ding'a aneh-achah hung kuonna pipen chu lou-naa atoh a, alhosoh gaa ho alah pa chu ahiye. Ahileh tu'n kum khat lhungkei in mikhat chun lou-naa tong ta hih hen lang, pum chol in kichol jieng taleh ipi aneh ding hitan tem? Ann-ngol a thilo ding ah ahitabou e. Hitobang daan-le-moul chu mihem ching kisa, ama tha-le-jung chule lhoh bouseh jaal'a hing dan a kigel ho ding'a nuijat umtah hi'ah ahi.
Hinlah hitobang dinmun a chu Torah hung'a, eiho jouse heng'a hita hi ahung sei ah ahi: Khongai tadi in lang, phatecha'n kigel pha kit tiem in. Nang in nangma hetna-le-chihna pa bouseh nasuon jeh a nagel, 'hiche bou hi adih ahi' ti'a nasei lunggel tobang chet chu Torah kipeh ding'a jong akoi jousen ananei uva ahiye. Hiche lunggel dungjui a Torah kiti chu Sinai muol hilou'a adang, tichu muolsaang tah tah le loupi tah tah ho heng'a kipe ding'a kilom tah ahiye. Hinlah P-thien in Torah ahin peh chun alah uva niem pen Sinai muol a chun anakipe tai.
Ben Ish Khai in aseina a mihem jong chutima kihisoh kei ah ahiye. Eima chihna bou a ikison a, leiset hi mihem ho bouseh vaihomna ahi'n, thil jouse mihem chihna le hatna jaal ahiye ti'a ikisuon leh achaina tieng ilungdei lam lou tah joh soh ji ah ahi. Hinlah akineosah a, atoh-atham jouse chu P-thien a angapdoh ji'a, Torah toh kitoh a lam ajot jing a ahileh chunglang'a kuon a jong kithopina amu ding ahiye. Ajehchu chutobang a abol tieng ama hilou'a P-thien chu thil jouse chung'a vaihom a ahi ti ahi.
Chuti'a chu Shmittah ahi ding bang'a jui a chun hiche leiset hetna-le-chihna pa chu apaam a akoi a, vannoi-leiset le asung'a um jouse hi apu, tichu aneitu um a, chuna ban'a aboncha chung uva P-thien in vai ahom sohkei a ahiye ti aphondoh ah ahi. Hiche jeh a chu Torah in Mitzvot dang ho hilou'a, hiche Shmittah pa khel khel hi "Mitzvot jouse Sinai muol a kuon ahiye" ti jildohna ding'a "dugma" a aman ah ahi.  Ajehchu Sinai Muol a Torah kipeh a kuon "Kineosah in" ti P-thien in eihil bang uva Shmittah a kuon jong "eima hetna pa paam koi a, kineosah pa" mudoh a um thei ah ahiye.
Langkhat a Khatam Sofer in Sinai Muol le Shmittah kimatna chungchang ahilchetna ah hitin asei e: Torah hi mihem khutsoh hilou'a P-thien a kuon mong mong ahi Shmittah a kuon a hi kichehtah a mudoh thei ahi. Ajehchu mihem in hitobang daan hi asem a, phatecha najui uva ahileh " phatthei kaboh a, kum 3 sung nieng tah'a naneh kham diu kum 6 lhin kum leh lhosoh gaa nalah diu ah ahiye…" ti'n kitepna sem pon te. Moshe Rabbeinu hihen mihem aching-athiem dang hijong leh hitobang kitepna asem ding hi thil hithei ahipoi. Hinlah thil jouse sem, chuleh bolmo ima neilou a P-thien, ama bouseh chun hitobang kitepna hi asem thei ah ahi. Hiche a kuon a chu Torah le Mitzvot jouse Sinai muol a kuon ahiuve ti kichehsel a kimuthei a, chuleh hiche jeh a hi Shmittah daan-le-muol ho kiseina khel khel a Sinai muol kiminphah ah ahiye.
SHABBATH SHALOM LEKULAM